Tasdiqlayman” O’ibdo’ Shokirova T. Sh “ ” 2012 yil nazariy dars rejasi

Huquq manbalari
Xulq-atvor qoidasi huquqiy normaga aylanishi uchun nia'lum yuridik shakl olishi kerak. Bunday o'zgarish davlatning huquq ijodkorligi faoliyati nalijasida yuzaga keladi Natijada qonun chiqaruvchi organning irodasi bajarilishi majburiy bo'lgan muayyan huquqiy hujjatda o'z ifodasini topadi. Huquq manbai deganda, uni obyektiv ifodalash usullari lushuniladi. Huquq inanbalarini quyidagi asosiy turlarga boiish qabul qilingan:

• 
  huquqiy odat;
  -yuridik prclsedent;
  
• 
  normativ-huquqiy hujjat:
  
• 
  xalqaro-huquqiy nopnalar;
  
• 
  diniy normalar.
  

Huquqiv odatl deb doimiy lakrorlanishi nalijasida barqaror xulq-alvor normasiga aylangan va kcyinchalik davlat tomonidan tasdiqlangan xulq-atvor qoidasiga aytiladi.
Odat insoniyat j;:mHozirgi vaqtda odatning ahamiyaii katla emas. U I'aqat qonun yelarli bo'lmagan yoki qonunning o'zi odatga havola qiladigan hollardagina saqlanib qolmoqda.
Yuridik prclsedent huquqnint; shunday manbaiki, bunda muayyan ish bo'yicha chiqarilgan sud qarori kelgusida shunday ishlarni hal etishda qoidaga aylanishi mumkin.
Yuridik prelsedcnt ish bo'yicha sud yoki ma'muriy organning qaroriga muayyan normativ (umummajburiy) kuch bcrishni bildiradi. Bunday qai'or kelgusida shun-day ishlarni ko'rib chiqishda majburiy bo'ladi va shu bilan huquqiy tus oladi.
Huquqiy odat va yuridik prctsedent bir qalor xorijiy mani-lakallarning huquq tizimida katla ahamiyalga ega, lekin O'zbckiston Respublikasining huquq lizimida qo'llanilmaydi.
Sud prelsedcnti Buyuk Britaniya. AQSH, Kanada, Avstriyada huquq manbai hisoblanadi. Bu mamlakallarning hammasida sud hisobotlarichopeliladi. Ulardan prets.edcntlar haqida ma'lumololish mumkin. Albalta. bu mamlakatlarning har birida sud pretsedenti turlicha qo'llamladi. Prelsedcntni huquq manbai sifatida tan olish, qonun bo'lmagan yoki bo'lgan sharoitlarda ham sudga qonun ijodkorligi vazifasini bajarish imkonini beradi.

• 
  Noniwtiv-hiiqii bir hujjut vakolatli davlal organining belgilangan tartibda qabul qilgan yuridik hujjati bo'lib, umum­majburiy xulq-alvor qoidaiarini o'z ichiga oladi. Barclia normativ-huquqiy hujjatlarga quyidagi belgilar xosdir ular huquqiy normalarni belgilab beradilar, o'zgartiradilaryoki
  bekor qiladilar;
  
• 
  ularda belgilangan qoidalarning mazmuni bayon etiladi;
  
• 
  belgilangan normalarga umummajburiy tus beradi yoki ilgari
  belgilangan normalarning amalda bo'lishini bekor qiladi.
  

Normativ shartnoma — huquq manbaining alohida turi bo'lib, ijtimoiy munosabatlarni huquqiy tartibga solishning asosi boiib xizmat qiladi. Normativ shartnomalarda bir qancha subyektlarning irodasi mujassamlanadi, masalan, xalqaro, jamoaviy va boshqa shartnomalarning subyektlari.
Normativ-huquqiy hujjatlarning turlari davlatning qaysi organlari tomonidan qabul qilinganligiga hamda ularning yuridik kuchi katta yoki kichikligiga qarab farqlanadi. Ushbu belgilarga asosan, normativ-huquqiy hujjatlarni quyidagi turlarga bo'lish mumkin:
Qonun — umumxalq ovoz berishi (referendumi) orqali yoki mamlakatning oliy vakillik organi (parlament) qabul qiladigan normativ-huquqiy hujjat. Qonunlar orasida Konstitutsiya -davlatning asosiy qonuni — alohida mavqega ega bo'lib, oliy yuridik kuchga egadir. Konstitutsiya va konstitutsiyaviy qonunlarni faqat parlament qabul qilishi mumkin, chunki ularda konstitutsiyaviy tuzum asoslari, insonlar va fuqarolarning asosiy huquq va erkinliklari hamda konstitutsiyaga o'zgartishlar kiritish tartib-qoidalari belgilab qo'yiladi.
Konstitutsiyaviy qonunlar alohida tartibda qabul qilinadi.
Davlat boshlig'ining normativ hujjatlari. Xususan, bizning mamlakatimizda bu farmon — O'zbekiston Respublikasi Konsti-tutsiyasining 94-moddasiga asosan, Prezident chiqaradigan normativ-huquqiy hujjat. Ushbu hujjat Konstitutsiya va qonunlarga hamda O'zbekistonning xalqaro shartnomalariga zid kelmasligi kerak.
Hukumatning qarorlari va farmoyishlari ijro etuvchi hokimiyat organining o'z vakolati doirasida chiqaradigan normativ-huquqiy hujjatlaridir. Ushbu hujjatlar Konstitutsiya asosida qabul qilinib, O'zbekiston qonunlari va Prezidentning normativ farmonlarini amalga oshirishga qaratilgan. Vazirliklar, davlat qo'mitalari va idoralarining buyruq va yo'riqnomalari davlat boshqaruvi organlarining normativ-huquqiy hujjatlaridir. Ular konstitutsiya asosida qabul qilinib, qonunlar, Prezidentning farmonlari hamda hukumat qarorlarini bajarishga qaratilgan.