Tarixi (XIX asrningikkinchi yarmi XX asr boshlari)

Qo‘zg‘olonchilarning yengiiishi
tamlakachilarga nisbatan nafratini oshirib, Qo‘zg‘oionchiiarning yengiiishi ularga qarshi g alayon va qo zg olonlar
. kodarishiga olib keldi.Qo‘zg‘olon sabablari
1891-yilda
Qo‘zg‘olonning Turkiston o‘lkasida XIX asrning oxirlarida bo‘lib boshlanishi o‘tgan qo‘zg‘olonlardan biri bu - 1898-yildagi
— mahalliy xalqlarning mustamlakachilarga qar-
shi qaratilgan Andijon qo‘zg‘oloni hisoblanadi. Bu qo‘zg‘olonga vodiy aholisi orasida Dukchi eshon nomini olgan Muhammad Ali (1846-1898) rahbarlik qildi. Dukchi eshon mutaassib dindorlardan edi. U oddiy fizi- kaviy holatlardan foydalanib sodda xalq o‘rtasida mo‘jizalar ko‘rsatgan. Uni «avliyo» deb hisoblagan aholi qo‘zg‘olonga boshehilik qilishga un- dagan. 1898-yilning bahor faslida vodiyning turli joylarida Muhammad Ali boshehiligida qo‘zg‘olon bodishi haqida gaplar tarqaladi. Bu voqea va Dukehi eshon to‘g‘risidagi ma’lumotlardan mustamlakaehi ma’murlar ham xabardor bodgan.

Mahalliy aholining mustamlakaehilik jabr-zulmlariga qarshi norozi- lik harakatlarining oshkora qo‘zg‘olon kodinishida boshlanib ketishiga 1898-yil 17-may kuni Muhammad Ali o‘z odamlari orqali atrofdagi qish- loqlarga xabar tarqatib, qo‘zg‘olon boshlash vaqti kelganligini edon qi- lishi sabab boddi. Shu kuni tunda qo‘zg‘olonehilar tomonidan Tojikqish- loqdagi telegraf simlarining qirqib tashlanishi bilan qo‘zg‘olon boshlanib ketdi. Ular yodda uehragan Asaka pristavini oddirdilar. Dukehi eshon boshehiligidagi qo‘zg‘olonehilar ikkiga bodinib, ularning biriga Ziyo- vuddin maxsum boshehilik qildi. Qo‘zg‘olonehilar Qutehi qishlogdga yetib borganlarida ulaming safiga yana 200 kishi, Qo‘yli qishlogdga borganlarida esa mingboshi G‘oyibnazar o‘z odamlari bilan qodhildi. Shundan keyin qo‘zg‘olonehilar Andijondagi harbiy kazarmaga hujum qildilar.
Qo‘zg‘olonehilar bilan mustamla­kaehi ma’muriyat harbiy kuehlari od- tasida ro‘y bergan to‘qnashuvdan ke­yin kuehlar va harbiy qurol-aslahalar teng bodmaganligi bois qo‘zg‘o- lonehilar ehekinishga majbur bod-
dilar. Bu to‘qnashuvda harbiy kazar- „jr^habiar bilan.
ma jangehllandan 22 tasi oddinldl, Farg‘onaviloyati.XIXasr oxiri22 tasi yarador bo‘ldi. Qo‘zg‘olonchilardan 11 tasi halok bo‘ldi, 8 tasi yaralandi. Shaharda harbiylar bi- lan qo‘zg‘olonchilar o‘rtasida ro‘y bergan ayovsiz otishmalar natijasida nafaqat qo‘zg‘olonchilar, balki ko‘plab tinch aholi vakillari ham halok bo‘ldi.
Qo‘zg‘olon boshlanganligi to‘g‘risidagi xabar olinishi bilan podsho hukumati zudlik bilan chora ko‘rishga vauni bostirishgaharakat qildi. Qo‘zg‘olon Hibsdagi Dukchi eshon Andijonda, ayniqsa, mslar yashaydigan Yangi sha­harda vahima uyg‘otdi. Mustamlakachi amaldorlardan tortib to oddiy fu- qarolargacha sarosimaga tushib, uylariga berkinib oldilar. Hatto tuman- boshi polkovnik Konshevskiy ham ko‘chaga chiqmay, o‘z uyidan telefon orqali harbiy kuchlami chaqirdi. Harbiy kuchlar uch soat ichida Andijon- ga yetib kelib, Yangi shaharda duch kelgan mahalliy aholini o‘qqa tut- dilar. Buning natijasida umuman qo‘zg‘olonga aloqasi bodmagan yuzlab odamlar mustamlakachilar o‘qidan nobud boddi.