Таннарх ва уни ҳисобга олиш усули

Меъёрий ва меъёрдан ортиқча йўқотишлар ва даромадлар ҳисоби

1. 
   Йўқотишлар.
   

1. 
   Ишлаб чиқариш жараёнида йўқотишларни бўлиши табиий хол. Масалан суюкликлар парланади, кастюм учун бичилган материалнинг бир қисми кийким холига келади, мебел тайёрлашда егочнинг бир қисми араланиб чиқиндига айланади в х к .
   
2. 
   Агар бўлар ишлаб чиқаришни ташкил қилишнинг нормаль тизимида юз берса, бундай йўқотишлар норматив (меъёрий) ёки назорат қилинмайдиган йўқотишлар деб аталади.
   
3. 
   Меъёрий йўқотишлардан ташқари, нормал ишлаб чиқаришни ташкил қилиш жараёни кўзда тўтилмаган йўқотишлар ҳам юзага келиши мумкун. Улар асосан технологик жараённинг бузилиши билан боғлиқ бўлиб, таркибий қисмларини нотўғри аралаштириш, паст сифатли материаллардан фойдаланиш, матони нотўғри бичиш каби сабабларга кўра юзага келади. Бундай йўқотишлар меъёрдан ортиқча ёки назорат қилинадиган йўқотишлар деб юритила-ди.
   
4. 
   Меъёрий чегарасидаги йўқотишларни махсулот таннархига кушиш меъёрдан ортиқчаларини эса давр харажатлари сифатида тан олиниб фойда ва зарарлар счетига езилиши лозим .
   

Мисол 1. Ишлаб чиқариш жараёнида 1200 л суюқлик ишлатилади. Унинг қиймати 12000 сўм , меъёрдаги йўқотишлар эса 16,5% (200л)ни ташкил қилади. Тайёр махсулот таннархини қуйидаги формула орқали аниқлаймиз.


Ишлаб чиқариш харажатлари 12000
= 12 сўм/ л
Кутилаетган махсулот чиқиши 1200 л – 200 л
Агар ишлаб чиқариш жараёнида хатоликка йўл куйилса бу йўқотишларни ортишига сабаб бўлади. Шундай қилиб кўтилаетган 1000 л махсулот ўрнига 900 л тайёр махсулот олинса, 100 л қўшимча йўқотиш, меъёрдан ортиқча йўқотиш деб тан олинади, таннарх эса ўзгармай колаверади. Ушбу ҳолда умумий харажатлар қуйидагича тақсимланади:


Тайёр махсулот (900 л * 12сўм) сўм 10800
Меъёрдан ортиқча йўқотиш (100*12сўм) сўм1200
Жами сўм 12000
Янада аниқ таъсаввур хосил қилиш учун ушбу ҳўжалик муомиласини асосий ишлаб чиқариш счетида кўрсатамиз

	Миқдори	Баҳо	Сумма		Миқдори	Баҳо	Сумма
Киритилаетган ре сурсларга харажат лар	1200	10	12000	Меъёрий йўқотиш	200	--	--
				Меъёрдан ортиқча йўқотиш	100	12	1200
				Махсулотнинг чиқиши	900	12	10800
	1200		12000		1200		12000

2. 
   Яроксиз махсулотни сотишдан олинган даромад ҳисоби
   

1. 
   Ишлаб чиқариш жараёнида олинган яроксиз махсулотниниг бир қисми сотилиши мумкун. Брак махсулотни сотишдан олинган даромад эса таннарх сотишнинг кредити бўйича кўрсатилади.
   

Асосий ишлаб чиқариш Брак Касса

100
100 150 150
фойда ва заралар


50

2. 
   Агар технологик жараёнда умумий қиймати сўм 12000 бўлган 2400 тайёрлама (загатовка) ишлатилиб 2000 та ярокли ва 400 та яроксиз махсулот олиш имкони мавжуд деб фараз қиламиз. Яроксиз махсулотнинг ҳар бири сўм 2,50 дан сотилиши мумкун. Унда махсулот таннархи ҳисоби қуйидагича бўлади: