Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

Bahs-munozara yoki nazorat uchun savollar 
• Odatda, moliyaviy nazorat qanday ikki yo‘nalishda 
(aspektda) qaraladi? 
• Moliyaviy nazorat deb nimaga aytiladi? 
• Moliyaviy nazoratning predmeti qanday moliyaviy 
ko‘rsatkichlardan iborat? 
• Moliyaviy nazorat qanday sohalarga bo‘linadi? 
• Nodavlat moliyaviy nazorati nechaga bo‘linadi?
• Moliyaviy nazorat o‘z ichiga qanday tekshiruvlarni 
oladi? 
• Taraqqiy etgan mamlakatlarda moliyaviy nazorat tizimi, 
asosan, qanday elementlardan tashkil topadi? 
• Moliyaviy nazoratning oldida turgan eng asosiy vazifalar 
nimalardan iborat? 
• Moliyaviy nazoratni tashkil etishning asosiy prinsiplari 
tarkibiga nimalar kiradi? 
• Moliyaviy nazoratni amalga oshiruvchi subyektlarga 
ko‘ra uning qanday turlari mavjud? 
• Moliyaviy nazoratning shakllarini qanday mezonlar 
bo‘yicha klassifikatsiya qilish qabul qilingan? 
• Amalga oshirilish reglamenti bo‘yicha moliyaviy 
nazoratning shakllari nimalardan iborat bo‘lishi mumkin? 
• O‘tkazilish vaqti bo‘yicha moliyaviy nazoratning shakllari 
o‘z ichiga nimalarni oladi? 
• Nazoratning subyektlari bo‘yicha moliyaviy nazoratning 
qanday shakllari bo‘lishi mumkin? 
187 
manfaatlarini hisobga olgan holda o‘z siyosatini o‘zgartirishga 
hukumatni chaqiruvchi iqtisodchilarning asarlari paydo bo‘ldi. 
Ingliz olimi J.S.Mill (1806-1873-yillar) mamlakatda ijtimoiy 
keskinlashuvni yumshatish maqsadida daromadlarni taqsimlash 
sohasida o‘zgartirishlar kiritish taklifi bilan maydonga chiqdi. 
Boylikni nisbatan tekisroq (tengroq) taqsimlash uchun u 
tomonidan oqilona soliq tizimining yangi prinsiplari ishlab chiqildi. 
Hayot kechirish uchun zarur sanalgan daromadga teng bo‘lgan 
daromadlarni soliqqa tortishda soliqqa tortilmaydigan minimumni 
joriy etish g‘oyasi aynan unga tegishlidir. 
J.S.Mill “xizmatlarning soliq nazariyasi”ni ishlab chiqdiki, 
unga muvofiq ravishda har bir shaxs davlatdan olinadigan qo‘llab-
quvvatlashlar uchun o‘z daromadlarining bir qismini davlatga 
berishi kerak. U soliqlar va davlat xarajatlari o‘rtasida bog‘liqlikni 
o‘rnatib, soliqlarni davlat xarajatlari bilan uzviy ravishda 
bog‘lagan. 
Bu holatlar keyinroq shved iqtisodchilari K.Viksel va E.Lindal 
tomonidan yanada rivojlantirildi. Bizning davrimizda esa bu 
nazariya amerikalik iqtisodchi olim P.Samuelson qarashlarining 
shakllanishiga o‘z ta’sirini ko‘rsatdi va u soliqlarning o‘sishi davlat 
xizmatlariga bo‘lgan ehtiyojning o‘sishi bilan birgalikda yuz berishi 
kerak, deb hisobladi. 
Shveytsariyalik iqtisodchi J.Sismondi (1773-1842-yillar) 
rivojlangan davlatlarning moliyaviy siyosatini tanqid qilib, mayda 
tovar xo‘jaliklarini himoya qilgan. Uning chiqishlari, asosan, 
proteksionizm siyosatiga (masalan, donni import qilish bo‘yicha 
ingliz yuqori bojxona bojlari) qarshi qaratilgan bo‘lib, bunday 
siyosatni u millatga ziyon yetkazuvchi siyosat deb hisobladi. 
Ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi uchun tegishli sharoitni 
yaratish borasidagi proteksionizm siyosatining ijobiy tomonlarini 
ko‘ra olmasdan, mamlakat iqtisodiyotida uzluksiz ravishda katta 
rol o‘ynab borayotgan o‘sib boruvchi yirik kapitalning ahamiyatini 
u yetarlicha baholay olmadi.