Tarkib Kirish O'zbekiston Respublikasida sug'urta bozorining rivojlanishi -bob Sug'urta tarixi Sug'urta funktsiyasi va tamoyillarining ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati sug'urtaning tasnifi

Sug'urta sanoatining asosiy bosqichlari. O‘zbekiston sug‘urta bozorining shakllanishi ikki asosiy yo‘nalishda kechdi. Bir tomondan, Davlat sug'urta tizimi o'zgartirildi, ikkinchi tomondan, bozor iqtisodiyoti ehtiyojlaridan kelib chiqib, yangi sug'urta kompaniyalari, jumladan, davlatning faol ishtirokidagi sug'urta kompaniyalari tashkil etildi. O‘zbekistonda 1993-yilda birinchi “Sug‘urta to‘g‘risida”gi qonun qabul qilingan bo‘lsa, 1994-yilda eksport-import sug‘urtasi bo‘yicha “O‘zbekinvest” milliy sug‘urta kompaniyasi paydo bo‘ldi.
“O‘zbekinvest” eksport-import sug‘urtasi milliy kompaniyalari faoliyatining asosiy yo‘nalishlari:
-- milliy kapital, texnologiya, tovarlar va xizmatlar eksport qiluvchilarini xalqaro bozorlarda siyosiy, tijorat va tadbirkorlik risklaridan sug'urta himoyasini ta'minlash;
-- O'zbekiston Respublikasi rezidenti tijorat banklari tomonidan texnologiyalar, tovarlar va xizmatlar eksportini moliyalashtirish uchun ajratilgan eksport kreditlari bo'yicha sug'urta kafolatlarini taqdim etish;
-- texnologiyalar, tovar va xizmatlarning mahalliy mahsulotlardan xalqaro bozorlarga samarali olib chiqish strategiyasining kompleks marketing tahlilini tashkil etish;
-- O'zbekiston Respublikasi iqtisodiyotining ustuvor tarmoqlari tomonidan jalb qilingan xorijiy investitsiyalarni har tomonlama sug'urta himoyasi.
Mahalliy tadbirkorlar uchun sug'urta qilinmaydigan, lekin chet ellik ishbilarmonlardan sug'urtalangan xavflar mavjud. Bu siyosiy xavflar. Shunday qilib, “O‘zbekinvest” xorijiy investorlarni musodara qilish, ekspropriatsiya qilish, milliylashtirish, xorijiy sherik yoki davlatga nisbatan tanlab diskriminatsiya qilish, eksport/import embargosini joriy etish, litsenziyani bekor qilish, hukumat kafolatini ko‘rib chiqish, hukumat shartnomasini bekor qilishdan sug‘urta himoyasini taqdim etadi. , dividendlarni o'tkazishning mumkin emasligi. “O‘zbekinvest” xorijiy investorlarini siyosiy voqealar, shu jumladan O‘zbekiston Respublikasida ushbu majburiyatlarning bajarilishiga to‘sqinlik qiluvchi qonun hujjatlarining kiritilishi munosabati bilan shartnoma majburiyatlarini O‘zbekiston tomoni bajarmaganligi munosabati bilan shartnomani bekor qilishdan sug‘urta qiladi.
Oʻzbekiston Respublikasi hududida “Oʻzagrosugʻurta”, “Kafolat” kabi davlat sugʻurta kompaniyalari ham mavjud.
“O‘zagrosug‘urta” davlat aksiyadorlik sug‘urta kompaniyasi ochiq aksiyadorlik jamiyati shaklida tashkil etilgan bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi barcha mulkiy va nomulkiy mulkni davlat sug‘urtasi bosh boshqarmasining vorisi hisoblanadi. huquq va majburiyatlar.
“O‘zagrosug‘urta” davlat aksiyadorlik kompaniyasi faoliyatining asosiy yo‘nalishlari:
-- qishloq xo'jaligi ishlab chiqaruvchilarining mol-mulki va mahsulotlarini sug'urta himoyasini ta'minlash;
-- qishloq xo'jaligi mahsulotlarini etishtirish bo'yicha ishlarni bajarish uchun avanslangan mablag'larning qaytarilishini sug'urta qilish;
-- yuridik shaxslarga sug'urta xizmatlari kompleksini ko'rsatish, qishloq va shahar aholisining shaxsiy va mulkiy manfaatlarini sug'urta himoyasini ta'minlash;
-- qarz oluvchilarning qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilarining to‘lov qobiliyatini o‘rganish va qishloq xo‘jaligida ishlab chiqarishni rivojlantirish va loyihalarni amalga oshirish uchun tijorat banklari tomonidan qishloq xo‘jaligi korxonasiga ajratilgan kreditlarni qoplash bo‘yicha sug‘urta kafolatlarini taqdim etish.
“Kafolat” davlat aksiyadorlik sugʻurta kompaniyasining faoliyat sohasi respublikaning shahar hududida joylashgan yuridik va jismoniy shaxslarga sugʻurta xizmatlarini koʻrsatishdan iborat. Davlat aksiyadorlik jamiyatiga quyidagi asosiy vazifalarni amalga oshirish yuklangan:
-- aholining hayoti, sog'lig'i va mulkini sug'urta qilish;
-- korxonalar, tashkilotlar, muassasalar mulkini sug'urtalash;
-- yuridik va jismoniy shaxslarning javobgarligini, moliyaviy va tadbirkorlik risklarini sug'urtalashni amalga oshirish;
-- O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda sug'urtaning majburiy turlarini amalga oshirish;
-- sug'urta bo'yicha maslahat xizmatlarini ko'rsatish, sug'urta va qayta sug'urtalash operatsiyalari.
O‘zbekistonda sug‘urta bozorini liberallashtirish jarayonida majburiy sug‘urtaning faqat to‘rt turi qoldi: qurilish-montaj tavakkalchiligini sug‘urtalash; fuqarolik javobgarligini sug'urta qilish; barcha turdagi jamoat transporti yo'lovchilarini sug'urtalash; yuqori xavf bilan bog'liq bo'lgan sohalarda xodimlarning shaxsiy sug'urtasi (harbiy xizmatchilar, davlat xizmatchilarining ayrim guruhlari huquqni muhofaza qilish organlari xodimlari). Sug'urtaning oxirgi turi majburiy davlat sug'urta turidir, ya'ni. U davlat byudjeti mablag'lari hisobidan amalga oshiriladi.
Shaxsiy sug'urta bozorini shartli ravishda to'rt segmentga bo'lish mumkin:
baxtsiz hodisalardan sug'urta qilish;
Ixtiyoriy tibbiy sug'urta va kasallik holatida sug'urta qilish; chet elga chiqayotgan shaxslarni sug'urta qilish;
hayot sug'urtasi yoki vaqf sug'urtasi.
Hozirgi vaqtda mamlakatimizda shaxsiy sug'urta sektorining holatini sug'urta mukofotlari umumiy hajmi va tuzilgan shartnomalar sonining o'sishi kabi ko'rsatkichlar bilan baholash mumkin.
Shaxsiy sug'urta bozorining rivojlanish dinamikasini shaxsiy sug'urta bo'yicha jami sug'urta mukofotining o'sish sur'ati va bu ko'rsatkich jami sug'urta mukofotining umumiy hajmining o'zgarishi bilan qanday bog'liqligi kabi ko'rsatkich yordamida kuzatishingiz mumkin.
Shaxsiy sug'urta shartnomalarining aksariyat qismi bo'yicha sug'urtalovchilar korxona va tashkilotlardir. Bular asosan xorijiy korxonalar yoki yirik qo‘shma korxonalar bo‘lib, ular o‘z xodimlarini sug‘urta qilishni “ijtimoiy paket” doirasida ko‘rib chiqadilar. Xodimlar soni bo'yicha bunday korxonalar soni hozirda barqarorlashgani sababli ular sug'urta bozorining o'sishiga omil bo'la olmaydi. Shu bilan birga, mahalliy ish beruvchilar, aholining katta qismi kabi, hali ham sug'urta institutiga juda shubha bilan qarashadi. Ko'pgina mutaxassislar shaxsiy sug'urta ulushining kamayishi sababini aynan shundan ko'rishadi, unga nisbatan sug'urtaning boshqa turlari (masalan, mulkni sug'urtalash) jadal sur'atlar bilan rivojlanmoqda.
Aholining shaxsiy sug'urta bozoridagi faolligi ko'rsatkichlaridan biri bu sug'urta mukofotlarining aholi yalpi daromadlaridagi ulush dinamikasidir.
O‘zbekistondagi shaxsiy sug‘urta bozori u yerda faoliyat yurituvchi kompaniyalarning yuqori konsentratsiyasi bilan ajralib turadi.
Shaxsiy sug'urta bozorining rivojlanishiga ma'lum omillar to'sqinlik qilmoqda. Ulardan eng muhimlari:
-- sug'urta bozori infratuzilmasining muhim elementi sifatida sog'liqni saqlash tizimining mustaqilligi. Hozirda juda ko'p xususiy tibbiyot muassasalari yaratilganiga qaramay, ularning xizmatlari uchun narxlar juda yuqori, bu asosan ixtiyoriy tibbiy sug'urta bo'yicha sug'urta polisining narxini belgilaydi;
-- Jismoniy shaxslarni shaxsiy sug'urtaga sarmoya kiritish uchun imtiyozlarning yo'qligi. Ushbu mablag‘lar sug‘urtaga yo‘naltirilganda yuridik shaxslar daromadlarining 2 foizi soliq solinadigan bazadan chegirib tashlanganiga qaramay, jismoniy shaxslar o‘z tavakkalchiligini sug‘urtalashda daromad solig‘i kamaytirilishiga ishonishga haqli emas. Sug‘urtaga ajratilayotgan mablag‘larni qoplash mexanizmining joriy etilishi sug‘urta mukofotlari hajmini oshirish va O‘zbekistonda sug‘urta biznesini rivojlantirishga xizmat qilishi mumkin.
Yuqoridagilarni umumlashtirgan holda shuni ta’kidlash mumkinki, bugungi kunda O‘zbekistonda shaxsiy sug‘urta sohasi ancha keskin raqobat shakllangan va ulkan salohiyatga ega bo‘lib, uni amalga oshirish ko‘p jihatdan aholi turmush darajasini oshirish va uning tafakkurini o‘zgartirishga bog‘liq bo‘ladi.
Xulosa
Sug'urta - bu bozor iqtisodiyotining o'ziga xos mexanizmi bo'lib, u salbiy iqtisodiy vaziyatlarni "yumshatish"ga, turli sabablarga ko'ra muvaffaqiyatsizlikka uchragan yuridik shaxslarning to'liq faoliyatini tiklashga yordam beradi, shuningdek, real kapitalni investitsiyalashga qodir bo'lgan ulkan potentsial investordir. mahalliy sanoatni rivojlantirish.
Sug'urtaning o'ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat:
1. Pulni qayta taqsimlash munosabatlarining vujudga kelishi;
2. Uning ishtirokchilari o'rtasida yopiq qayta taqsimlash munosabatlarining mavjudligi;
3. Maxsus maqsadli pul sug'urta fondini yaratish;
4. Zararni turli hududiy birliklar o'rtasida ham, vaqt bo'yicha ham qayta taqsimlash;
5. Sug'urta fondiga safarbar qilingan to'lovlarni qaytarish.
Sug'urta bozorida sug'urta shartnomalarini tuzish va soliq operatsiyalari samaradorligiga erishishdan manfaatdor tomonlarning o'zaro hamkorligi sodir bo'ladi.
Sug'urta bozori sug'urta munosabatlarini tashkil etishning maxsus tizimi bo'lib, unda tovar sifatida sug'urta xizmatlarini sotib olish va sotish amalga oshiriladi, ularga bo'lgan talab va taklif shakllanadi.
Sug'urta bozoridagi munosabatlar ishtirokchilari quyidagilardir: sug'urtalanuvchilar, sug'urtalovchilar, sug'urta agentlari, sug'urta brokerlari. Sug'urtalovchi sug'urta fondini tashkil etish va undan foydalanishga mas'ul bo'lgan davlat, aktsiyadorlik yoki boshqa sug'urta tashkiloti hisoblanadi. Sug'urtalovchi sifatida har qanday mulk shaklidagi yuridik shaxslar va jismoniy shaxslar ishlaydi. Sug'urtalovchilar sug'urta faoliyatini vositachilar - sug'urta agentlari va sug'urta brokerlari orqali amalga oshirishlari mumkin. Sug'urta tashkilotlari ishtirokchilari o'rtasidagi sug'urta munosabatlari sug'urta shartnomasi bilan rasmiylashtiriladi. Sug'urta shartnomasi - bu sug'urta qildiruvchi va sug'urtalovchi o'rtasidagi kelishuv bo'lib, unga ko'ra sug'urta hodisasi yuz berganda sug'urtalovchi sug'urta qildiruvchiga yoki uning foydasiga sug'urta shartnomasi tuzilgan boshqa shaxsga sug'urta to'lovini amalga oshirish majburiyatini oladi.
Sug'urtani rivojlantirish sohasidagi iqtisodiy siyosatning asosiy maqsadi milliy tizimni shakllantirish, quyidagi ijtimoiy-iqtisodiy funktsiyalarni bajarish qobiliyatidir: iqtisodiyotning samarali faoliyat yuritishi uchun zarur bo'lgan va omil bo'lgan yuzaga kelishi mumkin bo'lgan xavflardan himoya qilish. uning barqarorligi va tadbirkorlik faoliyatini kengaytirish uchun rag'batlantirish. Biroq, barcha sug'urta muammolarini faqat qonunchilik darajasida hal qilish mumkin emas, ular bilvosita iqtisodiyot orqali hal qilinishi kerak. Qachonki, iqtisodiy sohada barcha hududlar nazoratdan voz kechilsa, shundan keyingina pul, sug'urta polisiga sarmoya kiritishga qiziqish, sug'urtachilarning obro'siga, ularning to'lov qobiliyatiga ishonch paydo bo'ladi. Shundagina sug‘urta “iqtisodiyotning salbiy oqibatlarini yumshatish”ning to‘laqonli mexanizmiga aylanadi.