Tanlangan asarlar

borishi  zarur»  -   dedi.  J u d a   t o 'g 'r i   ish  qilgan  ekan  kenja 

bolam.  Yosh  b o 'lsa  ham,  Ja y n o g 'im   har  narsaga  faro- 

sati  yetadigan  bola.  Y angasining  qanday  dimiqib,  g 'a m  

chekib  yurganini  sezib  yurgan  ekan,  Alimanni  pichanda 

ishlab  yurgan  yeridan  o'zi  chopib  borib,  chaqirib  keldi. 

K o 'pda n  beri  kelinimning  bunday  xursand  bo'lganini 

ko'rganim   y o 'q   edi.  Xuddi  yosh  boladek  suyunib,  men- 

dan  b esh b a tta r  talpinib:  « Bo'ling,  ena,  kechikib  qolmay- 

lik!»  -   deb  o'pkasini  bosolmay  qolibdi.  Y o'lga  chiq q an ­

da  ham  shunday  edi:  aravani  tezlatib  haydab,  gohoda 

tizgin,  gohoda  qamchini  aravakash  boladan  to rtib   olib, 

o'zi  shoshqilanib  haydardi.  Y o'l  bo'yi  bir  tekis-da  za­

95

har  sochib,  laylakqor  y o g 'ib   turdi.  O 's h a   qor  oppoq 

bo'lib,  Alimanning  ro'moliga,  manglay  sochiga,  yoqa- 

siga  q o 'n ib ,  uning  yiltillagan  qop-qora  ko'z larini,  nur 

tom ib  tu rg a n   qip-qizil  yuzini  yana  ham  go'z al  ko'rsatib, 

husniga  husn  q o 'sha yotga ndek  edi.  B uning  ustiga,  bora- 

borguncha  birpas  ja g 'i  tingani  y o 'q   kelinimning.  Bi­

rinchi  bor  to 'y g a   borayotgan  boladek,  u-bu  haq d a  erka- 

lanib  gapirib:  «M uallim   bola  poyezddan  tushganda,  siz 

indamay  turing,  ena.  Meni  tan irm ik in ?   -   derdi.  S o 'n g  

y ana  biroz  turib:  -   Y o'q,  ena,  men  orqasidan  borib, 

muallim  bolaning  ko'zini  yum ib  olsam,  nima  q ilar  ekan, 

oy,  bu  kim  o'zi  deb,  ch o 'ch ib   ketarm ikin?»  -   deb  ku­

lib  borardi.  Oh,  Alimanim-ey,  oh,  kelinim-ey,  senchalik 

kuyovini  sevgan  ayol  bo'lg an m ik in ?  Meni  bilmaydi  deb 

kelayotib,  o'zginang  oxiri  siringni  ochib  qo'y m adingm i. 

Boyagidek  hazillashib  kelayotib,  bir  vaqt  g'a m li  qiyo- 

fada  o'zicha  gapirib  yubordi:  «M uallim   bola  Qosimga 

j u d a   o ‘xshash-a?»  -   dedi-yu,  inadmay  qoldi.  Birozdan 

so 'n g   xafaqonligi  y ana  tarqadi.  «H ayda  otlarni,  hayda 

tezroq!»  -   deb  shoshirardi.  S hunday  qilib,  stansiyaga 

kun  b otarda  yetib  bordik.  Stansiya  joylashgan  dara 

sham olning  uyasi  ekan,  qor  uchqunlari  izg'ib  yuribdi. 

Maysalbek  hozir  kelib  qoladigandek,  aravadan  tushgan 

zahoti,  Aliman  ikkalamiz  shiddat  bilan  tem iry o 'ln in g  

bo'y iga  yetib   bordik-da,  u  yoq-bu  yoqni  qarab,  nima 

qilarimizni  bilmay  m ustar  b o 'lib   qoldik. 

