Тақризчилар: доцентлар Н

Иккинчи босқичда жамоа ривожланиб боради. Болалар 
мураккаброқ даражадаги ишларнинг ечимида қатъий ҳаракатлар 
қиладилар. Бу босқичда жамоа тўла ўз-ўзини бошқаришга ўтади. 
Бу жамоа аъзоларига мустақил ҳаракат қилиш ва фикрлаш, ўз 
ҳаётининг хўжайини бўлиш каби фазилатлар тўғри келади. Энди 
жамоанинг ҳар бир аъзоси фаолиятнинг барча соҳаларида 
ташкилотчи сифатида қатнашади. Иккинчи босқичнинг принципиал 
ўзига хос томони ўқувчилар фаолиятининг мураккаблашиб 
боришидир. Бу босқичда ижодий ҳамкорлик муносабатлари пайдо 
бўлади. 
Учинчи босқичнинг ўзига хос хусусияти шахснинг ахлоқий-
маънавий шаклланиши тезкорлик билан юз беришидир. Бу босқич 
замирида 
юксак 
ахлоқий 
сифатларнинг 
юзага 
келиши, 
инсонпарварликнинг шаклланиши ётади. 
Ҳар бир шахсда ўз-ўзини тарбиялашга хоҳиш юзага 
келганлиги алоҳида эътиборга лойиқ. Танқид, ўз-ўзини танқид, 
шахс ва жамоанинг ўзаро таъсири юзага келиши, шахс нафақат 
тарбия объекти, балки тарбия субъектига ҳам айланиши билан 
характерланади. 
Лекин жамоа тарбиясининг бу босқичидан кейин ҳам 
унинг ривожланишда давом этиши кўзга ташланади. Чунки 
жамоа эҳтиёжининг кундан-кун ортиб бориши янги-янги 
талабларни келтириб чиқаради, бу эса унинг доимий ўсиши 
билан характерланади. Қачонки, талаблар қўйилиши тўхта-са, у 
ҳолда жамоа ҳам ривожланишдан тўхтайди. Бу ўринда, жамоа 

---

161 
олдида келажак режаларнинг белгиланиши ва параллел педагогик 
таъсир тизимининг юзага келиши муҳимдир. Шунингдек, жамоа 
ривожланишида фаолият, муомала ва ўзаро муносабатлар ҳам 
ҳал қилувчи аҳамият касб этади. 
29-
боб. СИНФДАН ВА МАКТАБДАН ТАШҚАРИ ТАРБИЯВИЙ 
ИШЛАР 
I. 
Узлуксиз таълим тизимида синфдан ва мактабдан ташқари