Тақризчилар


жадвал Тошкент шаҳар бозорларида сотилган олманинг миқдори ва


Download 1.28 Mb.
bet26/26
Sana04.02.2023
Hajmi1.28 Mb.
#1158074
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   26
Bog'liq
statas

жадвал Тошкент шаҳар бозорларида сотилган олманинг миқдори ва


нархи (2019 й.)



Бозорлар

Июн

Июл

Миқдор, минг
кг(q0)

1 кг нархи, сўм(p0)

Миқдор, минг кг (q1)

1кг нархи, сўм(p1)

Олой

300

8000

100

6000

Чорсу

200

7000

100

5500

Юнусобод

100

6000

90

4500




  1. жадвал маълумотлари асосида нархнинг ўзгарувчан таркибли индексини ҳисоблаймиз:

J p p1q1 : p0 q0 6000 100  5500 100  4500  90 : 8000  300  7000  200  6000 100


q1
q0
100  100  90
300  200  100



600000  550000  405000 : 2400000  1400000  600000 1555000 : 4400000


100  100  90
300  200  100
290
600



 536,21: 733,33  0,731 ёки 73,1%

Демак, июл ойида июн ойидагига нисбатан олманинг ўртача нархи 26,9%га пасайган.


Юқорида таъкидлаганимиздек, олманинг ўртача нархи ўзгаришига икки омил таъсир кўрсатган:

  1. ҳар бир бозорда олмага бўлган нархнинг ўзгариши;

  2. умумий сотилган олмада ҳар бир бозор улушининг ўзгариши.

Бу омиллар таъсирини баҳолаш учун статистикада ўзгармас таркибли ва таркибий силжишлар индекслари ҳисобланади.
Ўртача нархнинг ўзгаришида иккинчи омил, яъни бозорлар улуши ўзгариши таъсирини йўқотиш учун нарх индексининг вазнлари ўзгармас олинади. Бу индекс ўзгармас (доимий) таркибли индекс номини олиб, қуйидаги формула билан аниқланади:




p
J p1q1
: p0q1
p1q1

q1
q1
p0q1

4-жадвал маълумотлари асосида бу индексни ҳисоблаймиз.
J 6000 100  5500 100  4500  90 600000  550000  405000 1555000 0,762
p 8000 100  7000 100  6000  90 800000  700000  540000 2040000
ѐки 76,2% (-23,8%)

Демак, жорий даврда ўтган даврдагига нисбатан учала бозор бўйича олманинг баҳоси ўртача 23,8%га пасайган.
Иккинчи омилнинг, яъни сотилган маҳсулотда ҳар бир бозор улуши ўзгаришининг таъсирини баҳолаш учун статистикада таркибий силжишлар индекси ҳисобланади.

d
J p0q1 : p0q0

q1 q0
4-жадвал маълумотлари асосида бу индексни ҳисоблаймиз:
J 800 100  700 100  600  90 : 800  300  700  200  600 100

d 100 100  90 300  200 100


80000  70000  54000 : 240000 140000  60000 204000 : 440000


100 100  90
300  200 100
290
600


 703,45 : 733,33  0,959
ёки
95,9%0 (4,1%)

Жорий даврда ўтган даврдагига нисбатан рўй берган таркибий силжишлар натижасида нарх ўртача 4,1% пасайган.
Бу учала индекс ўзаро боғлиқ индекслардир, яъни:
J p J p xJ d
0,731=0,762х0,959
Агар натижавий кўрсаткични биз ҳажм ва сифат омилларининг кўпайтмаси деб ифодаласак, бу пайтда натижавий кўрсаткичга ҳажм кўрсаткичининг таъсирини аниқлаш учун сифат кўрсаткичи базис даражасида белгиланади. Агарда сифат кўрсаткичининг таъсири аниқланса, ҳажм кўрсаткичи жорий давр даражасида белгиланади.
Нарх, физик ҳажм ва товар айланмаси индекслари ўзаро боғлиқ индекслардир. Нарх индексини (Jp)га сотилган товарлар физик ҳажми (Jq) га кўпайтирсак, товар айланмасининг амалдаги нархлардаги умумий индекси келиб чиқади.
Jp Jq = Jpq

p1q1
p0 q1
q1 p0
q0 p0
p1q1
p0 q0

1–жадвалда келтирилган маълумотлардан фойдаланиб, бу индексларнинг натижаларини келтирамиз:
0,9995 ∙ 1.2804 = 1.2797
Амалдаги нархларда ҳисобланган товар айланмаси индекси суръати билан махражининг фарқи жорий даврда ўтган даврдагига нисбатан товар айланиши қиймати қандай ўзгарганлигини баҳолайди.

pq  p1q1  p0q0  10110000  7900000  2210000
сўм.

Агарда нарх индексининг суръатидан махражини айирсак, жорий даврда ўтган даврдагига нисбатан нарх ўзгариши ҳисобига товар

айланмаси ҳажмининг қандай ўзгарганлигини аниқлаймиз:
pq(p)= p1q1 p0q1 =10110000-10115000=-5000 сўм.
Энди физик ҳажм индексининг суръатидан махражини айирамиз:
pq(q)=q1p0-q0p0=10115000-7900000=2215000 сўм,
Бу ердан: p+q=pq
-5000 + 2215000 = 2210000 сўм.
Демак, жорий даврда ўтган даврдагига нисбатан товар айланмасининг ҳажми амалдаги нархларда 2210000 сўмга кўпайган. Нарх ўзгариши натижавий кўрсаткичнинг ўзгаришига салбий таъсир ўтказган, яъни нарх пасайиши ҳисобидан товар айланмаси 5000 сўмга камайган. Сотилган товарлар миқдорининг кўпайиши ҳисобидан товар айланмаси ошган.


Назорат ва муҳокама учун саволлар


  1. Индекс деганда нимани тушунасиз?

  2. Индекснинг қандай турларини биласиз?

  3. Индекслар ѐрдамида қандай масалалар ечилади?

  4. Индексларнинг нисбий миқдорлардан фарқи борми?

  5. Индивидуал индекс деганда нимани тушунасиз?

  6. Индивидуал индексларнинг қандай турларини биласиз?

  7. Умумий индекс деганда нимани тушунасиз?

  8. Агрегат индекслар нима?

  9. Агрегат индексларни тузишда вазн масаласи нима учун туғилади ва қандай ечилади?

  10. Пааше жорий вазнли агрегат индекси қандай тартибда ҳисобланади ва қачон қўлланади?

  11. Ласпейреснинг базис вазнли агрегат индекслари ҳақида нималарни биласиз?

  12. Ўзаро боғланган индекслар тизими нима? 13.Истеъмол индекслар деганда нимани тушунасиз?

  1. Уларни ҳисоблашда статистика фанининг қандай усуллари ва индекслар турлари қўлланади?

  2. Реал ЯИМ ва ЯИМ дефлятори ҳақида нима айта оласиз? Улар қандай тузилади?

Фойдаланилган адабиѐтлар рўйхати


    1. Шодиев Х.А., Ҳабибуллаев И. Статистика.// Дарслик – Т.: Иқтисод-Молия, 2018.–268 б.

    2. Общая теория статистики: Учебник / Под ред. Назарова М.Г.. – М.: Омега-Л, 2018. – 320 c.

    3. Громыко, Г.Л. Теория статистики: Практикум / Г.Л. Громыко.

– М.: Инфра-М, 2018. – 544 c.

    1. Долгова, В.Н. Теория статистики: Учебник и практикум для академического бакалавриата / В.Н. Долгова, Т.Ю. Медведева. – Люберцы: Юрайт, 2016. – 245 c.

    2. Лысенко, С.Н. Общая теория статистики: Учебное пособие / С.Н. Лысенко, И.А. Дмитриева. – М.: Вузовский учебник, 2019. – 216 c.

    3. Малых, Н.И. Статистика. т.1 Теория статистики: Учебник и практикум для академического бакалавриата / Н.И. Малых. – Люберцы: Юрайт, 2016. – 275 c.

    4. Теория статистики. Под ред. Р.А.Шмойловой. Учебник. – М., Финансы и статистика, 2005, 322 с.

    5. Елисеева И.И, М.М.Юзбашев. Общая теория статистики. Учебник. – М., Финансы и статистика, 2005. – 269 с.

    6. Ғойибназаров Б.К. Макро-микроиқтисодий статистика.Ўқув- услубий қўлланма – Т.:, 2012 – 125 б.

    7. Соатов Н.М. Статистика. Дарслик. – Т.: Абу Али ибн Сино, 2003 йил, 354. – 404 б.

Электрон ресурслар


www.stat.uz. www.instat.uz. www.cis.org. www.coursera.org. www.edx.org. www.eurostat.org. www.lex.uz.
Download 1.28 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   26




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling