Таннарх ва уни ҳисобга олиш усули

Ишлаб чиқариш харажатлари
(яроқсиз махсулот қийматисиз) 12000-(400*2,50)
= = 5,50
Кутилаетган махсулот чиқиши 2400 - 400
Ушбу жараёнларнинг натижаси асосий ишлаб чиқариш счетида қуйидаги кўринишга эга бўлади:

Асосий ишлаб чиқариш

	Миқдори	Баҳо	Сумма		Миқдори	Баҳо	Сумма
Киритилаетган ре сурсларга харажат лари	2400	5	12000	Меъёрий брак	400	2,50	1000
				Махсулот чиқиши	2000	5,50	11000
	1200		12000		2400		12000

3. 
   Агар ишлаб чиқариш жараёнида меъёрдан ташқари яна 200 дона яроксиз махсулот чиқиб колса, уни сотишдан қўшимча даромад олинади. Лекин бу даромадни таннархни пасайтириш учун қабул қилиб бўлмайди. Бу ҳолда жараён таннархи қуйидагича бўлади.
   

Келгуси жараёнга берилди (1800*5,50) 9900


Меъёрдан ортиқча йўқотиш (200*5.50 ) 1100


Минус яроксиз махсулот қиймати (200*2.50) 500 600


Жараён бўйича соф таннарх 10500

Асосий ишлаб чиқариш

	Миқдори	Баҳо	Сумма		Миқдори	Баҳо	Сумма
Киритилаетган ре сурсларга харажат лари	2400	5	12000	Меъёрий Брак	400	2,50	1000
				Меъёр дан ортиқча брак	200	5,50	1100
				Махсулот чиқиши	1800	5,50	9900
	1200		12000		2400		12000

Меъёрдан ортиқча брак.

	Сумма		Сумма
Асосий Ишлаб чиқариш	1100	Пул маблағлари (бракни сотишдан)	500
		Фойда ва заралар счети	600
	1100		1100

3. 
   Меъёрдан ортиқча даромад.
   

1. 
   Хақиқатда олинган йўқотишлар кўтилган даражада кам бўлиб чиқса меъёрдан ортиқча даромад юзага келади.
   
2. 
   Меъёрдан ортиқча олинган даромад таннархдан камайтирилади ва фойда ва заралар счетида ҳисобга олинади.
   

Мисол: Кейинги жараёнга қиймати 1200 f бўлган 1200 дона тайёрлама берилди. Бошланғич миқдорга нисбаттан 1/6 даражада меъёрий йўқотиш кўзда тўтилган эди. Лекин ҳақиқий йўқотиш 100 бирликка кам бўлиб махсулотнинг ҳақиқий чиқиши 1100 донани ташкил қилди. Демак меъёрдан ортиқча даромад юзага келади. Махсулот донасининг қуйидаги формула орқали топилади:


Таннарх 1200
= = 1.2
Кутилган махсулот чиқиши (1200-200)

Киритилган ресурсларга нисбаттан харажатлар қуйидагича тақсимланади.

Кейинги жараёнга бериладиган махсулот (1100 дона*1,2 ) 1320


Минус меъёрдан ортиқча даромад (100дона *1,2 ) (120)
Жараённиниг соф таннархи 1200

Бу жараённи ҳисобга олувчи бухгалтерия езувлари қуйидагича бўлади:

Асосий ишлаб чиқариш

	Миқдори	Баҳо	Сумма		Миқдори	Баҳо	Сумма
Киритилаетган ре сурсларга харажат	1200	1,00	1200	Меъёрий йўқотиш	200	--	--
Меъёр дан ортиқча даромад	100	1,20	120	Кейинги жараёнга ўтказилган махсулот	1100	1,20	1320
			1320				1320

4. 
   Махсулотнинг эквивалент бирлиги.
   

1. 
   Ишлаб чиқариш харажатларини калькуляция қилиш жараёнини тушунтиришни мақсадида ТИЧ муаммосига тухталмаган эдик. Аммо баъзи ҳолларда бўлса ҳам йил боши ва охирига тугалланмаган ишлаб чиқариш мавжуд экан махсулот бирлигининг таннархини аниқлаш қўшимча ҳисоб китобларни қилишни талаб қилади.
   
2. 
   Ярим тайёр махсулотлар тайёр махсулотга нисбаттан пастрок таннархга эга. Шунинг учун, жараёнда давр бошига ва охирига ТИЧ қолдиғи мавжуд бўлган ҳолда махсулот бирлиги таннархини умумий таннархини жараёнда олинган бирликлар сонига таксимлаб топиб бўлмайди. Масалан: ҳисобот даври ичида 8000 бирлик тулигигача қайта ишловдан ўтди, яна 2000 бирлиги эса ярим тайёр махсулот холига келтирилди. Бу ҳолат меҳнат бирлигинг таннархини иккала бирликни кушган ҳолда аниқлаб бўлмайди.
   
3. 
   Шунинг учун ҳали қайта ишлов жараёнида бўлган ярим фабрикантларни тайёр махсулотнинг эквивалент бирлигига келтириб олиш лозим.
   
4. 
   Бунинг учун, қилинган ишларни тугалланиш даражасини аниқлаш ва уни ҳисобот даври охирига қайта ишловда колган бирликлар сонига кўпайтириш лозим. Агар юқорида 2000 дона ярим фабрикант 50% га тайёр бўлган бўлса, уни 1000 та (2000*50%) эквивалент бирликдаги махсулот сифатида келтириш мумкун. Шундан сўнг уни тўла тайёр бўлган 8000 донага кушиб тайёр махсулотнинг жами эквивалент чиқиши миқдорини топиш мумкун. У (8000+1000) эквивалент бирликка тенг.
   
5. 
   Шундан сўнг махсулот бирлиги таннархи одатдагидек ҳисоблаб топилади. Агар ҳисобот давридаги умумий таннарх 18000 f ни ташкил қилган бўлса, тўлиқ ишловдан ўтган махсулот бирлиги таннархи 2 ни ташкил қилади, ҳамда таннарх келгуси жараёнга бериладиган махсулот бирлиги ва тугалланмаган ишлаб чиқариш Ўртасида қуйидагича тақсимланади:
   

Тўлиқ ишловдан ўтди ва келгуси жараёнга берилган
махсулотлар (8000дона*2) 16000
Тугалланманмаган ишлаб чиқариш (1000 экв.бирлик*2) 2000
Жами 18000

5. 
   Турли туганлланганлик даражасига эга бўлган махсулотнинг элементлари.
   

1. 
   Буюмларни тугалланиш даражасини аниқлаш анча кийинчилик тугдиради. Масалан: материал қиймати махсулотга жараённинг бошида ўтказилган бўлса, меҳнат ва ишлаб чиқариш устама харажатлари жараён ичида келиб борилади. Бундай ҳолатда таннархни ташкил қилувчи ҳар бир ишлаб чиқариш харажати бўйича калькуляция тўзиб чиқиш лозим.
   
2. 
   Жараёнга олиб борилган иш хаки ва ишлаб чиқариш устама харажатларнинг суммаси «ишлов қиймати»деб юритилади.
   

Материал

Ишлов

Кийма

ти

Ишлаб чикариш харажатлари

Тугри

Эгри

Иш хаки

НУХ

3.