Таннарх ва уни ҳисобга олиш усули

«В» жараён тўғрисида маълумот:

• 
  Давр бошига тугалланмаган ишлаб чиқариш. йўқ
  
• 
  «А» жараёндан олинган махсулот, дона. 10000
  
• 
  Давр охирига ТИЧ, дона . 1000
  
• 
  Омборга топширилган тайёр махсулот, дона. 9000
  
• 
  Ҳисобот даври учун таннарх:
  

А) “А” жараёндан кейин махсулот таннархи 90000
б) ишлов қиймати 57000
в) материаллар 36000

Материаллар таннархи жараён охирида аниқланади , ишлов қиймати эса жараён ичида бир тёкисда тақсимланади. Ҳисоб-китобларга кўра махсулотнинг тайёрлик даражаси-50%.

Талаб қилинади:
А) омборга жўнатилган махсулот таннархини аниқлаш.
В) йил охирида колган ТИЧ таннархини аниқланг.

Таннарх ҳисоби

№	Таннарх элементлари	Умумий таннарх	Тайёр махсулот дона	Ярим фабрикатладан эквивалент бирлик, дона	Эквивалент бирликлар умумий миқдори	Махсулот бирлиги таннархи
1	Ўтган жараён таннархи	90000	9000	1000	10000	9,00
2	Материаллар	36000	9000	----	9000	4,00
3	Ишлов қиймати	57000	9000	500	9500	6,00
	Жами	183000				19,00

4. ТИЧ таннархи :

• 
  ўтган жараён таннархи (1000дона*9) 9000
  
• 
  материал қиймати йўқ
  
• 
  ишлов қиймати ( 500*6) 3000 12000
  
• 
  тайёр махсулот (900*19) 171000
  

_______________________________


183000


« В» жараён бўйича ишлаб чиқариш счёти


Аввалги жараён таннархи 90000 Омборга топширилган
тайёр махсулот 171000
Материаллар 36000 Давр охирига ТИЧ 12000
Ишлов қиймати 57000


183000 183000
«В» жараёнда материаллар жараён тугагунга қадар ишлатилмайди. Шунинг учун материал харажатлар ТИЧ таннархига таъсир курскатмайди. Демак йил охиридаги товар ишлаб чиқариш қиймати эквивалент бирликларда материаллардан фойдаланиш нуктаи назаридан нолга тенг .

9. Давр бошидаги тугалланмаган ишлаб чиқариш.

1) ТИЧ хажмини аниқлай олган вақтда ҳисобот даври учун махсулот донасини таннархини аниқлаш мақсадида унинг бошланғич қолдиғини жорий ҳисобот даврига тақсимлаш лозимлигини ёдда тўтиш лозим .Буни амалга ошириш учун 2 та альтернатив усул мавжуд:

- Ўртача тортилган усул. Бунда давр бошидаги ТИЧ бирлиги тўлиғича ишлаб чиқаришга тортилган деб фараз қилинади ва жорий даврда яна алоҳида кўрилмайди.

• 
  IO усули. Давр бошидаги ТИЧ жорий давр ичида ишловдан ўтган ва тугатилган махсулот бирликларининг биринчи грухи деб фараз қилинади.
  

Қуйидаги мисолда уларни таккослаб чиқамиз:

Мисол. Компанияда икки жараён мавжуд (Х ваY). Материаллар Х жараённинг бошида киритилади, қўшимча материаллар эса Y жараёндинг давомида, яъни жараён 70% га тамомланганда киритилади. Ишлов қиймати иккала жараён давомида тенг тақсимланади.
Тайёр махсулот бирликлари Х жараёнида тўғридан тўғри Y жараёнига, Y жараёнидан эса – тайёр махсулот омборига берилади.ишлаб чиқариш даври учун маълумотлар қуйидаги кўринишга эга:

1	Давр бошига ТИЧ	Жараён Х. 6000 дона, 3/5 қисмга тайёр, шу жумладан материаллар 2400 ва ишлов қиймати 15300	Жараён Y 2000 дона, 4/5 қисмга тайёр, шу жумладан аввалги жараён таннархи 30600 , материаллар 4000 ва ишлов қиймати 12800
2	Тайёрланиши ҳисобот даврида бошланган махсулот	16000	18000
3	Давр охирига ТИЧ,дона	4000 ¾ êисмга тайёр	8000 ½ êисмга тайёр
4	Давр давомида кушилган материаллар	64000	20000
5	Давр давомида кушилган ишлов қиймати	75000	86400

Биринчи босқичда, ишлов берилиши ҳисобот даврида тугатилган махсулот миқдори аниқланади.
Ҳар бир жараён учун ҳисоб китобларни келтирамиз.

		Жараён Х.	Жараён Y
1	Давр бошига ТИЧ дона	6000	2000
2	Ишлаб чиқариш ҳисобот даврида бошланган махсулот	16000	18000
3	Давр давомида жами киритилган ресурслар	22000	20000
4	Минус давр охирига ТИЧ	4000	8000
5	Жами тайёр махсулот	18000	12000

Ўртача тортилган усул.

IO – усули.

Жараёнли калькуляция қилишнинг ушбу усули ТИЧ нинг дастлабки қолдиғи биринчи навбатда ишлатилиши ва жорий даврда тугатилишинин кўзда тутади. ТИЧ нинг давр бошидан қиймати тайёр махсулотга алоҳида олиб борилади ва махсулот бирлигининг таннархи фақат жорий давр харажатлари, ҳамда жорий давр махсулоти хажмига асосланади.

10. 
    Таннархни калькуляция қилишнинг жараёнли усулини қарорлар қабул қилишнинг жараёнли усули қарорлар қабул қилиш ва таннархни бошқаришдаги роли.
    

1. 
   Ушбу бобда кўрилган жиддий ҳисоб – китоблар фойдани аниқлаш ва зарарни баҳолаш учун зарур. Масалан. Жараён якунида юзага келган ТИЧ қиймати балансда кўрсатиладиган ТМК ларининг бир қисмини ёки кейинги жараёнга берилгач омборда колган тайёр махсулот нинг бир қисмига айланиши мумкин.
   
2. 
   Агар тайёр махсулот сотилса уларнинг қиймати фоизини аниқлашда сотилган махсулорт таннархнинг бир қисмига айланади.
   
3. 
   Махсулот бирлиги таннархини ТИЧ қийматини ва келгуси жараёнга берилган тайёр махсулот таннархини калькуляция қилиш эса моддий ишлаб чиқариш заҳираларининг баланс баҳоси ва сотилган махсулот таннархини аниқлаш учун зарур.
   
4. 
   Бир турдаги маълумот ҳам бошқарув қарорлари қабул қилиш, ҳам таннархни бошқариш учун ярокли бўлади деб айтиш, анча шубҳали кўринади. Жумладан қарор қабул қилиш учун бирор бир жараён бўйича махсулот бирлигининг тўла таннархининг аниқлашнинг зарурияти йўқ. Бунинг учун таннарх таркибини ўзгармас ва ўзгарувчан элементлари бўйича таҳлил қилиш кифоя.
   
5. 
   Таннархни бошқаришнинг мақсади жорий даврнинг ҳақиқий харажатларини шу даврда ишлаб чиқариш махсулотининг эквивалент бирликлари норматив таннархи билан солиштиришдан иборат.