Tanlanab kuzatish

3. Эконометрик усулларнинг хусусиятлари
Эконометрик усуллар иқтисодий, математик ва статистик маълумотларнинг учта соҳасини синтез қилишга асосланган. Эконометриканинг асосини иқтисодий модел ташкил этади, у иқтисодий ҳодиса ёки жараёнларнинг характерли хусусиятларини акс эттиради. Мисол учун, харажатларни таҳлил қилишнинг энг кенг тарқалган усули - ишлаб чиқариш. Бу шахмат ўйини бўйича қурилган ҳамда харажатлар ва ишлаб чиқариш натижалари ўртасидаги боғлиқликни ихчам шаклда тақдим этишга имкон берадиган матрицали (мувозанатли) моделлар. Ҳисоб-китобларнинг қулайлиги ва иқтисодий талқиннинг аниқлиги матрицали моделларнинг асосий хусусиятлари ҳисобланади.
Эконометрик усуллар, айниқса, компютерларнинг пайдо бўлиши билан ривожланди. Ушбу усулларни ўзлаштиришда ва улардан иқтисодий ҳисоб-китобларда фойдаланишда компютерлар муҳим роль ўйнади. Аммо, шуни таъкидлаш керакки, ўрганилаётган статистик тўпламнинг моделини расмийлаштириш пайтида таҳлилдан ташқарида кўп нарса қолади. Ушбу ҳолат, айниқса, мантиқий моделлаштириш усулларидан эконометрик моделлаштиришга ўтганда аниқ кўринади.
Иқтисодий жараёнларни эконометрик моделлаштириш доирасида график конструкциялардан фойдаланганда функционал боғлиқликлар жуда аниқ намоён бўлади. Графиклардан фойдаланиш турли кўрсаткичларнинг ўзгариши билан белгиланадиган функционал алоқаларни динамикада тақдим этишга имкон беради. Иқтисодчилар томонидан қўлланиладиган график усул бир қизиқ хусусиятга эга, омил белгилар (xi) одатда ордината ўқида, натижавий белги (y) эса - иқтисодиётда ривожланиб келган анъаналар билан боғлиқ бўлган абцисса ўқида чизилади.
Эконометрик усул айниқса маҳаллий иқтисодий шароит ўзгаришига сезгир бўлган маҳаллий даромадларни прогноз қилиш учун энг мос келади. Маҳаллий харажатларни прогноз қилиш учун детерминистик усулдан фойдаланиш яхшидир.
Бироқ, бу ерда асосий қийинчилик шундаки, иқтисодий маълумотлар (айниқса, вазият тез ўзгариб турадиган даврларда) модел параметрларини тахмин қилиш учун талаб қилинганидан анча кам эркинлик даражаларига эга. Шунинг учун вақтли қаторларни таҳлилчилари фақат битта ёки иккита ўзгарувчига эга бўлган аниқ белгиланган статистик моделлардан фойдаланадилар.
Эконометрикада математик статистика усулларидан фойдаланиш табиий ва асослидир. Бироқ, иқтисодиётда статистик маълумотларни олишнинг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда, эконометриклар ўзларининг ишланмаларидан ҳамда математик статистикада мавжуд бўлмаган махсус таҳлил усулларидан фойдаланишлари керак.
Ўз-ўзидан савол туғилади, модель нима? моделлаштириш нима? моделлаштириш қандай элементлардан иборат?
Модель – бу тадқиқот жараёнида ҳақиқий объектнинг ўрнини шундай босадики, уни бевосита ўрганиш ҳақиқий объект ҳақида янги билимлар беради. Моделларни қуришда тадқиқ қилинаётган ҳодисани белгиловчи муҳим омиллар аниқланади ва қўйилган масалани ечиш учун муҳим бўлмаган омиллар чиқариб ташланади.
Моделлаштириш деганда моделларни қуриш, ўрганиш ва қўллаш жараёни тушунилади.
Моделлаштириш жараёни қуйидаги уч элементни ўз ичига олади:

• субъект (тадқиқотчи);
• тадқиқот объекти;
• иқтисодий модель.