Тартибга солинадиган иктисодиёт зарурми ёки эркин бозорми

19.2. Yuridik va jismoniy shaxslar daromad soliqlari va soliq imtiyozlari.

Yuridik va jismoniy shaxslar daromad solig’i to’lovchilari Qozog’iston Respublikasi Milliy bankidan tashqari barcha yuridik shaxslar, jismoniy shaxslar, shu bilan birga yuridik shaxslar- norezidentlar, chet el fuqarolari va fuqaroligi bo’lmagan shaxslar hisoblanadilar. Soliqqa tortish ob’ekti bo’lib, umumiy yillik daromad va tegishli chegirmalar orasida bo’lgan farq soliqqa tortiladigan daromad hisoblanadi. Soliq to’lovchi- rezidentning umumiy daromadi Qozog’istonda va undan tashqarida olingan daromadlardan tashkil topadi, norezidentlarning umumiy daromadiga esa faqat Qozog’iston hududida olingan daromadlar kiradi.
Umumiy daromadga quyidagi faoliyatdan olingan daromadlar kiradi:

1. 
   tadbirkorlik faoliyatidan olingan daromadlar;
   
2. 
   ish haqi va pensiya to’lovlari ko’rinishida olinadigan daromadlar;
   
3. 
   jismoniy shaxslarning mol-mulkdan olgan daromadi.
   Tadbirkorlik faoliyatidan olinadigan daromadlarga quyidagilar kiradi:
   
4. 
   mahsulot, ish, xizmatlarni sotishdan olingan daromadlar, shu jumladan yuklab jo’natilgan mahsulot uchun, bajarilgan ishlar ko’rsatilgan xizmatlar uchun barcha pul va boshqa mablag’lar, barcha boshqa operasiyalar uchun olingan yoki olinadigan daromadlar, shu jumladan o’zaro hisob-kitoblar tartibida uchinchi shaxslarga yo’naltirilgan yoki to’g’ri va egri xarajatlarni qoplash uchun;
   
5. 
   binolar va qurilmalarni sotishdan olingan qo’shimcha daromadlar hamda inflyatsiyaga qarab, amortizatsiya qilinmaydigan aktivlarni sotishdan olingan daromadlar;
   
6. 
   sotuvdan tashqari olingan daromadlar-dividendlar, foizlar bo’yicha daromadlar, qaytarmaslik sharti bilan olingan pul mablag’lari va mol-mulk, yuridik shaxslarga berilgan subsidiyalar (davlat byudjetidan berilgan subsidiyalar bundan mustasno), mol-mulkni ijaraga berishdan olingan daromadlar, tadbirkorlik faoliyatini cheklab qo’yish yoki tugatish uchun berilgan rozilikdan olingan daromadlar, qarzlarni kechishdan olingan daromadlar, qoplanadigan chegirmalar va ayrim boshqa daromadlar.
   Ish haqi ko’rinishidagi olinadigan daromadlarga jismoniy shaxsning yollanib ishlagandagi barcha daromadlari; korxona ishchilariga sotiladigan xizmatlar yoki tovarlar qiymatining, ushbu tovar yoki xizmatning haqiqiy bahosi yoki tannarxi orasidagi manfiy musbatdan paydo bo’lgan farq yoki daromad; ish beruvchi tomonidan ishchi foydasiga qarzlarni kechishdan olingan daromad; ish beruvchi tomonidan o’z ishchisini sug’urta qilinishi; ish beruvchi tomonidan o’z ishchisini xarajatlari qoplanishi, qaysiki ishchi uchun bu to’g’ri yoki egri daromad hisoblangan taqdirda.
   Jismoniy shaxslarning mulkiy daromadiga quyidagi aktivlar turlarini sotishdan olingan qo’shimcha daromadlar (inflyatsiyani hisobga olgan holda) kiradi: soliq to’lovchining yashash joyi bo’lmagan ko’chmas mulki; qimmatli qog’ozlar va boshqa nomoddiy aktivlar; xorijiy davlatlar valyutalari; zargarlik buyumlari, sanat asarlari va antikvariatlar. Soliqqa tortish maqsadida umumiy yillik daromad turlari bo‘yicha, asosiy stavkadan farqli o’laroq, tuzatish kiritilib, soliqqa tortiladi. Xususan, qimmatli qog’ozlarni sotishdan olingan qo’shimcha qiymat va yuridik shaxs–rezidentning faoliyatiga ishtirok etishdan olingan daromadlar, inflyatsiyani hisobga olgan holda, jismoniy shaxslar tomonidan olingan ushbu daromadlar 15 foiz stavka bilan soliqqa tortiladi. Bundan tashqari, tadbirkorlik faoliyati bilan bog’liq bo’lgan yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan kurslar farqining ijobiy summasi chegiriladi.
   Yuridik va jismoniy shaxslarning umumiy yillik daromadidan uni olish bilan bog’liq bo’lgan barcha ish haqi xarajatlari, shu bilan birga ish haqini to’lash bo’yicha xarajatlar, hamda Davlat ijtimoiy sug’urta jamg’armasi, bandlikka ko’maklashishi davlat jamg’armasi, majburiy tibbiy sug’urta jamg’armasi, pensiyalarni to’lash davlat markazi, yo’l fondiga ajratmalar olib tashlanadi. Jarimalar, penyalar, xo’jalik shartnomalarini buzganlik uchun jarimalar, tadbirkorlik faoliyatida uch yildan ortiq foydalanilayotgan bino (imoratlarni) sotishdan olingan zararlar; yuridik shaxs tomonidan xarajatlarning belgilangan me’yorlariga muvofiq ijtimoiy tarmoq ob’ektlarini saqlash uchun qilingan xarajatlar ham umumiy yillik daromaddan chegiriladi. Tadbirkorlik faoliyatidan ko’rilgan zararlar keyingi davrga o’tkazilib, umumiy yillik daromadlar hisobidan 5 yilgacha bo’lgan muddatda qoplanadi. Bundan tashqari jismoniy shaxslarga uning qaramog’ida bo’lgan oila a’zolari va o’zi uchun umumiy daromaddan bir minimal oylik ish haqi miqdorida har bir oy uchun chegirib tashlash huquqi beriladi. Bunda soliq chegirmasidan oila a’zolaridan faqat bir kishi foydalanishi mumkin.
   Daromad solig’i bo’yicha ijtimoiy xususiyatga ega bo’lgan bir qator imtiyozlar ko’zda tutilgan. Jumladan quyidagi yuridik shaxslarning daromadi soliqqa tortishdan ozod etiladi:
   
7. 
   Qozog’iston Respublikasi nogironlar jamiyati;
   
8. 
   Qozog’iston Respublikasi ko’rlar jamiyati;
   
9. 
   aqliy va jismoniy zaif bolalarni reabilitatsiya qilish ijtimoiy markazi;
   
10. 
    DOSAAF markaziy qumitasi;
    
11. 
    hamda yuqorida ko’rsatilgan tashkilotlarning mulki bo’lgan ishlab chiqarish korxonalari;
    
12. 
    Afg’onistondagi urush veteranlari qozoq tashkiloti.
    Umumiy ishchilar sonining 30 foizdan kam bo’lmagan miqdorini nogironlar tashkil qilgan ishlab chiqarish korxonalarining umumiy yillik daromadi, soliqqa tortish maqsadida ikki barobarga kamayadi.
    Jismoniy shaxslarning quyidagi daromadlari daromad solig’iga tortilmaydi: davlat pensiyalari, stipendiya va nafaqalar, kasallik varaqasi bo’yicha to’lovlar, bolalar va boqimondalarga alimentlar, bir jismoniy shaxsdan ikkinchi jismoniy shaxsga sovg’a yoki meros hamda gumanitar yordam sifatida olingan mulk qiymati, byudjetdan berilgan moddiy yordam.
    Yuridik shaxsning soliqqa tortiladigan daromadi 30 foiz stavka bilan soliqqa tortiladi. Yer asosiy ishlab chiqarish vositasi bo’lgan yuridik shaxslar bundan mustasnodir. Ular bevosita yerdan foydalangan holda topgan daromadlaridan 10 foiz stavka bo’yicha soliq to’laydilar. Yuridik va jismoniy shaxslarga to’lanadigan prosentlar, dividendlar, to’lov manbaining o’zida 15 foiz stavka bo’yicha soliqqa tortiladi va qaytib soliqqa tortilmaydi. Doimiy tashkilotlar bilan bog’liq bo’lmagan norezidentlarning Qozog’istondagi manbalardan olingan daromadi, to’lov manbaida quyidagi stavkalar bo’yicha soliqqa tortiladi;
    
13. 
    dividendlar va foizlar-15 foiz;
    
14. 
    sug’urta shartnomalari bo’yicha to’lanadigan sug’urta to’lovlari;
    
15. 
    Qozog’iston va boshqa davlat orasidagi xalqaro aloqa yoki yuk tashishning telekommunikatsion va transport xizmatlari – 5 foiz;
    
16. 
    royalti, boshqaruv xizmatlar ko’rsatishdan olingan daromadlar, konsultatsiya xizmatlari, ijaradan olinadigan daromadlar va boshqa daromadlar-20 foiz.
    Jismoniy shaxslarning umumiy soliqqa tortiladigan daromadi maxsus jadval bo’yicha daromad miqdoriga bog’liq holda tabaqalashtirilgan stavkalar bo’yicha soliqqa tortiladi.