Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

Bahs-munozara yoki nazorat uchun savollar 
• Moliyaviy boshqaruv deb nimaga aytiladi? 
• Qanday vazifalarni (muammolarni) bajarish (yechish) 
moliyaviy boshqaruvning zimmasiga yuklatilgan? 
• Moliyaviy boshqaruvning obyekti sifatida nimalar maydonga 
chiqadi? 
• Moliyaviy boshqaruvning subyektlarini aytib bering. 
• Moliyaviy boshqaruvning maqsadi nimalardan iborat? 
• Moliyaviy boshqaruvning asosiy metodologik prinsiplari 
nimalardan iborat? 
• Moliyaviy boshqaruvning konkret metodlari va shakllari 
tarkibini aytib bering. 
• Moliyaviy boshqaruv tizimi o‘z ichiga nimalarni oladi? 
• Umumdavlat miqyosida moliyaviy boshqaruv tizimi qanday 
boshqaruv organlaridan tashkil topishi mumkin? 
• Moliyaviy boshqaruv organi sifatida mamlakat Prezidenti 
qanday huquqlarga ega? 
• Moliyaviy boshqaruvga oid Oliy Majlis palatalari qanday 
vakolatlarga ega? 
• Vazirlar Mahkamasining moliyaviy boshqaruvga tegishli 
qanday vakolatlari mavjud? 
• Davlat moliyaviy nazorat organi sifatida Hisob palatasi 
moliyaviy boshqaruvga oid qanday vazifalarni bajaradi? 
• Moliyaviy boshqaruvga daxldor Moliya vazirligining asosiy 
vazifalari nimalardan iborat? 
• Hozirgi paytda Moliya vazirligining Markaziy apparatida 
qanday departamentlar bo‘lishi mumkin? 
125 
hajmining oshganligini ifodalaydi. Shularga muvofiq ravishda, 
aholi pul daromadlari va xarajatlari balansi naqd pulli pul 
aylanmasi, chakana tovar aylanmasi, soliq tushumlari, kredit 
resurslarini rejalashtirish uchun muhim rol o‘ynaydi. Bu balans 
Moliya vazirligi, Markaziy bank va moliyaviy tizimning boshqa 
organlari ishtirokida Iqtisodiyot vazirligi tomonidan ishlab chiqiladi. 
Ma’lum bir muddatni qamrab olishiga qarab, moliyaviy rejalar 
quyida ikki guruhga bo‘linishi mumkin: 
• uzoq muddatli moliyaviy rejalar; 
• qisqa muddatli moliyaviy rejalar. 
Uzoq va qisqa muddatli moliyaviy rejalar bir-birlaridan 
nafaqat 
o‘zining 
qamrab 
olish 
gorizonti 
bo‘yicha, 
balki 
rejalashtirish maqsadlariga ko‘ra ham farqlanadi. Agar uzoq 
muddatli moliyaviy rejalarning (rejalashtirishning) bosh maqsadi 
moliyaviy barqarorlik nuqtayi nazaridan firma kengayishining yo‘l 
qo‘yilishi mumkin bo‘lgan sur’atlarini aniqlash bo‘lsa, qisqa 
muddatli moliyaviy rejalarning (rejalashtirishning) bosh maqsadi 
firmaning to‘lovga doimiy qobilligini ta’minlashdan iboratdir. 
Alohida olingan xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy 
rejasi unga tegishli bo‘lgan biznes-rejaning tarkibiy qismi 
hisoblanadi. Unda marketing, operativ faoliyat, mulkka egalik 
huquqi va korxona faoliyat ko‘rsatishining boshqa yo‘nalishlari 
qiymat ko‘rsatkichlarida ifodalanadi. Moliyaviy reja korxona butun 
faoliyatini moliyaviy jihatdan ta’minlashning vositasi sifatida 
maydonga chiqadi va bir vaqtning o‘zida, shu faoliyatning 
moliyaviy natijalarini xarakterlaydi. Biznes rejaning tarkibida 
moliyaviy reja quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha ishlab chiqiladi: 
• bozorlarni va ko‘zda tutilayotgan sotuvlar hajmini 
o‘zlashtirishning loyihaviy ko‘rsatkichlarini ishlab chiqish; 
• tannarxning turli ko‘rinishlarini (to‘liq, ishlab chiqarish, to‘g‘ri 
va boshqalar) hisob-kitob qilish. Bu yerda marketing tadqiqotlari, 
reklama, bozorlarni o‘zlashtirish xarajatlarini hisobga olish muhim 
ahamiyat kasb etadi; 
• pul mablag‘larining yillik oqimini loyihalashtirish va moliyaviy 
natijalarni aniqlash. Bu tushumlarning kelib tushishi, debitorlik va 
kreditorlik 
qarzlarining 
o‘zgarishi, 
moliya 
to‘lovlarini 
optimallashtirish va boshqalar bo‘yicha dinamikalarning bashorat 
qilinishini taqozo etadi. Shu yerning o‘zida foydaga oid hisob-
kitoblar korxonaning joriy istiqboldagi salohiyati bilan, shuningdek, 

