Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

 
5.2. Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni moliyaviy tartibga 
solish 
 
Zamonaviy iqtisodiyotning eng muhim jihatlaridan biri uning 
aralash mulkka asoslangan ekanligidadir. Lekin jahonning 
rivojlangan birorta davlatida ham davlat mulki yoki xususiy 
mulklardan 
birortasining 
mutloq 
hokimligi 
uchramaydi. 
Rivojlangan davlatlarda turli mulk shakllarining birgalikdagi 
harakatlariga asoslangan iqtisodiyot o‘zining hayotchan ekanligini 
allaqachon isbotladi.
Lekin tan olish kerakki, iqtisodiy hayotning u yoki bu 
bosqichida davlat yoki bozor iqtisodiyoti qonuniyatlarining ta’siri 
sezilarli bo‘ladi. Masalan, bozor iqtisodiyoti qonunlarining harakati 
obyektiv xaraktyerga ega bo‘lib, ularni bekor qilish mumkin emas. 
Xuddi 
shuningdek, 
bozor 
institutlari 
“nomenklatura”sining 
kengayishi, ular o‘rtasidagi aloqalarning murakkablashuvi, yangi 
tizimlarning (evolyutsiya yoki taraqqiyot qonunlariga muvofiq 
ravishda) shakllanishini ham rad etib bo‘lmaydi. 
Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarga davlatning ta’siri esa quyidagi 
maqsadlar uchun zarur: 
• hayotiy faoliyatning umumiy sharoitlarini va iqtisodiy 
qarorlarning amalga oshirilish asoslarini ta’minlash (butun jamiyat 
uchun xavfsiz yashash sharoitini yaratish, mulkka egalik qilish 
huquqi 
himoyalashga 
va 
shaxsning 
erkin 
rivojlanishini 
ta’minlashga qaratilgan huquqiy rejimni (tartibni) o‘rnatish va 
qo‘llab-quvvatlab turish, samarali raqobatni qo‘llab-quvvatlash va 
rivojlantirish); 
• barqarorlashtiruvchi tadbirlarni amalga oshirish (davlat 
iqtisodiy o‘sishning sur’atlarini, inflyatsiya va ish bilan ta’minlash 
darajasini tartibga solib turishi, iqtisodiyotning tarmoq va 
mintaqaviy 
tuzilmasidagi 
progressiv 
(ijobiy) 
o‘zgarishlarni 
rag‘batlantirishi, tashqi iqtisodiy muvozanatni va milliy valyutaning 
kursini qo‘llab-quvvatlashi lozim); 
• resurslarning ijtimoiy yo‘naltirilgan qayta taqsimlanishini 
amalga oshirish (davlat jamiyatga kerak bo‘ladigan, lekin u bilan 
xususiy sektor shug‘ullanmaydigan ishlab chiqarishni tashkil 
113 
Moliyaviy 
oqimlarni 
boshqarish 
bo‘yicha 
yuqoridagi 
organlarning funksiyalari bir-biri bilan qo‘shilib ketgan va ularni 
har doim ham ajratib (alohida qilib) bo‘lmaydi. 
Agar moliyaviy oqimlar moliyaviy resurslar aylanishining 
qonuniyatlariga muvofiq ravishda, ko‘zda tutilgan tartibda 
(rejimda) va rejada aks ettirilgan hajmda, ishlab chiqarish va 
sotsial vazifalarni samarali yechish uchun kerak bo‘lgan tarzda va 
takror ishlab chiqarish siklini pul mablag‘lari bilan to‘liq ta’minlash 
tarzida amal qilsa, bularning barchasi, moliyaviy oqimlarning 
samarali ekanligidan dalolat beradi. 
Moliyaviy oqimlarning samaradorligi pul mablag‘larining 
yetarli bo‘lmagan hajmda va o‘z vaqtida tushmaganligida 
pasayadi. Moliyaviy oqimlar ritmining buzilishi resurslarning 
doiraviy aylanishi va daromadlarning olinishida uzilishlarning 
bo‘lishiga, moliyaviy-iqtisodiy faoliyatda keskin yo‘qotmalarning 
bo‘lishiga olib keladi. Moliyaviy oqimning samaradorligini 
quyidagicha aniqlash mumkin: