Тарбиянинг олтин калити ёхуд йўлдаги белгилар

СИГНАЛ
َك ِسْفَـن ْنِمَف ٍةَئِّيَس ْنِم َكَبا َصَأ اَمَو
1. «...Сизга қандай нохушлик етса, у ўзингиз-
дандир» (Нисо сураси, 79-оят).
Ҳар қандай одам (қўрқоқ, ботир, шафқатсиз, 
ҳаёли) ўзидан атрофга сигналлар тарқатади. Сигнал 
икки хил: сўз ёки ҳаракат кўринишида бўлади. 
Атрофдагиларнинг сизга муносабати тарқатаётган 
сигналингиз мазмунига ва бошқалар нинг уни 
қандай тушунаётганига боғлиқ. Айти лаётган 
гап худди ёғаётган ёмғирга ўхшайди: бир жойда 
сийрак, бошқа жойда ғуж-ғуж чечак ундиради, 
бу ўша заминга, яъни инсоннинг қабул қилиш 
имкониятига – наслига, аслига боғлиқ. Аммо сиз 
жўнатаётган сигналингизни астойдил етказаверинг 
ҳамда қарши томон қандай қабул қилаётганига 
аҳамият беринг. 
Ҳурмат қилиш ёки қилмаслик ҳақида ҳам сиг-
наллар берилади. Яъни ҳурмат қилмаслик учун 
бирор-бир сигнал ёки ишора бўлмагунича қар-
шингиздаги инсон бу ҳаракатга ботина олмайди. 
Сиз тарқатаётган салбий сигналлар бу чегарани 
бузиб ўтиш ишорасини беради. Суҳбатдошингиз 
сиздан келаётган жавоб сигналлари мазмунига 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

47
Тарбиянинг олтин калити
қараб ўзидан чиқариши керак бўлган сигналлар-
ни ростлайди.
Одатда янги турмуш қурган келинчак ҳурмат 
қилинади. Чунки у ўзидан: “Мен ўзимни ҳурмат 
қиламан, Сиз ҳам мени ҳурмат қилинг”, деган 
мазмундаги сигналларни тарқатади. Вақтли ту-
ради, кўча, ҳовли, уйларни супуради, тозалайди. 
Ҳамма ёқ саранжом-саришта. Кийимлар ювил ган, 
дазмолланган... Бу сигналларни айнан: “Мен ўзимни 
ҳурмат қиламан, Сиз ҳам мени ҳурмат қи линг”дан 
бошқа томонга буриб бўлмайди. Шунинг учун у 
келинчак ардоқланади. Лекин вақтлар ўт ган сайин 
келин ўз вазифаларини бажаришга дан гасалик 
қила бошлайди. Бепар волик қилади. Тарқатаётган 
сигналларининг мазмуни ўзгаради. Бунга жавобан: 
“Ўзини ҳурмат қилмаган инсонни ҳеч ким ҳурмат 
қилмайди”, деган мазмундаги, буткул тескарисига 
ўзгарган сигналлар қабул қила бошлайди. Бу, 
албатта, табиий ҳол.
Буни бугунги кунда СМС ёзишишга ҳам ўхшатса 
бўлади. Қайси мавзуда СМС юборсангиз, худди 
шу мавзуда жавоб оласиз. Шу вақтгача: “Бозорда 
савдолар чаққонми?” деган мазмундаги СМСга: 
“Дадамга янги машина олиб бердим”, деган жавоб 
олмаганмиз. 
2. Ҳаракат орқали берилган сигналлар, сўз билан 
берилган сигналлардан анча кучли ҳисоб ланади. 
Масалан, бирор ножўя ҳаракат қи либ сиз ни 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

48
Акмал МИРАВАЗ ўғли
ранжитган фарзандингизга ун дан хафалигингизни 
айтгандан кўра, унинг чақириқ ларига бепарво 
бўлиш, юзингизда ранжиш ало матларини акс эттириш 
уни ўз ҳаракатларини қайта ўйлаб кўришга кўпроқ 
мажбур қилади. Сигнал беришнинг ҳар иккала тури 
ҳам бир-би рига номувофиқ бўлиб қолмаслиги лозим. 
Фар зандингизга ранжиган ҳолатда кўриниб туриб, 
унга аяброқ, ачиниброқ гапирсангиз, олиб борган 
сиёсатингиз ўз кучини йўқотади.
3. Руҳан барқарор одам барқарор сигналлар 
беради ва бу билан сигнални қабул қилувчида ҳам 
барқарорлик ва ишонч пайдо қилади. 
Билимли, фикрлари жой-жойида, ўзлигини анг-
лаган, ўзига ишонган, мақсади ҳақида ёрқин та саввурга 
эга одамнинг гаплари салобатли бўлади. Буларнинг 
акси бўлган одамнинг гапларида эса гапнинг боши 
билан охири бир-бирига ному таносиб, пойинтар-
сойинтар бўлади.
Инсоннинг ички олами қандай бўлса, худди 
шу кайфиятни унинг ташқарисида тарқатаётган 
сигналлари чизиб беради. Ичкаридаги сигналлар 
киши истаса-истамаса ташқарида ҳам ҳеч ўзга-
ришсиз ўз аксини топади.
4. Болаларнинг хатти-ҳаракатларида камчилик 
бўлмайди, балки камчиликни ота-онадан излаш 
керак. Болалар ҳамиша тўғри йўл тутадилар. Чунки 
уларнинг фитрати тоза, соф. Болалар ҳеч қачон 
фитратларига қарши бора олмайдилар. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

49
Тарбиянинг олтин калити
Телефон гўшагини кўтарган қизалоқ отасини 
анчадан бери излаб топа олмаётган амакига 
дада жонисининг уйдалигини, телевизорда футбол 
томоша қилаётганини айтди. Бироздан сўнг эшик 
тақиллади. 
Нодир эшикни бориб очиб, не кўз билан 
кўрсинки, қаршисида дўсти Халил турарди. 
Бир йил муқаддам Нодир Халилдан қарз сўраб 
борганида қуруқ қайтармаган эди. Нодир ҳануз 
қарзни қайтара олмади. Ғудранганича у билан 
қизариб-бўзариб саломлашди, уйга таклиф қилди. 
Дўстига у ҳам биров билан иш бошлаганини-ю, 
шу кунларда натижаси бўлишини атрофлича 
тушунтирди. Қўлига пул тушган заҳотиёқ қарзини 
қайтаришига ишонтирди. 
Дарҳақиқат, Нодир тўрт йил аввал шифохонада 
даволаниш чоғида Аброржон деган йигит билан 
танишиб қолади. Бир хонада ётиб даволанишади. 
Шифохонадан чиқиб ҳам оқибатлари узилмади: 
тез-тез бир-бирларидан хабар оладиган бўлишди. 
Аброржон билан бир ишга пул тикишди, шу 
пулнинг қайтишини интизорлик билан кутаётган 
эди. Қолаверса, бу ишдан иккаласи ҳам мўмай 
фойда умид қилаётган эдилар. Халилни ишонтиргач, 
кузатиб қўйди. Қизини чақириб сал койиди, кейинги 
сафар шу амаки телефон қилса ёки эшик тақиллатиб 
келиб қолса, уйда йўқлигини қаттиқ тайинлади.
Икки кун ўтиб, дам олиш куни Нодир 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

50
Акмал МИРАВАЗ ўғли
томорқада ўралашиб юрган пайтда телефон 
жиринглаб қолди. Гўшакни шоша-пиша 
қизалоқ кўтарди. Амакининг овози эшитилди. 
Дадасининг қаердалигини сўра ган амаки ўз-
ўзидан: “Уйда йўқлар”, деган жавоб олди. У 
томондан: “Ҳа, майли. Дадажонга Аброр амаким 
телефон қилдилар, деб айтиб қўй. Эрта ё индин 
ўзим борарман”, деган овоз қизалоқнинг қулоғига 
кириб-кирмай телефондан келаётган овоз тўхтаб 
қолди. Ўйинқароқ қизалоқ эса бу ҳақда отасига 
айтишни унутди. Нодир эртасига ишдан чарчаб 
келди-да, овқат пишгунича мизғиб олишини 
айтиб, ичкари уйга кириб кетди. Шу орада эшик 
тақиллади. Қизалоқнинг ойиси ошхонада овқат 
қилиш билан овора бўлиб, эшик тақиллаганини 
эшитмади ҳам. Қизча бориб эшикни очди. 
Дарвозахона олдида сариқ такси турар эди. 
Машинадан бир амаки тушди. Қизалоқ шошганича, 
сўрашларини ҳам кутиб ўтирмай, дадасини 
уйда йўқлигини-ю, ойиси билан меҳмондан кеч 
қайтишларини айтиб, бидирлади. Келган амаки 
бироз афсусланган бўлди-да, кейинроқ ўзим 
қўнғироқ қиламан деганча, таксига ўтириб кетди. 
Эртасига нонушта қилиб ўтиришган эди, 
бирдан телефон ҳар сафаргидан бошқачароқ, 
тез-тез жиринглай бошлади. Келин: “Чет элдан 
шекилли”, дея гўшакни кўтарди. Салом бергач, 
Аброр ака телефонга чақираётганини айтди. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

51
Тарбиянинг олтин калити
Нодир телефонда қуюқ салом-аликдан кейин 
Аброржон ҳалиги ишдан олган фойдани 
бермоқчи бўлиб телефон қилганини-ю, эртасига 
уйга келганини, ҳар иккала сафар ҳам уни топа 
олмаганини айтди. Ҳозир эса Лондондан туриб 
телефон қилаётганини, 3 ой хизмат сафарига 
кетганини айтди. Гапида: “Қизалоқни уйда кўп 
ёлғиз қолдиряпсизлар, унинг ўрнига болалар 
боғчасигами ёки бирор энага ёллабми банд 
қилинглар”, деди. Нодир бўшашиб, гўшакни 
жойига қўяр экан, узоқ ўйланиб қолди...