Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

Bahs-munozara yoki nazorat uchun savollar 
• Baho deb nimaga aytiladi? 
• Bozor iqtisodiyoti sharoitida bahoning asosi sifatida nima 
maydonga chiqadi? 
• Baho qanday funksiyalarni bajaradi? 
• Bahoning o‘lchov(chilik) funksiyasining mazmuni nimadan 
iborat? 
• Baho hisob-nazorat funksiyasining asosiy vazifalari 
nimalardan iborat? 
• Bahoning taqsimlash funksiyasi nimalar bilan xarak-
terlanadi? 
• Bahoning tartibga solish funksiyasiga tegishli bo‘lgan 
xarakterli belgilarni aytib bering. 
• Qanday holatlarda baho ijtimoiy funksiyani bajaradi? 
• Qanday hollarda bahoning rag‘batlantiruvchi funksiyasi 
namoyon bo‘ladi? 
• Baholarni qanday belgilarga ko‘ra tasniflash (klassifikatsiya 
qilish) mumkin? 
• Aylanmaga xizmat qilish xarakteri bo‘yicha baholar qanday 
farqlanadi? 
• Ulgurji bahoning mazmunini tushuntirib bering. 
• Qanday baho chakana baho deyiladi? 
• Qay hollarda sotib olish baholari qo‘llaniladi? 
• Qurilish mahsulotlarining bahosi qanday qiymatlarda 
to‘lanadi? 

---

302 
turli bozorlarning masshtablari va bozor talablarini qondirishning 
o‘z imkoniyatlari to‘g‘risida aniq tasavvurga ega bo‘lmog‘i kerak. 
Undan so‘ng XYuSning mamlakat ichki bozoridagi hamda 
yaqin va uzoq xorij mamlakatlari tashqi bozorlaridagi faoliyat 
sohasini aniqlash va cheklab olmoq lozim. Yaqin va uzoq xorij 
mamlakatlari tashqi bozorlaridagi faoliyat ko‘rsatish shartlari va 
huquqiy tartibga solish normalariga ko‘ra bir-biridan keskin farq 
qiladi. Bozorlarning hududiy geografiyasini bilish ham muhimki, 
ular uchun faoliyat ko‘rsatishning o‘ziga xos xususiyatlari, shahar 
va qishloq bozorlarining nisbatiga tegishli bo‘lgan belgilar mavjud 
bo‘lib, ular har ehtimolga qarshi, o‘zlarining xususiyatlarini uzoq 
vaqt davomida yana saqlab qolishi mumkin. Va nihoyat, baholarni 
shakllantirishning strategik yo‘naltirilishida joriy investitsion talab 
bozorlarini aniq chegaralab olmoq ham zarur. 
XYuSlarga mo‘ljalni aniq olish va maqsadli bozorlarni 
tanlashga bozorni segmentlashtirish imkon beradi. Bozorni 
segmentlashtirish o‘rganish metodi hisoblanadi. Unga ko‘ra 
iste’molchilar ehtiyojlari, tavsifi, xatti-harakatining o‘ziga xosligi va 
shunga o‘xshash xususiyatlariga muvofiq guruhlarga ajratiladi. 
Bozor segmenti bir xil toifadagi iste’molchilardan, u yoki bu 
holatga bir xil tarzda reaksiya qiluvchilardan tashkil topadi. 
Yaxlit olinganda bozor iqtisodiyotida bozor baholarini 
shakllantirishning umumiy belgilari bozorning turli sohalarida 
baholarning turli-tuman ko‘rinishlarini qo‘llash orqali amalga 
oshiriladi. 
Raqobatning 
erkinlik 
darajasi 
va 
baholarni 
shakllantirishga (bular bozorlar tipini klassifikatsiya qilishda asosiy 
me’zon sifatida maydonga chiqadi) bog‘liq ravishda bozorlar 
quyidagi to‘rt asosiy tiplarga ajratiladi: 
• erkin (sof yoki takomillashgan) raqobat. U baholarni 
aniqlashda 
erkin 
musobaqalashishning 
mavjudligi 
bilan 
xarakterlanadi; 
• monopolistik raqobat. Bunda to‘liq almashtirilishi mumkin 
bo‘lmagan 
xilma-xil 
tovarlar 
guruhini 
ishlab 
chiqaruvchi 
XYuSlarning musobaqalashishi amalga oshiriladi; 
• oligopolistik raqobat. Bu ko‘p bo‘lmagan ishlab 
chiqaruvchilar raqobat bozoridan iborat; 
• monopolistik bozor. Bunday bozor tovarlarning bahosini 
o‘rnatishda bir xo‘jalik subyekti hukmronlik qiladigan bozordir. 
291 
va u vositachilik qilganligi uchun komission yig‘imlarni, 
vositachining transport va boshqa xarajatlarini, uning qo‘shilgan 
qiymat solig‘i va foydasini o‘zida aks ettiradi.