Таркибида терпеноидлар бўлган доривор ўсимликлар ва маҳсулотлар

 
Timol 

---

47 
Ishlatilishi. Sudralib o’suvchi tog’jambil preparatlari tibbiyotda bronxit va 
yuqori nafas yo’llari kasalliklarida balg’am ko’chiruvchi vosita, radikulit va nevrit 
kasalliklarida og’riq qoldiruvchi dori sifatida ishlatiladi. 
Dorivor preparatlari. Damlama, suyuq ekstrakt - Pertussin tarkibiga, 
shuningdek, mahsulot balg’am ko’chiruvchi yig’malar – choylar tarkibiga kiradi. 
 
Tog’rayhon yer ustki qismi – Herba Origani 
 
O’simlikning nomi. Oddiy tog’rayxon - Origanum vulgare L. 
Oilasi. Yasnotkadoshlar – Lamiaceae. 
Ko’p yillik, bo’yi 30-60, ba’zan 90 sm ga yetadigan xushbo’y o’t o’simlik. 
Poyasi bir nechta, tik o’suvchi, yuqori qismi sershoxli, tukli va to’rt qirrali bo’ladi. 
Bargi oddiy, cho’ziq tuxumsimon, o’tkir uchli, tekis qirrali bo’lib, bandi bilan 
poyada qarama-qarshi o’rnashgan. Gullari mayda, barg qo’ltig’ida 2-3 tadan 
joylashib, qalqonsimon to’pgul hosil qiladi. Qalqonsimon to’pgullar poya uchida 
ro’vaksimon to’pgulni vujudga keltiradi. Mevasi – kosachabarg bilan birlashgan 
to’rtta yong’oqcha. 
Iyun oyidan boshlab sentyabrgacha gullaydi. 
Mahsulotning tashqi ko’rinishi. Tayyor mahsulot barg va gullar 
aralashmalaridan iborat. Bargi qisqa bandli, cho’ziq tuxumsimon, tekis qirrali, 
uzunligi 1-3 sm, ustki tomoni to’q yashil, pastki tomoni kulrang. Gullarining 
uzunligi 5mm gacha bo’lib, gulkosachasi qo’ng’iroqsimon, besh tishli, 
og’izchasida oq tuklar bo’ladi. Gultojisi ikki labli, och qizil rangli. Mahsulotning 
o’ziga xos xushbo’y hidi, o’tkir mazasi bor. 
Mahsulotning mikroskopik tuzilishi. Ishqor eritmasida qaynatib va suvda 
yuvilgan bargning tashqi tuzilishi xloralgidrat eritmasida mikroskop ostida 
ko’riladi. Barg plastinkasining ustki epidermis hujayralari biroz egri-bugri devorli, 
ba’zan tasbehsimon qalinlashgan, pastki epidermis hujayralarining devori ko’proq 
egri-bugri. Ustitsalar, efir moyli bezlar va tuklar bargning har ikala tomonida 
joylashgan, lekin pastki tomonida ko’proq . Ustitsalar ikkita epidermis hujayrasi 
bilan o’ralgan, ularning devorlari ustitsa yorig’iga nisbatan perpendikulyar holda 
bo’ladi. Efir moyli bezlar radius bo’yicha joylashgan efir moyi ishlab chiqaruvchi 
8 ta hujayradan tashkil topgan. Tuklar ikki xil: oddiy, 1-5 hujayrali, so’galli va 
ko’p miqdorda hamda bir hujayrali oyoqchali va bir hujayrali, oval shaklli 
boshchali tuklar bo’lib, ular butun barg plastinkasi bo’ylab uchraydi. Efir moyli 
bezlar o’rnashgan yerda epidermis hujayralar radius bo’yicha joylashib, rozetka 
hosil qiladilar. 

---

48