«Tasdiqlayman» O'ibdo' viloyati tumani

“So‘z birikmasi” guruhi: – bizga ushbu gapni so‘z birikmalariga ajrating topshirig‘i tushdi. Katta sement ko‘prik ustidan mashinalar tinimsiz o‘tib turibdi. Biz bu gapni to‘rtta so‘z birikmalariga ajratdik: Katta ko‘prik ustidan ovtib turibdi, sement ko‘prik ustidan ovtib turibdi, ko‘prik ustidan ovtib turibdi, tinimsiz o ko‘prik ustidan ovtib turibdi,tib turibdi.
O‘qituvchi: – Siz hozir so‘z birikmalariga ajratgan gapda nechta mustaqil so‘z bor ekan. (O‘quchilar 6ta ekanligini aytishadi). Tarkibida egasi va kesimi mavjudmi? (mavjudligini aytishadi).
Diqqat! Darsligingizda yo‘q yana bir muhim ma’lumotni bermoqchiman. Ega va kesimi qatnashgan gap tarkibida nechta mustaqil so‘z mavjud bo‘lsa, shundan 2 ta kam miqdorda so‘z birikmasi mavjud bo‘ladi. Buni hozir qilgan ishingiz bilan taqqoslashingiz mumkin. Egasiz gaplarda esa so‘z birikmalari soni mustaqil so‘zlar sonidan bitta kam bo‘ladi. Masalan: Ertaga tong bilan jo‘naymiz. ( 3 ta mustaqil so‘z). So‘z birikmalari: 1. Ertaga jo‘naymiz; 2. tong bilan jo‘naymiz.
Qolgan guruhlar ham shu taqriqa topshiriqlarni bajaradilar va o‘zlariga nima sababdan shu nomlar berilganligini izohlaydilar.
O‘qituvchi: – Topshiriqlarni bajarishingiz davomida qanday xulosaga keldingiz?
O‘quvchilar: – So‘zlarning tildagi muayyan qonun-qoidalari orqali birkuvidan so‘z birikmalari va gaplar hosil qilinadi. So‘z birikmalari o‘z qurilishi va ifoda maqsadiga ko‘ra farqlanadi. Bularni grammatikaning sintaksis bo‘limi o‘rgatadi. Sintaksisda so‘z birikmasi sintaksisi va gap sintaksisi ichki bo sintaksislimlar bor. Gap fikrni, so‘z birikmasi esa tushunchani ifodalaydi. Tinish belgilari haqidagi bo ‘lim punktuatsiya deb ataladi. (Bu jarayonda 15 daqiqa vaqt ajratiladi).

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash uchun guruhlarga quyidagi savollar yozilgan kartochkalar tarqatiladi:
“Gap” guruhiga: – Til birliklarini sanab bering va ularning fikrni shakllantirishdagi vazifasini misol orqali tushuntiring.