Taqdimot mavzu: Qadimgi Sharqd xalqaro munosabatlar va diplomatiya

Miloddan avvalgi I ming yillikda Ossuriyaning tashqi siyosati va diplomatiyasi

• Miloddan avvalgi I ming yillikda osha davr kolamlariga kora jahon gegemoniyasi uchun ulkan qamrovli kurash olib borildi-ki, unda eng qudratli davlatlar golib chiqishdi. Bu esa, oz navbatida, dastlabki imperiyalarning, yirik harbiy-siyosiy birlashmalarining,oziga xos jahon miqyosidagi saltanatlarning barpo etilishiga olib keldi.Miloddan avvalgi IX asrda Ossuriyaning tashqi siyosati tort yonalish (shimoliy, janubiy, sharqiy va garbiy) boyicha rivojlandi.Miloddan avvalgi VIII asrning birinchi yarmi Ossuriya uchun chuqur inqiroz va tushkunlik davri boldi. Inqiroz xolati Ossuriyaning xalqaro mavqeiga ham salbiy tasir korsatdi. Ossuriya davlatining tashqi siyosiy qudrati mil. avv. VIII asrning ikkinchi yarmida, xokimiyat tepasiga Tiglatpalasar III (mil. avv. 745-727 yy.) kelganda tiklandi. Tiglatpalasar III zamonida asosiy etibor yana garb mamlakatlariga qaratildi. Janubda ham unga omad kulib boqdi. Bobil uchun ossuriyaliklarga qarshi kurash olib borgan xaldey qabilalari ustidan galaba qozonildi. Tiglatpalasarning ozi Pulu nomi bilan Bobilda toj kiygan.Sargon II xukmronligi davrida Ossuriyaning tashqi siyosati quyidagilar bilan tavsiflanadi:
• tashqi siyosatga oid barcha ananaviy yonalishlarning yagona, ozaro bogliq tugunga chatishib ketishi;
• harbiy harakatlarning hujumkor xususiyatga, yani yangi yerlarni bosib olish intilishiga ega emasligi, balki asosan, jazo sifatida zabt etilgan xududlarni boysundirilgan xolatda saqlab qolishga qaratilganligi.Sinaxxerib esa ( mil. avv. 705 - 681 yy ) oz hujumlarini asosan ikki yonalishda ( garbiy va janubiy ) olib bordi. Xukmronligining butun davri davomida Sinaxxeribning oy-fikrlari Bobilga qaratilgandi. Ossuriyaga qarshi Bobil-Elam-Dengiz boyi (Orta yer dengizi) - arablar ittifoqi doim mavjud edi. Miloddan avvalgi 689 yilda Sinaxxerib Bobilni shafqatsizlarcha yer bilan yakson qilib tashladi.

Miloddan avvalgi 674 va 671 yillardagi yurishlar natijasida Ossuriya ozining eng ulkan istilosini amalga oshirdi - Misrni zabt etdi. Ammo Ossuriyaning Misr ustidan xukmronligi mustahkam emasdi va uzoqqa chozilmadi.Asarxaddon ogli - Ashshurbanapalga (mil. avv. 668\635-627 yy.) ulkan saltanat meros bolib qoldi. Ashshurbanapal boshqaruvi davrida Ossuriyaning tashqi siyosati ikki bosqichga bolinadi. Xukmronligining birinchi yarmi (mil. avv. 654 yy.) Yaqin Sharqda Ossuriya ustivorligining saqlanib qolishi va mamlakat gullab yashnaganligining davom etishi bilan tavsiflanadi.Miloddan avvalgi VIII asrning ortalarida Ashshurbanapal xukmronligi davridagi Ossuriya tashqi siyosatining ikkinchi bosqichi boshlandi. Mamlakatda siyosiy inqiroz bora-bora avj olib bordi.

• Miloddan avvalgi 674 va 671 yillardagi yurishlar natijasida Ossuriya ozining eng ulkan istilosini amalga oshirdi - Misrni zabt etdi. Ammo Ossuriyaning Misr ustidan xukmronligi mustahkam emasdi va uzoqqa chozilmadi.Asarxaddon ogli - Ashshurbanapalga (mil. avv. 668\635-627 yy.) ulkan saltanat meros bolib qoldi. Ashshurbanapal boshqaruvi davrida Ossuriyaning tashqi siyosati ikki bosqichga bolinadi. Xukmronligining birinchi yarmi (mil. avv. 654 yy.) Yaqin Sharqda Ossuriya ustivorligining saqlanib qolishi va mamlakat gullab yashnaganligining davom etishi bilan tavsiflanadi.Miloddan avvalgi VIII asrning ortalarida Ashshurbanapal xukmronligi davridagi Ossuriya tashqi siyosatining ikkinchi bosqichi boshlandi. Mamlakatda siyosiy inqiroz bora-bora avj olib bordi.
• Ossuriya diplomatiyasi tarixiga oid manbalarda talaygina va rang-barang malumotlar mavjud. Podshoga taaluqli yozuvlar ular orasida birinchi orinda turadi. Asosan Nineviya shahri arxivida saqlanib qolgan, podsholarning yozishmalari bizlargacha koplab miqdorda etib kelgan.
• Ossuriya va unga qaram bolgan davlatlar ortasida shartnomalar ogishmay bajarilishi lozim edi. Shartnomani tuzish marosimi sexr-jodu va taomillariga oid amallar, xudolar qasam ichishlar bilan birgalikda oldida amalga oshirilardi va ular muqaddas ittifoq kuchiga ega bolardi. Shartnomani buzish eng tabarruk qoidalaridan xatlab otishni anglatardi. Bu esa shafqatsizlarcha jazolanardi.Turli davlatlar bilan dostona munosabatlarni qadrlagan Ossuriya podsholari sulolaviy nikohlar va xukmron xonadonlar bilan qarindoshchilik aloqalarini ornatishga malum darajada axamiyat berishgan. Ossuriya davlati xukmronligi davrida garovga olish amaliyoti tinchlik munosabatlarini kafolatlash, imzolangan shartnomalarga rioya qilish, Ossuriya xokimiyatiga boysunish elementlarining biri sifatida qollanardi.Ossuriya xukmdorlarining diplomatik xarakatlari goyat muvaffaqiyatli bolib chiqdi. Ular Shamashshumukin qozgoloni ishtrokchilarining safini buzishga va maglubiyatga uchratishga yordam berdi.