Tanlanab kuzatish
Download 484.48 Kb.
|
1-МАВЗУ
Моделлаштириш тушунчасиМоделлаштириш деганда моделларни қуриш, ўрганиш ва қўллаш жараёни тушунилади.Моделлаштириш элементлариМоделлаштириш жараёни қуйидаги уч элементни ўз ичига олади:
Моделларнинг таснифи Абстракт (идеал) Моддий Иқтисодий моделларнинг кўриниши Амалий Назарий Абстракт (идеал) моделлар Иқтисодий Математик Иқтисодий моделлар.
Иқтисодий моделлар шаклига кўра Чизиқсиз Чизиқли 5. Эконометрик моделлаштиришнинг босқичлари.
Эмпирик маълумотлар – содир бўлган ижтимоий-иқтисодий ҳодиса ва жараёнлар асосида шаклланган кўрсаткичлар.Эмпирик маълумотлар – содир бўлган ижтимоий-иқтисодий ҳодиса ва жараёнлар асосида шаклланган кўрсаткичлар.Кўрсаткичлар асосан шакллани-шига қараб қуйидагича бўлинади:
Мутлақ кўрсаткич – бу ҳодиса ва жараёнларнинг ҳажмини, сонини, даражасини ва учрашиш тезлигини характерловчи ҳамда уларни номини ифодаловчи кўрсаткичлардир.Нисбий кўрсаткич – бу, икки солиштирма мутлақ кўрсаткични таққослаш натижасида олинган кўрсаткичдир.Нисбий кўрсаткич – бу, икки солиштирма мутлақ кўрсаткични таққослаш натижасида олинган кўрсаткичдир.Нисбий кўрсаткичларнинг бир қанча турлари мавжуд:
Ўртача миқдор кўрсаткич – бу бир хилдаги ва бир турдаги ҳодисаларни ўзгарувчан белгилари асосида умумлаштириб характерловчи, таърифловчи ҳамда уларни номини ифодаловчи кўрсаткич.Эмпирик маълумотлар қуйидагича турларга бўлиниши мумкин:Эмпирик маълумотлар қуйидагича турларга бўлиниши мумкин:
Вақт қатори маълумотлар (time series).Вақт қатори маълумотлар (time series).
Кесишувчи маълумотлар (cross-section).Кесишувчи маълумотлар (cross-section).
Рўйхатли маълумотлар (Panel data).Рўйхатли маълумотлар (Panel data).
Моделлаштиришда фойдаланиладиган эмпирик маълумотлар манбалари:Моделлаштиришда фойдаланиладиган эмпирик маълумотлар манбалари:
Моделлаштиришда эмпирик маълумотларни кузатиш.Эконометрик моделлаштиришда эмпирик маълумотларни тўплаш (йиғиш), биринчи навбатда эпирик маълумотларни статистик кузатиш-дан бошланади, шунинг учун ҳам статистик кузатиш ҳар қандай тадқиқотнинг биринчи босқичи ҳисобланади. Масалан, тадқиқотчига республикадаги банкларнинг молиявий ҳолатини ўрганиш топширилди. Бу ишни бажариш учун тадқиқотчи барча банклар бўйича молиявий ҳолатни тавсифловчи кўрсаткичлар тўғрисида маълумотларни бошланғич манбалардан олиши керак.Бу кўрсаткичларга қандай омиллар ижобий ёки салбий таъсир кўрсатганлиги ҳақида, молиявий ҳолатни яхшилаш учун қандай захиралар мавжуд эди ва улардан банклар қандай фойдаланганлиги тўғрисида маълумотларни йиғиши керак. Бундай маълумотларсиз молиявий ҳолатни ўрганиб бўлмайди.Бу кўрсаткичларга қандай омиллар ижобий ёки салбий таъсир кўрсатганлиги ҳақида, молиявий ҳолатни яхшилаш учун қандай захиралар мавжуд эди ва улардан банклар қандай фойдаланганлиги тўғрисида маълумотларни йиғиши керак. Бундай маълумотларсиз молиявий ҳолатни ўрганиб бўлмайди.Статистик кузатишСтатистик кузатиш деганда ўрганилаётган ҳодиса ва жараёнлар тўғрисидаги маълумотларни маълум бир ягона илмий-ташкилий дастур бўйича қайд қилиш ҳамда тўплаш тушунилади.Статистик кузатишнинг муҳим қоидаларидан бири – тўплам бирликларини қамраб олиш масаласидир. Бу масала ҳам макон, ҳам замон чегарасида тўғри ҳал этилса мақсадга мувофиқдир.Статистик кузатишнинг бир нечта шакллари, турлари ва усуллари мавжуд.Статистик кузатишнинг дастурий-услубий ва ташкилий масалаларини ҳам ишлаб чиқиш муҳим масалалардан биридир.Статистик кузатиш ахборот етказиб берувчи субъектлар категорияларига қараб қуйидаги шаклларга бўлинади:
Статистик кузатишнинг дастурий-услубий масалалари қуйидагилардан ташкил топади:
Статистик кузатишнинг ташкилий масалалари қуйидагиларни ўз ичига олади:
Талабалар билимини такрорлаш учун саволлар?
