Tarixi (XIX asrningikkinchi yarmi XX asr boshlari)

Sitorai Mohi Xosa hovlisi
rida harbiy qo‘shinlar uchun qal’alar, kazarmalar, harbiy-siyosiy amal- dorlar, generallar uchun yevropacha ko‘rinishdagi qarorgohlar qurila boshlandi. Toshkentning Yangi shahar qismida general-gubematorlikning ma’muriy va boshqa binolari qad ko‘tardi. Ular me’moriy jihatdan g‘arb muhiti va uslubida qurilgan binolar edi.
О ‘zingizn i sin ang!
Nurullaboy saroyi -
Sitorai Mohi Xosa - ...
Tasviriy san’at
XIX asr oxiri - XX asr boshlarida Turkistonda tas-
I 1 viriy san’at Samarqand, Qo‘qon, Buxoro miniatura-
chilari ijodida namoyon bo‘ldi (Ahmad Donish, Abdulxoliq maxdum, S. Siddiqov). Ular tasviriy san’atning an’anaviy rivojlangan turlarini saq- lab qolishdi.
XX asr boshlarida an’anaviy devoriy naqshlarda ilgari ishlatilmagan manzaralar - suzib borayotgan kema, temiryodlar va hayvonlar tasvirlana boshlandi. 0‘zbek xalqi san’atida ramziylikka xos asriy an’analarga boy diniy-falsafiy mazmundagi naqqoshlikdan bevosita real tasviriy san’atga o‘tilish holati kuzatildi.
0‘zbek rassomlarining iqtidori kulolchilik buyumlarini, kiyimlarni bezashda, materiallar uchun uyg‘un bo‘yoqlar jilosini yaratishda, kun-
X и L о S А
XVIII asrda uch xonlikdagi o‘zaro umshlar, ichki nizolar va paro- kandalik yurtimizni egallash uchun istilochilarga qulay zamin yaratdi. Natijada XIX asrning ikkinchi yarmida Rossiya imperiyasi Turkiston xalqlarini mustamlaka asoratiga soldi. Podsho hukumati odkani siyosiy- hududiy jihatdan zabt etibgina qolmay, balki erksevar, zahmatkash xal- qini ma’naviy-mhiy bo‘ysundirishga harakat qildi. Podsho hukumati to- monidan joriy qilingan siyosiy tuzum odkada mustamlakachilik hukm- ronligini qaror toptirishga va o‘zbek milliy davlatchiligini yo‘q qilishga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirdi.
Bu hayotning shafqatsiz bir qonuniyati bor. Ya’ni tarixiy murakkab va hal qiluvchi burilish pallasida har qanday millat va elat o‘z ahilli- gi va birdamligini saqlab, o‘z milliy manfaatlari yodida qat’iyat bilan turmasa, mas’uliyat va hushyorligini yo‘qotadigan bodsa, oxir-oqibatda o‘zining eng katta, tengsiz boyligi bodmish mustaqilligi va ozodligidan judo bodishi shubhasizdir.
Darhaqiqat, Rossiya imperiyasining istilosi ko‘pgina sabablar bilan bir qatorda o‘sha davrda mavjud bodgan harbiy-siyosiy boshboshdoqlik, davlat hukmdorlarining uzoqni kodishga qodir emasligi, ma’naviy-ruhiy ojizligi oqibatida ro‘y berganini ko‘plab tarixiy misollar asoslab turibdi. Bu achchiq bodgan haqiqat barchamizga, ayniqsa, bugun hayotga katta umid va ishonch bilan kirib kelayotgan, siz, yosh avlodga doimo saboq bodishi lozim.
Mustamlaka yillarida xomashyoni qayta ishlash, tog‘-kon sanoati, paxtachilik sanoati, temiryod transporti va boshqa tarmoqlar Rossiya imperiyasi sanoati ehtiyojlarini ta’minlashga modjallangan edi. Ana shu korxona mahsulotlarining tashib ketilishi bu korxonalarni foyda kodish va ishlab ehiqarishni zamonaviylashtirishga imkon bermadi.
Rossiyadan keltirilgan sanoat tovarlari bilan raqobat tufayli Turkis­ton hunarmandehilik-kustar ishlab ehiqarishi inqirozga yuz tutdi. Bu esa o‘z navbatida odkaning iqtisodiy jihatdan Rossiyaga qaramligini yanada kuehaytirdi.0‘zbekistonning Birinchi Prezidenti Islom Karimov 1998-yil bir gumh ziyolilar bilan uchrashuvida Turkistonda Rossiya imperiyasi o‘tkazgan mustamlakachilik siyosatining oqibatlarini xolisona yoritish vazifasini ilgari surib, shunday savolni ko‘ndalang qo‘ygan edi: «... bar tomonlama mudhish, chetdan qaraganda xalqimiz, uning madaniyati, milliy tafakkuri, urf-odatlari, turmush tarzi, hech bir mubolag‘asiz ay- tish mumkinki, nasl-nasabi yo‘q bo‘lib ketishi kerak bo‘lgan sharoitda baribir, qator yo‘qotishlar bilan bo‘Isa ham, millatimiz o‘zligini saqlab qoldimi yo yo‘qmi?»
Albatta, davlatimiz rahbarining bu savoli javobsiz qolmadi. Tarixchi- lar darsliklarda tarixiy ma’lumotlar asosida Rossiya imperiyasi mustam- lakachilarining jabr-zulmi sharoitida ham xalqimiz o‘zligini, milliy qad- riyatlarini, madaniyatini, urf-odatlari va turmush tarzini saqlab qolganini o‘quvchilarga yetkazib bermoqdalar.
Mustamlaka davrida ham mamlakatimiz to‘la-to‘kis dunyo sivili- zatsiyasidan ajralib qolmadi. Rossiya imperiyasi manfaatlariga xizmat qilsa-da, turli zavod va fabrikalar, banklar, tijorat tashkilotlari hamda temiryo‘l kirib keldi.
Darhaqiqat, mustamlakaehilik sharoitida ham ota-bobolarimizning erkinlikka, taraqqiyot va istiqlolga bo‘lgan azaliy intiqlik kayfiyati so‘nmadi. Xalqimizning yurak-bag‘riga teran o‘rnashgan mustaqillik va ozodlik tuyg‘usi tobora qudratli kuehga aylana bordi va pirovard natijada 0‘zbekiston istiqloli tantanasi uehun mustahkam zamin hozirladi.