---

124 
Bu moliyaviy rejalar (hujjatlar) Moliya vazirligi va moliyaviy 
tizimning boshqa bo‘linmalari faol ishtirokida Iqtisodiyot vazirligi 
tomonidan ishlab chiqiladi. Balansda byudjet fondi, byudjetdan 
tashqari maxsus fondlar, sug‘urta fondi, kredit fondi, korxona va 
tashkilotlarning pul fondlari va, nihoyat, fuqarolarning pul 
mablag‘lari tarkibida rejalashtirilayotgan resurslarning shakllanishi 
va ulardan foydalanish aks ettiriladi. Moliyaviy rejalashtirishning 
balans metodi mamlakat, uning ma’muriy-hududiy tuzilmalari va 
mahalliy ma’muriyatlari masshtabida moliyaviy resurslar defitsitini 
aniqlashga, barcha xo‘jalik yurituvchi subyektlar o‘rtasida 
mablag‘larni samarali va asosli qayta taqsimlashga imkon beradi. 
Davlatning yig‘ma moliyaviy balansi (moliyaviy resurslar balansi) 
mavjud barcha moliyaviy rejalarni yagona tizimga birlashtiradi. 
Uning ko‘rsatkichlari byudjet va kredit rejalarini, shuningdek, 
boshqa moliyaviy rejalarni tuzishda asos sifatida qabul qilinadi.
Boshqa bir sintetik balans – aholi daromadlari va 
xarajatlarining balansi – davlatning yig‘ma moliyaviy balansi 
(moliyaviy resurslar balansi) bilan bevosita bog‘langandir. Unda 
naqd pulli va naqd pulsiz shakllardagi aholi pul resurslarining 
harakati o‘z ifodasini topadi. Balansda aks ettirilayotgan aholining 
pul daromadlari o‘zining manbasiga ko‘ra quyidagi uch guruhga 
bo‘linadi: 
• ish haqi va ish haqiga ustamalar, mukofotlar, safar xarajatlari 
uchun 
mo‘ljallangan 
mablag‘lar, 
yollanma 
ishchilarga 
(xodimlarga) ish beruvchi tomonidan amalga oshiriladigan 
ijtimoiy xarakterdagi to‘lanmalar; 
• tadbirkorlik faoliyatidan olingan daromadlar, korxonalarning 
foydasiga sheriklik, shaxsiy mulk bilan operatsiyalar va moliya-
kredit operatsiyalaridan olinadigan daromadlar; 
• sotsial transfertlar – davlat pensiyalari, nafaqalar, 
stipendiyalar va shunga o‘xshashlar. 
Xuddi shuningdek, balansda aks ettirilayotgan aholining pul 
xarajatlari ham quyidagi guruhlardan iborat bo‘ladi: 
• iste’mol xarajatlari; 
• soliqlar, boshqa majburiy to‘lovlar va ixtiyoriy badallar; 
• pul to‘planmalari va jamg‘armalar. 
Moliyaviy 
reja 
hisoblangan 
ushbu 
balans 
aholining 
daromadlari va xarajatlari o‘rtasidagi proporsiyani aniqlaydi, 
mehnat haqi va pensiya ta’minotining o‘sganligi, tovarlar taklifi 
117 
• Moliyaviy boshqaruvga bevosita daxldor bo‘lgan G‘aznachilik 
tizimining asosiy vazifalari tarkibiga nimalar kiradi? 
• Moliyaviy boshqaruvga oid Davlat soliq qo‘mitasi va uning 
quyi organlari qanday vazifalarni bajaradi? 
• Davlat bojxona qo‘mitasi va uning tegishli organlariga 
moliyaviy boshqaruvga nisbatan qanday vazifalar yuklatilgan? 
• Moliyaviy oqim deb nimaga aytiladi? 
• Moliyaviy oqimlarning hajmi nimalarga bog‘liq? 
• Moliyaviy oqimlarning qanday shakllari mavjud? 
• Moliyaviy oqimlarni boshqarishning funksiyalari nimalardan 
iborat? 
• Moliyaviy oqimning samaradorligini qanday aniqlash 
mumkin? 
• Ijobiy va salbiy moliyaviy oqimlarni tushuntirib bering. 
• Sof moliyaviy oqim deganda nima tushuniladi? 
• Makrodarajada moliyaviy ahvolni xarakterlaydigan qanday 
ko‘rsatkichlar mavjud? 
• Korxonalar uchun to‘lovga qobillik koeffitsiyenti qanday 
aniqlanadi? 
• Moliyaviy oqimlar byudjeti (balansi) deyilganda nima 
tushuniladi? 
• Qachon korxona to‘lovga qobil yoki qobil emas hisoblanadi? 
• Moliyaviy oqimlar byudjeti (balansi) nimaga asoslanadi? 

---

118