Моделнинг ўзгарувчи(омил ва натижавий белги)ларини танлаш.Модел ўзгарувчилари — бу тадқиқот жараёнида тадқиқ қилинаётган ҳодисани белгиловчи муҳим кўрсаткичлардандир.Бу кўрсаткичлардан бири натижавий белги ва қолганлари омил белги бўлиб ҳисобланади.Муаммо?Бунинг учун, биринчидан, халқаро тажриба ўрганилади.Иккинчидан, иқтисодий мазмун жиҳатдан инновацияга боғлиқ тушунчалар статистик таҳлил қилинади.Учинчидан, республикада инновацион ривожланишга боғлиқ иқтисодий кўрсаткичлар ўрганилади.Тўртинчидан, натижавий белги белгиланиб олинади ва омил белгилар танлаб олинади.Республикада инновацион ривожланиш даражасини аниқлаш? Халқаро тажрибаАҚШ, Япония, Жанубий Корея ва бошқа қатор ривожланган мамлакатларда кичик ва ўрта бизнес инновацияларга мойиллиги билан ажралиб туришини кўриш мумкин. Ўтган асрнинг 90-йилларида ушбу мамлакатларда минглаб ана шундай компаниялар ташкил этилди. Уларнинг аксарияти бугунги кунда жаҳон ишлаб чиқаришида етакчи фирмаларга айланди (“Samsung”, “Microsoft”, “Pfizer”, “Hitachi” ва бошқалар).Халқаро тажрибаБундан ташқари, Корнелл университети, Европа “Insead” бизнес-мактаби ва Жаҳон интеллектуал мулк ташкилоти дунёдаги 100 дан ошиқ мамлакатнинг Глобал инновация рейтингини эълон қилиб боради. Уни ташкил этишда 84 омил, яъни давлатнинг инновация салоҳияти, инновацияга ажратилаётган харажатлар, университетлар сифати, инновацияга инвестиция киритилиши ва амалга оширилаётган ишлар натижалари каби жиҳатлар ҳисобга олинади.Инновацион ривожланишга таъсир қилувчи иқтисодий кўрсаткичлар.
8. Моделлаштиришда иқтисодий маълумотларни жамлаш ва гуруҳлаш.Ўтказилаётган тадқиқот бўйича статистик кузатиш ўтказиш натижасида у ҳақида турли-туман тарқоқ маълумотлар тўпланади.Бу маълумотлар асосида ҳали ҳеч қандай фикр юритиб бўлмайди, чунки улар тарқоқ ва ҳар хилдир.Шунинг учун ҳам навбатдаги вазифа тўпланган маълумотларни умумлаштириш-дан иборатдир.Бу муаммо статистикадаги жамлаш методини қўллаш билан ҳал этилади. Жамлашдан тадқиқотнинг иккинчи босқичи бошланади.Бу муаммо статистикадаги жамлаш методини қўллаш билан ҳал этилади. Жамлашдан тадқиқотнинг иккинчи босқичи бошланади.Статистик жамлаш деганда тўпланган маълумотларни илмий текширишдан кўзланган мақсад ва вазифалар нуқтаи-назаридан қайта ишлаш тушунилади.Статистик жамлаш бир қанча босқичларда амалга оширилади ва қуйидаги элементларни ўз ичига олади:Статистик жамлаш бир қанча босқичларда амалга оширилади ва қуйидаги элементларни ўз ичига олади:1.Тўпланган маълумотларни қайта ишлаш режаси ва дастури тузилади;2.Тўплам бирликлари ўрганилаётган белги бўйича гуруҳларга ажратилади.3.Ҳар бир гуруҳ ва умумий тўплам бўйича жамлар чиқарилади.4.Натижалар статистик жадвалларга жойлаштирилади.Статистик кузатиш маълумотларни қайта ишлаш ва таҳлил қилишнинг кенг тарқалган методларидан бири гуруҳлашдир.Статистикада гуруҳлаш деб тўплам бирликларини энг муҳим белгилари бўйича бир хил гуруҳ ва гуруҳчаларга ажратиб ўрганишга айтилади.Гуруҳлаш методи олдида ўрганилаётган тўплам бирликларини типларга ажратиш, ҳодисалар ўртасидаги боғланишларни ва тўплам тузилишини ўрганиш вазифалари ҳам туради. Бу вазифалар гуруҳлашнинг уч тури орқали ҳал қилинади. Булар қуйидагилар:
ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАХМАТ Download 484.48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling