«tasdiqlayman» O’quv ishlari bo’yicha rektor muovini –––––––––––––––– dots. Sh. A. Mutalov 2013 й yog‘lar va moyli xom ashyolar kimyosi

Takrorlash uchun savollar

1.Moyli o‘simliklarning tashqi muhit iqlim sharoiti Bilan bog‘liqligini tushuntiring.

2.Urug‘lar moy miqdori va yog‘ kislota tarkibi haqidagi S.A.Ivanov qonuniyatini tushuntiring.

3.S.A.Ivanov qonuniyatini molekulyar darajasini tushuntiring.

4.Urug‘larni tinch holatini ta’riflang va ahamiyatini tushuntiring.

5.Urug‘larni kislorodli va kislorodsiz muhitda saqlashdagi kimyoviy o‘zgarishlarni ayting.

6-MA’RUZA
YOG‘LI URUG‘LAR SIFATINI BAHOLASh VA URUG‘LARNING TEXNIK-KIMYOVIY TAHLILI
Reja: Moyli o‘simliklar urug‘larining asosiy sifat ko‘rsatkichlari va davlat standartlari prinsiplari. Urug‘ va urug‘ massasining texnologik xossalari. Urug‘ massasining tarkibi. Urug‘ va urug‘ massasining fizik-mexanik xossalari. Sochilish darajasi, zichligi, tabiiy va absolyut massasi. Urug‘ massasining fizik-kimyoviy xossalari (namlik, moylilik). Gigroskopik xossalari. Sorbsiyalash qobiliyati.
Xalq xo‘jaligida ishlatilishiga ko‘ra moyli o‘simliklar bir necha guruhlarga bo‘linadi. Agar o‘simlik faqat urug‘idan moy olish maqsadida o‘stirilsa va uning boshqa mahsulotlari ikkilamchi bo‘lib, moyiga nisbatan qadrsiz bo‘lsa, bunday o‘simlikni asl moyli o‘simlik deb atash mumkin. Kungaboqar, kunjut, maxsar va tung o‘simliklari asl moyli o‘simliklar hisoblanadi.

Ikkinchi guruh o‘simliklari tolali-moyli o‘simliklar bo‘lib, bu o‘simliklar urug‘laridan moy olish yagona maksad emas. Bu o‘simliklardan tola olish ham muhim axamiyatga ega. Tolali-moyli o‘simliklarga paxta, zig‘ir va kanop kiradi.

1860 yilgacha paxta faqat tolasi uchun ekilib, chigit esa paxta tozalash zavodlarining chiqit mahsuloti hisoblangan. Chigitdan moy olish boshlanganiga 130 yil bo‘lgan bo‘lsa ham, uning moyliligi deyarli o‘zgarmadi. Chunki, paxta seleksiyasi faqat uning tolasi sifatini yaxshilashga yo‘naltirilgan. Kungaboqar urug‘ining moyliligi oxirgi 30 yilda deyarli ikki barobar oshirilgan.

Zig‘ir o‘simligidan olinadigan ham tola sifatini yaxshilashga, ham urug‘ining moyliligini oshirishga bir xil ahamiyat berilmokda. Lekin maksimal miqdorda texnik moy olish maksadi, bu moyli urug‘ning moyliligini oshirishga olib keldi.

Uchinchi guruh o‘simliklari efirli-moyli o‘simliklar bo‘lib, ularning urug‘larida moy bilan birga efir moylari bor. Bunday urug‘lardan olinadigan moy ikkilamchi, qimmati pastroq mahsulot bo‘lib, urug‘dan efirlardan keyin ajratib olinadi. Bu guruh o‘simligiga koriandrni misol qilish mumkin. Uning urug‘i tarkibidan efir moylari ajratilib, so‘ngra ajratilgan moy texnik maqsadlarda qo‘llaniladi.

To‘rtinchi guruh o‘simliklari oqsil-moyli o‘simliklar bo‘lib, ularning urug‘ida ko‘p moy bo‘lishi bilan birga, urug‘ning lipid bo‘lmagan qismi xalq xo‘jaligi uchun qimmatli mahsulot hisoblanadi. Bunday urug‘larga, tarkibida oson hazm bo‘luvchi oqsillarga boy bo‘lgan, soya va yer yongokni misol kilish mumkin.

Yana bir guruh o‘simliklar ziravor-moyli o‘simliklar bo‘lib, ular urug‘larining lipid bo‘lmagan qismidan mahsus ta’m beruvchi moddalar olinadi (gorchitsa).

Sanoat ahamiyatiga ega bo‘lgan o‘simlik moyli xom ashyolari - moyli urug‘lar va mevalar sifati davlat standartlari bilan belgilangandir.Unda moyli xom ashyolarga, ularni saqlash va qayta ishlab moy olish texnologiyalariga aniq texnik talablar belgilangan.

Moyli ururlarga standart asosiy 5 bo‘limdan tashkil topgan: aniqlash, tovar klassifikatsiyasi, texnik shartlar, sifatni aniqlash usullari, saqlash va transportirovka qilish.

1 - bo‘limda urug‘ni ishlatish maqsadi aniqlanadi.

2 - bo‘limda tovar klassifikatsiyasi bo‘lib, unda urug‘ning botanik va morfologik belgilariga, biologik o‘ziga xosligi yoki o‘stirilgan rayoniga ko‘ra turi aniqlanadi. Ma’lum turdagi urug‘da 5, 10, 15% ko‘rsatkichlar bilan chegaralangan boshqa turdagi urug‘lar (aralashgan xolda) normasi ko‘rsatilgan. Agar aralashgan urug‘larning miqdori belgilangan normalardan oshiq bo‘lsa, bu urug‘lar massasi turli urug‘lar aralashmasi deb nomlanadi va asosiy hamda qo‘shimcha urug‘larning (%) miqdori ko‘rsatiladi.

3-bo‘limda urug‘lar sifat ko‘rsatkichlariga qo‘yiladigan talablarning miqdor kattaliklari ro‘yhati keltirilgan. Shu talablar asosida, urug‘ning namligi, ifloslanish darajasi, mikroorganizmlar miqdori va boshqa ko‘rsatkichlari bo‘yicha, uning sifat guruhi aniqlanadi. Shu bo‘limning o‘zida moyli urug‘lar massasida bo‘lishi mumkin bo‘lgan moyli qo‘shimchalar va iflosliklarning to‘liq ta’rifi berilgan.

4 - bo‘limda standartlarni aniqlash uchun qo‘llaniladigan moyli urug‘lar sifat ko‘rsatkichlarining talablar ro‘yxati kiritilgan.

5 - bo‘limda aniqlangan navli urug‘ni joylash va saqlash prinsiplari bayon etilgan.

Moyli urug‘lar massasi millionlab urug‘lardan tashkil topganligi uchun, ularning o‘rtacha ko‘rsatkichi tushunchasi ishlatilishi mumkin. Urug‘ va mevalarning xususiyatlari ularning morfologiyasi, anatomiyasi va kimyoviy tarkibiga bog‘liq bo‘lib, har bir moyli o‘simlik uchun o‘ziga xosdir. Urug‘larning texnologik sifatini fizik-mexanik, fizik-kimyoviy va fiziologik (biologik) ko‘rsatkichlar belgilaydi.

Har bir urug‘ning fizik-mexanik xossalariga uning geometrik shakli va o‘lchamlari, nisbiy zichligi, aerodinamik, dielektrik va boshqa xossalari kiradi. Bu xossalar urug‘larni terimdan keyingi qayta ishlash, saqlash va texnologik kayta ishlash jarayonlaridagi masalalarni hal qilishda muhimdir. Bir dona urug‘dan farqli ravishda urug‘lar massasi yangi xususiyatlarga ega bo‘ladilar. Bo‘larga urug‘lar massasining sochiluvchanligi, sochma zichligi, g‘ovakligi, hajmiy og‘irligi va boshqalar kiradi.

Urug‘larning geometrik shakli va o‘lchamlariga ko‘ra saqlash xonalarining turlari, texnologik uskunalarning ishchi qismlari, hamda saqlash va qayta ishlash usullari tanlanadi.

Aynan bir moyli urug‘ning o‘lchami qancha katta bo‘lsa (yirik bo‘lsa), shunchalik uning texnologik sifati yaxshi bo‘ladi.

Urug‘lar bir biridan xajmi bilan farq qilsa, urug‘lar yig‘indisi boshqa urug‘lardan tabiiy va absolyut og‘irligi bilan, sochiluvchanligi va shunga o‘xshash fizik ko‘rsatkichlar bilan farq qiladi.

Bir dona urug‘ning o‘lchamlari uning og‘irligi bilan o‘zviy bog‘liq. Shuning uchun urug‘larning og‘irligini o‘lchash uchun «absolyut og‘irlik» tushunchasi kiritilgan. Bu 1000 dona ururning 0% namlikdagi yoki absolyut quruq xolatidagi og‘irligi (foizda ifodalangan namlikga mos grammlarni o‘lchangan og‘irlikdan ayirgandagi). Buni aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:

A = a (100 - s ) / 100 / g /

Bu yerda, a - 1000 ta o‘z namligiga ega bo‘lgan urug‘larning og‘irligi, ( g )

s - shu urug‘larning namligi, ( % )

Absolyut og‘irligiga ko‘ra urug‘lar og‘ir, o‘rtacha va yengil urug‘larga bo‘linadi. Masalan, og‘ir urug‘lar (g) : soya 1000 - 1200; chigit 110 - 165; кungaboqar 45- 100;

O‘rtacha og‘irlikdagi urug‘lar (g): maxsar 20 - 50; zig‘ir 3 - 15;

Engil urug‘lar (g): raps 1,9 - 5,5; kunjut 2 - 5;

Undan tashqari urug‘larning «tabiiy og‘irligi» bor. Bu bir hajm sochilib solingan urug‘larning, namligiga mos og‘irlikni ayrib tashlagandagi, grammlarda ifodalangan og‘irligidir. Bu kattalikni aniqlaydigan mahsus tarozi bo‘lib, uning bir hajm (litr) urug‘ massasini to‘plashga moslashgan bunkeri va silindri bor. Yig‘ilgan urug‘ massasi tarozida o‘lchanadi.

Har bir urug‘ yana «nisbiy zichlik» ko‘rsatkichi bilan xarakterlanadi. Bu ko‘rsatkich urug‘ning kimyoviy tarkibi, namligi va to‘qimalarining zichligiga bog‘lik. To‘qimalar g‘ovak bo‘lsa, ularda havo ko‘p bo‘ladi. Masalan, kungaboqarda umumiy hajmining 20-35%-ni g‘ovaklardagi havo tashkil etadi. Moyli urug‘lar bu ko‘rsatkichi bo‘yicha ikki guruhga bo‘linadilar: nisbiy zichligi birdan kichik bo‘lganlar (kungaboqar 0,65-0,84) va nisbiy zichligi birdan katta bo‘lgan urug‘lar (soya 1,15-1,35; zig‘ir 1,16).

Urug‘larning fizik xossalari - absolyut og‘irligi, nisbiy zichligi va geometrik shakli ularning kimyoviy tarkibi bilan bog‘lig‘qir.Urug‘larning absolyut og‘irligi va nisbiy zichligi ularning moyliligi bilan to‘g‘ri proporsional.

Urug‘larning aerodinamik xossalari ularning absolyut og‘irligi, geometrik shakli, zichligiga bog‘liq. Bu xossasi ularni quritish, tozalash, pnevmoo‘zatish vaqtida xisobga olinishi kerak. Havo urug‘ massasi orasidan turli tezlikda o‘tkazilganda urug‘lar qimirlamasligi, turgan yerida harakatlanib aralashishi va havo tezligi oshib kritik darajaga yetganida uchishi mumkin.

Asosiy moyli urug‘lar, o‘rtacha tukli chigitdan tashqari, sochilgan xolatda (uyumda) o‘zaro juda kam bog‘lanadilar (ilakishadilar). Shuning uchun ular yaxshi sochiluvchanlikka egalar va ularni qiya yuzalardan yuqoridan pastga qarab oson harakatlantirish mumkin. Bunda urug‘lar massasi sochiluvchanligiga urug‘ shakli, namligi, massa tarkibidagi turli qo‘shimchalar turi va xolati, urug‘ sirpanayotgan yuzaning materiali va xolati ta’sir kiladi. Moyli urug‘ning shakli qanchalik sharga o‘xshash va silliq bo‘lsa u shunchalik sochiluvchan bo‘ladi. Ayrim urug‘lar namligining oshishi (kungaboqar, zig‘ir,kanakunjut) ularning temir va yog‘ooch yuzalar bilan ishqalanish koeffitsientining ortishiga olib keladi. Urug‘lar sochiluvchanligi ularni sochilish vaqtida o‘z-o‘zidan navlanishiga (sortlanish) olib keladi. Uyumlar hosil qilinganda og‘ir komponentlar uyum konusining pastki perimetri bo‘yicha joylashsa, yengillari konus uchiga yaqin joylashadilar. Bu hodisani urug‘larni avtomobilda trasportirovka kilganda ham ko‘zatish mumkin. Bunda og‘ir urug‘lar va qo‘shimchalar urug‘- massasi tubiga tushib qoladi. Urug‘ massasidan o‘rtacha namuna olganda shu hodisaga ahamiyat berish kerak.

Urug‘larning fizik-kimyoviy ko‘rsatkichlaridan asosiylari: sorbsionligi, gigroskopligi va teplofizik xossalaridir. Ularning bu xossalari asosan terimdan keyingi qayta ishlash va saqlash sharoitlarini belgilaydi.

Urug‘larning yuqori sorbsion xususiyatlari ular to‘qimalarining xossalariga bog‘lik. Ular yuzlarining tez sorbsiya va desorbsiya qilishi urug‘ to‘qimalari xususiyatlariga bog‘liq. Urug‘lar massalari sorbsiyalash qobiliyati esa massa ichidagi havo bilan to‘lgan bo‘shliqlarga bog‘liq. Moyli urug‘larning havodan namlikni sorbsiya qilishi gigroskopikligi ko‘prok amaliy ahamiyatga ega. Agar havodagi suv parining parsial bosimi urug‘ yuzasiga yaqin yerdagidan katta bo‘lsa, sorbsiya jarayoni aksincha bo‘lsa desorbsiya jarayoni boradi. Asosan havo namligini sorbsiyalash va desorbsiyalash o‘zaro dinamik muvozanatda bo‘lib, vaqt birligi ichida sorbsiyalangan va desorbsiyalangan suv miqdori bir xildir. Tashki muhit suv parining parsial bosimi va temperaturasiga ma’lum miqdorda sorbsiyalanadigan va desorbsiyalanadigan suv miqdori moe keladi. Havo namligi 100% dan oshsa urug‘lar havodan suv parini sorbsiyalamay, tomchi-suyuklikni singdira boshlaydi. Bu namlik gigroskopik namlik deyiladi.

Urug‘larning fiziologik xususiyatlarini nafas olish intensivligi, unib chiquvchanligi va unib chiqish energiyasi kabi ko‘rsatkichlar baholaydi.

Urug‘ massasi faqat bir turdagi urug‘lardangina iborat bo‘lmay boshqa urug‘lar va qo‘shimchalardan tashkil topgan. Bu qo‘shimchalar mineral va organik ifloslardan va zaxarlangan urug‘lardan iborat bo‘ladi.

Urug‘larning nafas olish intensivligi yuqorida ko‘rib chiqqanimizdek saqlash jarayoniga ta’sir qiladi. Bu ko‘rsatkichni vaqt birligida ajralib chiqqan SO₂ ning mikdoriga karab aniqlash mumkin. Urug‘larning nafas olish intensivligi va unib chiquvchanligi ko‘rsatkichlari ko‘prok agrotexniklar uchun ahamiyatlidir.

Takrorlash uchun savollar

1. Asl moyli o‘simliklar qaysilar?

2.Tolali-moyli o‘simliklar qaysilar?

3.Efirli-moyli o‘simliklarga ta’rif bering.

4.Oqsilli-moyli o‘simliklarni ta’riflang,

5.Moyli urug‘larni standartlash prinsiplarini tushuntiring .

6.Moyli urug‘lar fizik-mexanik ko‘rsatkichlarini ta’riflang va texnologik ahamiyatini ayting

7.Moyli urug‘larning fizik-kimyoviy ko‘rsatkichlarini ta’riflang va texnologik ahamiyatini tushuntiring.

7-MA’RUZA
LIPIDLAR TARKIBIDAGI YOG‘ KISLOTALAR VA ULARNING TUZILIShI
Reja: Yog‘ kislotalarning gomologik qatori. To‘yingan va to‘yinmagan yog‘ kislotalar. Uch qo‘sh bog‘li yog‘ kislotalar. Tarkibida boshqa funksional guruhlar bo‘lgan kislotalar.
Fanning ikkinchi – yog‘lar kimyosi qismida ëg‘lar va moylar to‘g‘risida tushuncha hosil qilinib, ularni tashkil qiluvchi birikmalar hamda ularning fizik va kimyoviy xossalari o‘rganiladi. Yog‘lar va moylar hamda ular tarkibidagi ayrim moddalarning oziq-ovqat, meditsina va texnikadagi ahamiyati ko‘rib chiqiladi.