E rtala bdan 

beri  urinib  qizigan  tanimiz  soviy  boshladi.  Taram-taram 

te m iry o 'lla r  orasidan  u  yoq-bu  yoqqa  pishqirib  q a tn a b  

yurgan  parovoz  goh  m uzlab  yotgan  vagonlarni  taqir- 

t u q u r   q o 'z g 'a tib   q o 'y a r,  sim yog'ochlar  esa  shamolda 

h ushtak  chalib  yotardi.  Bir-ikkida  poyezd  kutm agan 

odam  qursin.  Q achon  keladi,  qaysi  tom ondan  keladi  -  

bilolmay  turaveribmiz.  U ncha  o 'tm a y   olisdan  poyezdning 

qichqirib,  shaqillab  kelayotgani  quloqqa  chalingan  edi: 

«Ana,  kelayotibdi!»  -   dedi  Aliman.  O yoq-qo'lim   titra b , 

yuragim 

halqum im ga  tiq ild i. 

Poyezd 

tobora  yaqin- 

lashib  kelaverdi,  shoshganimdan:  «Ma,  xu rju n n i  sen 

ushlab  tur-chi!»  -   dedim.  Bug'  chiqarib  parovoz  biroz 

o ‘tdi-da, 

vagonlar 

to 'x ta d i. 

V agonlar  yo'lovchilarga 

liq  t o 'l a   ekan,  x o tin-bolalar  ham  bor,  k o 'p i  soldatlar.

U larning  kim  ekanini, 

qayerga  borayotganini  Xudo 

biladi,  lekin  Maysalbek  k o 'rinm aydi.  Poyezd  yoniga 

y u g u rib , 

eshiklardan  bosh  chiqarib  tu rg a n   kishilar- 

dan: 

«S uvonqulov 

Maysalbek 

bormi? 

Aytinglar-chi,

aylanaylar,  Suvonqulov  Maysalbek  bormi?»  -   desak, 

bir  xillar  bilmaymiz  deyishsa,  bir  xillari  indamaydi,  bir 

xillari  kulib  ham  q o 'ya di.  O ra d a n   hech  v a q t  o 'tm a y  

poyezd  o 'rn id a n   q o 'z g 'a lib ,  y u rib  ketdi.  Bizning  stan- 

siyada  b o r-y o 'g 'i  uch  m in u t  t o 'x t a r   ekan.  Tarvuzimiz 

q o 'ltig 'im iz d an   tushgandek  tu rib   qoldik.  Poyezd  yo'lga 

tush g an d a  uni  kuzatib  tu rg a n   qora  to 'n li,  c h o'loq,  o 'r ta  

yoshlardagi  tem iryo'lchi  o 'ris  kishi  bizni  ko'rib,  sizlar 

kimni  k u tib   turibsizlar,  deb  so 'ra b   qoldi.  U nga  uzoq- 

dan  kelganimizni  tu sh u n tirib ,  M aysalbekning  yuborgan 

qog'ozini  ko 'rsa td ik .  Shunda  u  ko'zoynagini  taqib,  o 'q ib  

chiqdi-da,  sizning  o 'g 'lin g iz   askar  esheloni  bilan  kela­

yotibdi.  U n ing  qaysi  eshelon  ekani,  qaysi  v aq td a   o 'ta r i 

no m a’lum.  Kechikmasa  bugun-erta  yetib  kelishi  kerak. 

U,  balki,  o 'tib   ham  ketgandir,  kuniga  qancha  eshe- 

lonlar  o 'ta d i,  gohida  t o 'x ta m a y   ham  ketadi,  qaysinisi 

ekanini  kim  bilsin,  degandek  dargumon  gapirdi.  Bizning 

bo'shashib  ketgan  rangimizni  ko'rib,  te m iryo'lchi  achindi 

shekilli:  «Eh,  urush,  urush!  Barchani  qaqshatding-ku,  -  

deb  boshini  chayqadi-da,  -   sizlar  endi  sovuqda  turm ay, 

mana  bu  yoqqa  kirib  o 'tirin g la r,  poyezd  kelar  oldidan 

chiqib  k u tib   olasizlar»  -   dedi.

