Tarix va yuridik fakulteti «arxeologiya va buxoro tarixi» kafedrasi

330 Тарихи жадиди Тошканд. Б. 431-522.
331 Тарихи Шохрухий. Б. 199-200.
154
Shuningdek asarda Xudoyorxon va Mallaxon davri siyosiy
guruhbozliklarning kuchayishi, bundan avvalroq yuz bergan qipchoqlar
voqealari ham batafsil yoritib berilgan. «Tarixiy Shoxruxiy» asari XIX asr
oxirlaridayoq tarixchilar tomonidan tadqiqot obyekti sifatida о‗rganila
boshlangan asarlardan biri sanaladi. Rus tarixchisi N.N.Pantusov 1876
yildayoq asarning rus tilidagi tarjimalarini nashr qildira boshlagan bо‗lsa,
1885 yilda uning tо‗liq nusxasini rus tilidagi tarjima va izohlar bilan nashr
qildirdi.332
Mirzo Olim Mushrifning ―Ansob us-salotin va tavorix ul xavoqin‖
asari Qо‗qon xonligi tarixining tashkil topishidan sо‗nggi kunlarigacha
bо‗lgan tarixiy voqealarni yoritishda muhim о‗rin tutadi.333 Asarda har bir
xon va uning taxtga kelish jarayoni, xonlarning hukmdorlik davridagi
amalga oshirgan ishlari, ichki va tashqi siyosatdagi tadbirlari, savdo va
iqtisodiy hamda diplomatik aloqalari, xonlikning boshqaruv tizimi va
xuquqiy munosabatlar haqida ma‘lumotlarni tizimli ravishda va
xronologik jihatdan izchillik asosida yoritib berilgan. Shuningdek, asarda
XIX asrning 50-60-yillarida sodir bо‗lgan siyosiy voqealar tahliliga katta
о‗rin beriladi. Xudoyorxon, Mallaxon, Shohmurod, Sulton Sayyidxonlarning taxtda о‗tirgan vaqtlarida yuritgan siyosatlari, shu vaqtda
xonlikdagi umumiy ahvolni yoritish bilan bir qatorda Aliquli Amirlashkar
shaxsiga ham katta о‗rin beradi334.
Mullo Olim Mahdumxojaning ―Tarixi Turkiston‖ asarida ham
uchratish mumkin. Bu manba Qо‗qon xonligi tarixiga bag‗ishlangan
tarixiy asar bо‗lib, uning bugungi kunda toshbosma nusxasi saqlanib
qolgan.335 Mullo Olim Mahdumxoja yashagan davr va asarning yozilish
vaqti asarda keltirilgan voqealardan ancha keyin bо‗lganligi uchun ayrim
voqealar tafsilotlarda ixtiloflar uchrasada, asarning birinchi qismi Qо‗qon
xonligi tarini yoritib beruvchi mavjud asarlar orasida xonlikning tarixi ham
Turkistonning XX asr boshlaridagi tarixiy jarayonlari, jamiyat hayotida
yuz bergan о‗zgarishlar va ayrim zamonaviy yangilanishlar haqida ham