Tarix-7 2017.(Uzb). indd

Magistr va shkolyarlar hamjamiyatlari. Universitet bu 
o‘qituvchi va o‘quvchilar ja 
miyatidir. Universitetni o‘qi-
tuv chilar – ma gistr lar bosh 
qarishgan. Universitetlar ko‘p 
lab 
imtiyozlarga ega bo‘lgan va mahalliy hukmdorlarga bo‘y-
sunmagan. 
Taniqli o‘qituvchilar ma’ruzalariga shkolyarlar (o‘quv-
chilar) Yevropaning turli burchaklaridan kelishgan. Ba’zi-
da Parijda 30 minggacha talaba baravariga to‘plangan. 
Talabalarning o‘qishi bir xil tabaqaga mansub shkolyar-
lar ja 
moa 
lari tomonidan boshqarilgan. Omadli talabalar 
hozir gi yotoq xonalarga o‘xshash kolle giyalarga joylashishga 
muvaffaq bo‘lishgan. Eng qadimgi Parij kollegiyalaridan 
biri – Sorbonning nomi keyinchalik butun universitetga 
o‘tgan. Angliya va Fransiyada kollegiyalar yangi o‘quv 
muassasa lari – kollejlarga asos bo‘lgan.
O‘qitish fakultetlarda olib borilgan, ularning har birini 
dekan boshqargan. Hamjamiyat tepasida esa saylangan 
rektor yoki hokimiyat tomonidan tayinlangan kansler 
turgan. 
Màktàb và univårsitåtlàrning tàràqqiyoti davomidà ki-
tîbgà tàlàb kuchàyàdi. Kitîblàrni XII àsrdà rohiblàr emàs, 
shahar 
làrdà màõsus îchilgàn ustà 
õînàlàrdà hunàrmàndlàr 
tàyyorlàshi bilàn ulàr àrzînlàshà bîshlàydi. XIV àsrdàn 

---

116
IV BÎB. YEVROPADÀ MARKAZLASHGAN DÀVLÀTLÀRNING TÀSHKIL TÎPISHI
boshlab qîg‘îzdàn kång fîydàlànish kitîb ishlàb chiqà-
rishni yanàdà qulaylashtiràdi.
Nåmis muhandisi Iîgànn Gutånbårg 1445-yilda kitîb 
bîsish dàstgîhini kàshf qilàdi. Uning iõtirîsi kitîbni 
îmmà 
viy tàrqà 
lishigà îlib kålàdi.
Fàn tàràqqiyoti. Îksfîrd univårsitåti prî-
fåssîri Rîjår Bekîn (XIII àsr) fàndàgi yu-
tuqlàrgà fàqàt ilmiy kuzà 
tishlàr và tàjri 
bàlàr 
yo‘li bilàn erishish mumkinligini isbîtlàydi. 
Uning o‘zi îptikà, fizikà, kimyo fànlàrigà 
îid tàj 
ribàlàr o‘tkàzàdi. Bekîn o‘zi su-
zàdigàn kåmà, suv îsti kåmàsi và hàvî 
dà 
uchàdigàn àppàràtlàr qurish mumkinli 
gini 
aytgan. Bekînning hàyoti qiyinchiliklàr 
và xàvf-xàtàrlar ichida, cherkov ta’qibidà 
o‘tgàn. 
O‘rtà àsrlàrdà àstrîlîgiya, àlkimyo fànlàri yuksàk rivîj-
làngàn. Munàjjim-àstrîlîglàr îsmîn jismlàri hàràkàtlàrini 
o‘rgànib, kålà 
jàkni îldin 
dàn àytib bårishgà intilgànlàr. 
Qi 
rîllàr, sàrkàrdàlàr, sàvdîgàr và sày 
yoh 
làr bi 
rîr tàd-
birni bîshlàshdàn àvvàl, àlbàttà, ulàr bilàn màslà 
hàt-
làsh 
gànlàr. Àlkimyogarlar hàr qàndày ma’dànni oltinga 
àylàntiruv 
chi «såhrli tîshni» izlàgànlàr. Tàjribàlàr yangi 
kimyoviy birikmàlàr, kislîtàlàr, minåràl bo‘yoqlàr îlishgà 
imkîn båràdi. Munàjjim và àlkimyogarlar o‘z izlànishlàri 
dàvîmidà kimyoviy påch, tîzàlàsh, hàydàsh, filtrlàsh às-
bîb-uskunàlàrini iõtirî qilgànlàr.
1. O‘rtà àsr kishilàrining dunyo hàqidàgi tàsàvvurlàri 
qàndày bo‘lgàn?
2. Sizningchà, nimà sàbàbdàn o‘rtà àsr kishilàri 
uzîq yashàmàgàn?
3. Bîlàlàr màktàblàrdà nimàlàrni o‘rgànishgàn?
4. Univårsitåtlàr hàqidà eslàb qîlgànlàringizni so‘z-
làb båring.
5. Tàjribàgà àsîslàngàn ilmning rivîjlànishigà nimà 
turtki båràdi?
97-rasm.
Rojer Bekon

---

117
IV BÎB. YEVROPADÀ MARKAZLASHGAN DÀVLÀTLÀRNING TÀSHKIL TÎPISHI