Таркибида терпеноидлар бўлган доривор ўсимликлар ва маҳсулотлар

Mahsulotning tashqi ko’rinishi. Kurtaklar tashqi tomondan quruq, 
spiralsimon zich joylashgan, o’zidan chiqqan smola tufayli bir-biriga yopishgan, 
lantsetsimon, o’tkir uchli va popukli tangachalar bilan qoplangan. Tangachalar 
tagida yaxshi rivojlanmagan, juft-juft bo’lib joylashgan yashil ninachalar bo’ladi. 
Kurtakning tashqi tomoni pushti-qo’ng’ir yoki qo’ng’ir rangli bo’ladi.
Kimyoviy tarkibi. Kurtak tarkibida 0,36% gacha efir moyi, oshlovchi 
moddalar, vitamin E, penitsikrin achchiq moddasi bo’ladi. 
Qarag’ayning bargli shoxchasida 1,3% gacha efir moyi, 7-12% smolalar, 5% 
oshlovchi moddalar, vitamin K, alkaloidlar, karotin, antotsian va boshqa birikmalar 
bor. 
Ishlatilishi. Kurtakdan tayyorlangan preparatlar balg’am ko’chiruvchi, 
dezinfektsiya qiluvchi, siydik haydovchi dori sifatida ishlatiladi. Barg damlamasi 
singa kasalligida va uning oldini olishda, ekstrakti esa shifobaxsh vanna uchun 
ishlatiladi.
Dorivor preparatlari. Damlama, qaynatma, nastoyka va bargning ekstrakti. 
Qarag’aydan yana smola hamda oddiy terpentin, kanifol, qora moy va pista ko’mir 
olinadi. 
Qarag’ay mahsulotlari va uning smolasi 3 xil usul bilan olinadi. 
1. Qarag’ay daraxti po’stlog’idan tilma qilib, qirqib olish usuli.
Daraxt tanasidan smola olish uchun 30-50 sm uzunlikdagi va 20-25 sm 
kenglikdagi joy o’lchab olinib, daraxtning qo’ng’ir rangli qobiq qismi qirqib 
tashlanadi, so’ngra tozalangan joy o’rtasidan 1 sm chuqurlikda kesib, tikkasiga 
tarnov qilinadi. Uning har ikki tomonidan smola oqib chiqishi uchun tarnovchalar 
ochiladi va uchi bir-biri bilan tutashtiriladi. Bunda “archacha” shaklida tarnov hosil 
bo’ladi. Tarnovning pastki uch tomoniga smola qabul qilib oluvchi voronkaga 
o’xshash idish qo’yib qo’yiladi. Oqib chiqqan smola shu idishga yig’iladi. 
Qarag’ay tanasini bu usulda kesishga karra solish deyiladi.
Smola oqib chiqishini ko’paytirish uchun po’stloqning kesilgan joyiga 40-
50% li sulfat kislota eritmasini surtish mumkin. Lekin sulfat kislota daraxt 
qurishini tezlashtiradi. Shuning uchun qarag’ay kesishga 2 yilgina qolganida sulfat 
kislota surtish mumkin. 

---

31 
Qarag’aydan oqib chiqqan smola efir moyida erigan eritma-balzam holiga 
kelgan suyuqlik bo’ladi, efir moyi uchib ketganidan keyin esa oq yoki sarg’ish 
kristall moddaga aylanadi. 
Yig’ib olingan smolani suv va boshqa aralashmalardan tozalash uchun 
filtrlanadi. Tozalangan smola oddiy terpentin-Terebinthina communis deb ataladi. 
Suyuq smolani suv bug’i yordamida haydalsa, efir moyi ajralib chiqadi va uni 
skipidar yoki terpentin moyi - Oleum Terebinthinae deyiladi.
Qarag’ay daraxti o’sgan joyi va turiga qarab, har xil miqdorda smola beradi.