S tansiyaning 

yolg'iz 

xonasida 

quruq 

o 'rin d iq d a  

cho'zilib  yotgan  o 'n ta c h a   kishi  bor  ekan.  U rushning 

dastlabki  kunidanoq  har  qaysisi  o'z  yeridan  bosh  olib 

chiqib,  yo'l  azobini  to rtg an   yo'lo v ch ilar  bu  yerda  o'z 

uyidagidek  joylashib,  uxlagani  uxlab,  gaplashgani  g a p ­

lashib,  bir  xillari  tem ir  k ru jk a la rd a   x o 'r illa tib   choy 

ichib,  g ita ra   chalib,  ichida  xirgoyi  q ilayotganlar  ham 

bor.  Aliman  ikkovimiz  ham  narigi  chetga  borib  o 'tirdik. 

Shishasi  singan  yolg'iz  chiroq  arang  lipillab  yonib, 

xonani  g'ira-shira  yoritib  tu rib d i.  Bir  mahal  poyezd­

ning  yaqinlab  kelayotgani  eshitilib  qoldi,  biz  eshikka 

otilib  chiqdik.  Z ulm at  ichida  jin  o'y n a g an d ek ,  shamol 

yeng-u  e tak d a n   to rtq ila b ,  parovozning  issiq  b u g 'i  betga 

urib,  biroz  o ‘tdi-da,  yuk  tashiydigan  poyezd  sekin  kelib

4

  -  

2641

 

9 7

to 'x ta d i.  U n d a   so ld atlar  ko'rinm asa  ham,  Aliman  ik­

kalamiz:  «Maysalbek!  Maysalbek  bormi?»  -   deb  vagon- 

lardan  vagonlarga  yugurdik.  U n d a n   d arak  y o'q.  Xonaga 

qaytib  kelganimizda,  odam larning  bari  u y quga  ketgan 

edi.  «Ena,  charchadingiz-a,  y o tib   dam  olib  turing-chi, 

men  o'zim  x abardor  b o 'lib   tu ram a n »   -   dedi  Aliman. 

Kelinimning  yelkasiga  boshimni 

qo'y ib , 

qiyshaydim. 

Biroq  qani  uyqu  kelsa,  u xlab  b o'larm idi.  Q u log'im , 

yuragim,  aqlim  bilan  poyezdning  uzoqdan  kelayotganini 

yerning  bilinar-bilinmas  larzasidan  ham  sezib  yotdim. 

Poyezd  qaysi  tara fd an   kelmasin,  qulog'im izga  chalingan 

zahoti,  yetolm ay  qolmaylik,  deb  x u rju n n i  k o 'targ an ch a 

yugurib,  qarshisiga  chiqamiz.  Q a ncha  eshelonlar  o 'td i, 

lekin  birontasida  ham  M aysalbekni  uchratolm adik.  Ya­

rim  kechaga  yaqin  yer  larzaga  kelib,  eshikka  yugurib 

chiqqan  edik,  daran in g   narigi  yog'id an   ham,  berigi 

yog'id an   ham  parovozning  q ichqirig'i  eshitilib, 

ikki 

poyezd  ikki  yoqdan  kelayotgan  ekan.  S hunday  ko'z 

tu t ib   o'tirganim izga  yarasha  qani  kutganim izdek  b o'lib 

chiqsa, 

aylanay!.. 

Shoshganimiz 

shunchalikki, 

qaysi 

tom onga  yurishimizni  bilmay  halloslab,  ikki  y o 'ln in g  

o 'rta sig a   tu shib  qolgan  ekanmiz,  qarama-qarshi  qich­

qirib  kelgan  poyezdlar,  quloqni  bitirib,  kelgan  bo'yicha 

t o 'x ta m a y   ta ra q -tu ru q la b   o 'tg a n d a ,  shamol  uyilgan  qor- 

larni  vagonlarning  ostiga  uchirib  k etgudek  b o 'lib   har 

tom ondan  urildi.  «Ena!»  -   deb  baqirgan  Aliman  meni 

quchoqlaganicha  fonusning  tagida  ushlab  turardi.  O 's h a  

shaq-shuq 

quyun 

ichida  yarq-yurq 

yetgan 

vagonlar­

ning  deraza-eshiklariga  tikilib,  Maysalbegim  shunda  o 'tib  

ketmadimi,  degan  o 'y   butkul  vujudimni  titratib,  esim- 

dan  og'dirardi.  G 'ildirakla r  ostidagi  qo'sh  izlar  mening 

zirqiragan  yuragimdek,  o'shanda  zing-zing  etib  turardi. 

Ayt-chi,  dunyo  tayanchi  Yer,  qaysi  zamonda,  qaysi  ona 

o'shandek  o'z  bolasini  bir  ko'rarga  zor  bo'lib,  ko'zidan 

qonli  yosh  to 'k ib ,  yig'isi  tosh  yorib,  yo'l  poyladi  ekan?

-   Aytolmayman,  T o 'lg 'a n o y .  Sening  zamoningdagidek 

urush  olamda  bo'lgani  yo'q .

-   Bo'lm asa,  o 'sh a n d ek   yo'l  poylagan  onaning  eng 

so'nggisi  men  bo'layin!  Ilohim,  meningdek  tem iryo'l 

quchoqlab,  zor  qaqshagan  ban d a  b o ‘lmasin-e.

98

-   T o 'lg 'a n o y ,  o 'g 'l i n g   bilan  k risholmay  kelganing- 

ni,  sen  berigi  k a tta   y o 'ld a n   qayrila  berganingda  bilgan 

edim.  Ranging  shunchalik  o'z garib,  ko'zlaring  kirtayib, 

kasaldan  tu rg a n d e k   b o 'lib   qolibsan.

—  S hundan  k o 'r a   bir  oy  es-hushsiz  to 's h a k d a   yotsam 

rozi  edim.  T ong  o tg u n ch a  kelinim  ikkovimiz  bir  dam 

tinim   bilmay,  te m iry o 'ln in g   b o 'y id a  u  yoqdan-bu  yoqqa 

yugurib  yurdik.  T ongga  yaqin  b o 'r o n   bosildi.  O 's h a n d a  

kun  botar  tara fd an   vagonlari  tilk a la n ib   kuyib  ketgan  bir 

eshelon  keldi.  Yopiray,  tilk a la n g an   eshelon  asta  sudralib 

kelganda,  dara  s u k u n a td a   edi.  Oz-moz  uchqu n lab   turg an  

qorni  hisobga  olmasa,  stansiyada  g'im irlag an   jon,  churq 

yetgan  tovush  y o 'q   edi.  Bu  sudralgan  eshelonlarning 

birontasida  ham  odam  y o 'q   ekan.  Dabdalasi  chiqqan 

vagonlar  tirkalishib,  xarobazor  gum bazlar  orasidagidek, 

unsiz  huvu llab   yotgan  g o 'risto n   sukunati  hukm   surar, 

burqsigan  tu tu n ,  kuygan  temir,  yongan  q a rag 'ay   hidi 

anqib  turardi.  Kuni  kecha  tanishgan  qora  to 'n l i   cho'loq 

o'ris  kishi  fonusini  k o 'ta r ib ,  yonginamizga  kelgan  edi, 

Aliman  undan:  «Bu  eshelonga  nima  b o 'lg a n ? »   -   deb 

astagina  sradi.  «B om balar  pachaqlab  ketgan»  -   dedi 

u  ham  sekingina.  «Endi  bu  vagonlarni  qayerga  olib 

k etishyapti?»  -   «Remontga»  -   dedi  tem iryo'lchi.  U la r ­

ning  so'zini  tin g la b ,  bu  eshelonda  kim lar  yurib,  qayerda 

bom ba  ostida  qolgan,  ur-yiqit,  baqiriq-chaqiriqning  ichi­

d a   kim lar  oyoq-qo'lidan  ajrab,  kim lar  jon  berib,  hayot 

bilan  vidolashdi  ekan,  urushning  shamoli  shu  bo'lsa, 

o'zi-chi,  o'zi  qanaqa  m udhish  narsa,  deb  xayolimdan 

o 'tkaz dim .  U ru sh d a n   qaytgan  eshelon  stansiyada  an- 

cha  tu rg a n d a n   keyin,  sekin  sudralib,  y ana  allaqayoqqa 

y u g u rib   ketdi.  Yuragim  hovliqib,  b u tu n   vujudim   titr a b  

ketdi.  Endi  Maysalbegim   hali  pachaqlangan  eshelon 

kelgan  tomonga,  qon  maydoniga  y o 'l  oladi-da.  Qosim 

nima  b o 'ld i  ekan?  Suvonqul  ham  Ryazan  shahriga  yaqin 

yerda  mashq  qilib  yotibmiz  deb  yozibdi.  U  yer  frontdan 

uncha  uzoq  emasga  o 'xsha ydi...

Q uyosh  chiqib,  tush  ham   bo 'ld i,  umidimiz  uzil- 

di.  Maysalbek  biz  kelgungacha  o 't i b   ketgan  ekan-da, 

bo'lm asa  stansiyaga  kelgan  har  bir  eshelonni  qo'y m ay 

q arab  chiqdik-ku.  Endi  nima  qilamiz?  Maysalbek  bilan

99

yuz  ko'r ishm ay  qolganimizmi  bu?  Aravadagi  otlarga 

saqlab  q o'yilgan  yem-xashak  ham  tu g a b   qolyapti,  deb  har 

qaysisini  bir  o 'y lab ,  ovulga  q ay tib   ketishga  ko'nglim iz 

bo'lm ay,  Aliman  ikkovimiz  te m iryo'lchilarga  yordam- 

lashib,  tem iryo'l la m in g   orasiga  uyilgan  qorlarni  tozalash- 

dik.  S hunday  qilmasak,  v aq t  o 'ta d ig a n d e k   emas.  Sovuq 

kechagidan  bo'sh  kelmay,  y om g'ir  aralash  shamol  b o'lib 

turdi.  Bir  v aq t  havo  ochildi,  b u lu tla rn i  yorib  quyosh 

chiqdi.  «O h,  Xudoyim-ey,  shu  quyoshdek  b o 'lib   o 'g 'lim  

yarq  etib  ko'z ga  ko 'rin ib   qolsa-chi!..  Xudoyim,  o'zing 

yetkazgin  bolamni!»  -   deb  yolvorardim.  Shu  orada  kun 

chiqar  tom ondan  parovozning  haybatli  ovozi  eshitilib, 

stansiyaga  yaqinlashayotgan  eshelon  k o'rindi.  «Ena,  shu 

emasmikin?  Xudo  xohlasa  shu!»  -   dedi  Aliman,  xuddi 

bilgandek  xurju n n i  yelkasiga  solib,  o 'sh a n d a   bilib  t u r ­

g andek,  nima  u chundir  bo'sharib,  yuzidan  qoni  qochdi. 

M ening  ham  nafasim  qisilib,  yuragimga  vahima  tushdi. 

Bir-biriga  tu ta sh g a n   ikki  parovoz  yaqinlab,  tu tu n ,   bug', 

qora  cho'yan,  qizil  tem ir  g 'ild ira k   g urkirab,  shaqillab 

o'tav e rd i,  birma-bir  ochiq  vagonlarga  yuklangan  zam- 

barak,  ta n k la r  yonida  miltiqli  kishilar  ko'z ga  chalinib 

turardi.  V agonlarning  eshigiga  to 'p la n g a n   so ld atlarning 

o'y in-kulgisidan  ularning  so'zlarini  anglab  bo'lmasdi. 

V agonlar  ko'z  ilg'am ay  z in g'illab  o 't a   boshladi.  Q o 'lig a  

bayroqcha  ushlagan  q andaydir  bir  te m iryo'lchi  yugurib 

kelib  «T  xtam aydi,  t xtam aydi!»  -   deb,  q o 'lin i  siltab, 

bizning  ko'kragim izdan 

itarib  tem iry o 'ld an  

chetlata- 

yotg an   edi,  shu  mahal  yonginamizdan:  «Ona!  Aliman!» 

degan  qichqiriq  eshitildi.  Maysalbek!  U  ham,  aylanib, 

qoqinib  ketayin  bolam-ey,  bir  q o 'li  bilan  vagonning 

tu tq u c h in i  ushlab,  bo'y nini  orqaga  tashlab,  quloqchinini 

silkib, 

xayrlashib 

borayotgan 

ekan. 

«Maysalbek!»  -  

deb  qichqirganimni  bilaman.  O 's h a   ko'z ga  tashlangan 

paytda, 

M aysalbekning 

qaddi-qom ati 

aniq 

ko'rindi: 

shinelining  etaklarini  shamol  to rtq ila b ,  yuzida,  ko'z ida 

o 'k in ch   ham,  sevinch  ham,  uchrashuv  ham,  xayrlashuv 

ham  bor!  Q u tu rib   esgan  shamol  uning  ovozini  olib 

qochdi,  M aysalbekning  o 'sh a   turish id an   ko'z  uzmay,  u 

uzoqlashgan  sayin  poyezd  bilan  birga  yurib,  eshelon- 

ning  eng  oxirgi  vagoni  yonimdan  o 'tg a n d a ,  orqasidan

100

yana  chopib,  yuztuban  yiqildim.  O ,  o 'sh a n d a   bo‘zlab, 

qaqshab  y ig ‘laganim-ey!  0 ‘q  y o g 'ib   tu rg a n   maydonga 

ketib  borayotgan  o ‘g ‘limning  o 'rniga,  tem iryo'lni  qu- 

choqlab,  vidolashib  yotdim.  G 'ild ira k la rn in g   relsga  taq- 

tu q   urilishi  ham  tobora  uzoqlashib  borardi.

Hozir  ham,  gohida  o'sha  eshelon  q u log'im ni  tindirib, 

bir-biriga  tutash g an   ikki  parovoz  olib  uchgan  vagonlar 

miyamni  qoq  yorib  o 'tay o tg an d e k   b o i a d i .

O rqa m dan  o 'sh a n d a  x o 'rsinib  yig 'lay o tg an   Aliman 

yetib  kelib,  uning  ketidan  y ana  bir  tem iryo'lchi  o'ris 

ayol  kelib  yotgan  yerim dan  quchoqlab  turg'izishib,  temir- 

y o 'ld a n   chetga  olib  o 'tish d i.  Aliman  meni  q o 'ltiq la b   ke- 

layotib,  o'sha nda,  qo 'lim g a  askar  quloqchinini  tutqazdi: 

«M ang,  ena,  muallim  bola  tash lab   ketdi»  -   dedi  ,u. 

Maysalbegim  menga  tash lab   ketgan  ekan.

-   T o 'g 'ri  aytasan,  T o 'lg 'a n o y ,  aravada  kelayotib, 

qalpoqni  ko'k singga  bosib  kelmaganmiding.

-   H a,  o 'sh a   quloqchin  hozir  ham  uyda  ilig'li  turibdi. 

Peshonasida  qizil  yulduzi  bor,  bo'z  m atodan  tikilgan 

soldatcha  quloqchin.  B a ’zan  qo 'lim g a  olib  hidlayman, 

undan  hali  ham  o 'g 'lim n in g   isi  kelib  tu rg an d e k ...

IV

-   T o 'lg 'a n o y ,  boyaqish  T o 'lg 'a n o y im ,  sumbul  sochla- 

ringga  kumush  qirov  tushirib  ketgan  o 'sh a   k unlar 

emasmidi?  Esizgina  o'rim -o 'rim   sochlar!  Sen  bu  yerga 

kelganda  har  gal  ham  boshqacha  qiyofada  kelarding. 

D am-badam  yuking  og'irlashgandek,  hamma  qiyinchi- 

liklarga  bardosh  berib,  dardingni  ichga  y u tib   jimgina 

kelib,  jim gina  ketsang  ham  boshingga  qanday  qiyin, 

o g 'ir  k u n la r  tushg an id an   t o 'l a   ogoh  edim.

-   H a,  ona-Yerim,  nima  ham  der  edim.  Y olg'iz  men- 

gina  bo'lsam   edi  -   urushning  kasri  tegm agan  b itta   ham 

oila,  bironta  ham  odam  qolmagan  edi-ku.  Boshqasi  u 

yoqda  tursin,  d u nyoning  o'ng-tersi  bilan  ishi  bo'lm agan, 

endigina  tili  chiqqan  m ushtdek  bolalar  ham,  og'zidan 

suti  ketmagan  g o 'd a k la r  ham,  bir  ashula  aytib  ber-chi, 

desang,  yurak,  b ag'ringni  yorib:

101

«O q  k ynagim   etagi 

H ilp ir-h ilp ir  etarm i.

A skarga  ketgan  otam ning 

B ir  xabari  kelarm i?»  -

deb  qaqshab  tursa,  kimning  ichi  achimaydi,  bostirib  kirgan 

dushmanga:  «H ap  senimi!»  -   deb  kim   azablanm aydi. 

M udhish  x abar  -   qora  x a t  kelganda,  askarga  ketgan 

kishilardan  ajralib,  har  kuni  ovulning  ikki-uch  yeridan 

dilingni  ezib  yuboradigan  y ig ‘i-sig‘i  ovozlari  chiqib 

tursa,  kishining  qoni  qaynab,  urush   tin in g   yolqini, 

yurak-ba ringni   rtay o tg an in i  o 'sh a n d a   bilar  ekansan! 

Xuddi  o 's h a   kezlarda  brigadirlik  qilib,  elning  achchiq- 

chuchugini  birga  to tib ,  ko'pchilikni  eplab,  bosh-ko‘z 

b o 'lib   yurganim dan  hozir  ham  faxrlanam an,  hozir  ham 

uni  zavq  bilan,  m innatdorchilik  bilan  eslayman. 

U 

bo 'lm a g a n d a   balki,  men  allaqachon  mayishib,  allaqachon 

mudrab,  allaqachon  urush  t p o lo n lari  ichida  oyoqosti 

b o 'lib  k etar  edim.  Qilichini  y a lan g 'o ch lab   kelgan  yovga 

qarshi  zarba  berishning  yagona  y o 'li  kurashda,  m ehnatda 

emasmi.  Mana,  qadrdon  dalam,  ish  orasida  chopa  kelib, 

y ana  un  chiqarm asdan  ot  jilovini  q a y ta   burib,  indamas- 

dan  chopib  ketishimning  boisi  ham  shunda.  Qosimdan 

x a t  kelgani  esingdami,  mehribonim?

-   Bo'lmasam-chi,  T o 'lg 'a n o y .  Sen  narigi  yoqdagi 

k chadan  chiqaverishingda, 

b aland-pastliklarga  qara- 

may,  o tning  boshini  q o 'y ib   chopib  ke 1 ayotganingdayoq 

bilgan  edim.  Sen  o 'sh a n d a  adirga  g  n g   sochib  yurgan 

kelining  bilan  kichik  o 'g 'lin g   oldiga  suyunchi  olgani 

kelgan  eding,  T o'lg'anoy!

-   Suyunchi  olmay  b ladim i?  B irdaniga  ikki  oy 

dom-daraksiz  ketgan  Qosimimdan  so g ‘-salom atm an  deb 

xabar  kelsa-yu,  men  suyunmay,  kim  suyunsin!  Moskva 

yonidagi  keskin  jan g larg a  ikki  bor  kirib,  ikkalasidan- 

ham  sog‘-salomat  chiqdim,  nem islarning  shashti  qaytib 

t o 'x t a b   qoldi,  bizning  polkimiz  hozir  dam  olyapti,  depti. 

Alimanning  o'shandagi  quvongani-yey!..  Aravadan  irg'ib 

tushib,  Ja y n o q d a n   oldin  «Enajon,  ozingizga  moy,  qo- 

qinib  ketay,  enajon!»  -   deb,  yetib  keldi-yu,  x a t  u sh la­

gan  qo 'llari  qaltirab ,  hech  narsa  o 'q iy   olmay:  «Omon! 

Omon-eson!»  -   deyaverdi.  Yon-verida  g o 'n g   sochib  yur-

102

gan  ju v o n la r  yugurib  kelishib,  «Q ani,  o ‘qi-chi,  Aliman, 

kuyoving  nima  d ep ti?»   -   deyishsa,  «Hozir,  aylanaylar, 

hozir!»  -   dedi-yu,  o'q iy   olmadi.  «M enga  ber-chi,  yanga. 

O da m larg a  o 'q ib   berayin»  -   deb  Ja y n o q   x atni  oldi-yu, 

baland  ovoz  bilan  o 'q iy   boshladi.  O 's h a n d a   Aliman 

nima  u chundir  yerga  o 'tir ib   qolib,  qizigan  peshonasiga 

changallaganicha  qor  bosdi.  X at  o 'q ilib   bo'lgach,  u 

biroz  o 'y la n ib   turdi-da, 

betidagi  erigan  qorni 

ham 

surtib  olmay,  shu  b o 'y ich a  yig'lashini  ham,  kulishini 

ham  bilmay,  xuddi  tush  k o 'rgan  yosh  boladek  jilm ayib: 

«Yuringlar,  endi  ishlaylik!»  -   dedi.  S o 'n g   o'zi  atrofga 

bam aylixotir  nazar  tashlaga nic ha  odim lab  ketdi.  Nima- 

larni  o'ylaganini  kim  bilsin,  menimcha  yozda,  shu  dalada 

Qosimga  suv  tashib  yurgan  kezlarini  esladimi,  balki,  uni 

askarga  k etayotganda  kombayn  bilan  xayrlashgani  ko'z 

oldiga  kelgandir.  Tavba,  kelinim  sir  saqlab  yursa  ham, 

barisi  yuziga  chiqar  edi.  Axir,  shunday  odam lar  ham 

bo'ladi-ku.  Shu  d aqiqa  Alimanning  ko'zlari  ham  sevinib, 

ham  m ung'ayib,  allaqanday  ajoyib,  go'zal  ko'rinishlarni 

eslagandck  kulimsirab,  erkalab  k a tta   y o 'ld a   yom g'irdek 

to 'q ilg a n   saman  y o 'r g 'a n in g   olislab  borayotgan  changini 

kuzatayotgandek  m o 'ltilla b   yosh  olib,  qisqasi,  kelinim 

o'y -xayollar  seliga  cho'm gandek  edi.  Hazilkash  Jay n o q  

tush m ag u r  uni  q yarda-q ym ay  yengidan  tortib:  «Ey 

yanga,  es-hushingizni  y o 'q o tg a n g a   o'xshaysiz.  Shunchalik 

holingiz  bor  ekan,  nima  qilardingiz  x atg a  q o 'l  cho'zib... 

xatn i  o 'q iy   olmay,  el-u  x alqqa  kulgi  bo 'ld i,  deb  Qosim 

og'am ga  yozib  yuboray.  Xotiningizni  y ana  m aktabga 

bermoqchimiz  deyin!»  -   dedi.  Aliman  uni  hazillashib 

m ushtlab, 

bir-birovlarini  quvlashib  k etgandan  keyin, 

men  ham  beixtiyor  kula  boshladim.  «Mayli,  -   dedim 

o'sh a n d a   o'z im cha  -   ich-ichimdan  faxrlanib.  -   Yovni 

yov  bosadi!  Qosimning  jan g g a   kirib  k o 'p   qatori  nemis 

bilan  solishib  chiqqani  rost  ekan.  M ening  bolalarimdek 

yigitlar  elni  qo 'riq lam a y ,  kim  qo'riqlasin.  F a q a t  omon 

bo 'lib ,  dushm anni  yengib,  zafar  bilan  q ay tib   kelsa 

bo'lgani,  boshqa  hammasiga  chidash  mumkin,  mayli, 

it  azobini  to rtsa k   ham,  ertaroq  yengsak  bo'lgani!  Xu- 

doyim,  ertaroq  yengsak  ekan!»  -   deb  tila k   tilardim .  Bu