Ma’lumki, lipidlar (yog‘simon moddalar) bu suvda erimaydigan va organik erituvchilarda eriydigan moddalardir. Lipidlar ishqor ta’sirida sovunlanuvchi va sovunlanmaydigan lipidlar guruhlariga bo‘linadi. Sovunlanuvchi lipidlar strukturasida yog‘ kislota qoldig‘i bo‘ladi. Aynan shu yog‘ kislota qoldig‘i ishqor tasirida sovun hosil qiladi. Sovunlanuvchi lipidlar guruhiga erkin yog‘ kislotalar, barcha glitseridlar va ularning hosilalari kiradi. Mana shu moddalarning barchasi va ayniqsa glitseridlar yog‘ va moylarning asosini tashkil etadi.

Tabiiy yog‘lar va moylar tarkibida juda ko‘p turdagi yog‘ kislotalar uchraydi. Organik kimyo kursidan ma’lumki yog‘ kislotalari yuqori molekulyar organik kislotalar hisoblanib, strukturasida barcha organik kislotalar kabi uglevodorod zanjiri va karboksil gruppasi bo‘ladi. Yuqori molekulyar organik kislotalar tabiatda eng ko‘p yog‘lar va moylar tarkibida bo‘lganligi uchun ham yog‘ kislotalari deb ataladi. Ular tarkibi va strukturasi bilan farqlanadilar. Agar tabiiy yog‘ va moylar oksidlovchi va boshqa kuchli ta’sirlarga duch kelmagan bo‘lsalar, ular tarkibidagi yog‘ kislotalar asosan bir asosli, to‘g‘ri zanjirli, ko‘pincha uglerodlarining umumiy soni juft bo‘ladi. Bu yog‘ kislotalar to‘yingan va to‘yinmagan bo‘lib, to‘yinmagan yog‘ kislotalar esa etilen yoki atsetilen bog‘li bo‘lishi mumkin. Boshqa funksional gruppalari (gidroksil, karbonil) bo‘lgan, gidrooksi yoki ketokislotalar qayta ishlanmagan tabiiy yog‘ va moylar tarkibida juda kamdan-kam uchraydi, chunki bunday yog‘ kislotalar asosan molekulyar kislorod yoki boshqa oksidlovchilar ta’sirida xosil bo‘ladi.

To‘yingan yog‘ kislotalarning umumiy formulasi - C_nH_2nO₂. Bularga asosan to‘g‘ri uglevodorod zanjirli CH₃ –(CH₂)_n - COOH, normal to‘zilishga ega bo‘lgan deb ataluvchi yog‘ kislotalar kiradi. Undan tashqari yog‘lar tarkibida ancha kam miqdorda shu yog‘ kislotalarning tarmoqlangan zanjirli izomerlari uchraydi. Bunda tarmoqlanish ko‘proq metil guruhi hisobiga bo‘ladi, masalan,

CH₃ – CH - (CH₂)_n – COOH

CH₃

To‘yingan yog‘ kislotalar har xil molekulyar massaga ega bo‘lib, molekulyar massaning o‘zgarishi bilan ularning fizik xossalari o‘zgaradi. Molekulyar massa oshgan sari yog‘ kislotalarning erish xarorati ortib, zichligi (solishtirma og‘irligi) kamayib boradi. Quyidagi jadvalda moylar va yog‘lar tarkibida uchraydigan to‘yingan yog‘ kislotalar nomlari, ularning formulalari va asosiy fizik ko‘rsatkichlari keltirilgan:

Kislotalar nomi	Formulasi	Mole- kula massasi	Erish xarora-ti, ^0S	Zichligi, turli xaroratda		Nur sindi-rish koэff., 80^0C da.
				g/sm	^0C
Moy	C3 H7 COOH (C4:0)	88,10	-7,9	0,9590	20	-
Kapron	C5 H11COOH (C6:0)	116,10	-3,4	0,8751	80	1,3931
Kapril	C7 H15COOH (C8:0)	144,13	16,7	0,8615	80	1,4049
Kaprin	C9 H19 COOH (C10:0)	172,16	31,6	0,8531	80	1,4130
Laurin	C11 H23COOH (C12:0)	200,19	44,2	0,8477	80	1,4131
Miristin	C13H27COOH (C14:0)	228,22	53,9	0,8439	80	1,4136
Palmitin	C15 H31COOH (C16:0)	256,26	63,1	0,8414	80	1,4172
Stearin	C17H35 COOH (C18:0)	284,29	69,9	0,8390	80	1,4199
Araxin	C19 H39COOH (C20:0)	312,32	75,3	0,8240	100	1,4200
Begen	C21 H43COOH (C22:0)	340,35	79,7	0,8207	100	1,4257
Lignotserin	C23 H47COOH (C24:0)	368,39	84,2	-	-	1,4287
Serotin	C25 H51COOH (C26:0)	396,42	87,7	0,8198	100	1,4301
Montan	C27H55 COOH (C28:0)	424,45	90,0	0,8191	100	1,4313

Jadvaldan ko‘rinishicha quyi molekulyar yog‘ kislotalar xona xaroratida suyuq xolatda, atmosfera bosimida parchalanmasdan haydaladi, suvda bir oz erish xususiyatiga egalar, masalan, moy kislotasi. To‘yingan o‘rta va yuqori molekulyar yog‘ kislotalar faqat organik erituvchilarda eriydilar, xona xaroratida yumshoq va qattiq holatda bo‘ladilar, qaynatib haydash vakuum ostida qizdirilgan bug‘ bilan qo‘shib amalga oshiriladi.

Moy, kapron, kapril va kaprin yog‘ kislotalari ko‘p bo‘lmagan miqdorda 3, 2 va 1-1,5 foizdan sut moyi (sariyog‘) tarkibida bor. Kapril va kaprin kislotalari kokos moyi va ayrim palma mevalari moylari tarkibida ham uchraydi.

Laurin kislotasi ko‘proq palma moylariga xos bo‘lib, bir oz miqdorda sariyog‘ tarkibida ham topilgan.

Miristin kislotasi ko‘plab hayvon va o‘simlik qattiq yog‘lari tarkibiga kiradi. Ayrim palma mevalari yog‘lari tarkibida bu kislotaning miqdori 20% gacha boradi.

Palmitin kislotasi turli miqdorda barcha yog‘lar tarkibida uchraydi. Ko‘pchilik o‘simlik moylari tarkibida palmitin kislotasining miqdori 10% ga yetmaydi. Faqat paxta chigiti moyidagina palmitin kislotasining miqdori 20-23% ni tashkil qiladi. Undan tashqari bu kislota kokos va palma yog‘lari uchun ham xosdir.

Stearin kislota deyarli barcha qattiq yog‘larda bo‘lib, suyuq o‘simlik moylarida uning miqdori asosan palmitin kislotasi miqdoridan kam bo‘ladi. Xayvon yog‘lari tarkibida bu kislotaning miqdori 20-30% ni tashkil qiladi.

Barcha to‘yingan yog‘ kislotalarga nisbatan stearin va palmitin kislotasi barcha yog‘larda uchraydigan va katta miqdorni tashkil qiluvchi kislotalardir.

Araxin kislotasi yeryong‘oq moyida 2,3-4,9% ni tashkil qilib, boshqa qattiq yog‘lar tarkibida juda kam miqdorda topilgan.

Begen kislotasining miqdori turli yog‘lar tarkibida yuzdan bir foizni ham tashkil etmaydi.

To‘yinmagan yog‘ kislotalar ichida tabiatda eng ko‘p tarqalgani bu bir, ikki va uch etilen bog‘li kislotalardir. Moylar tarkibida bu kislotalar to‘yingan yog‘ kislotalarga nisbatan ancha ko‘p miqdorni tashkil etadi. Ko‘pincha ularning miqdori umumiy yog‘ kislotalar miqdorining 90% gacha boradi. Etilen bog‘ining uglevodorod radikalining nechanchi uglerodlari orasida joylashganini ko‘rsatish uchun, na shu to‘yinmagan uglerodlardan oldingisining (karboksil gruppasiga yaqin turganining) tartib raqami qo‘rsatiladi. Chunki karboksil gruppasining uglerodi birinchi raqam bilan belgilanadi. To‘yinmagan yog‘ kislotalar fazoviy sis-, trans- izomerlarga ega bo‘lganligi uchun asosan trans- izomerlar formulalari oldida trans- qo‘shimchasi yoziladi. Masalan, olein kislotasinig fazoviy izomeri bo‘lgan elaidin kislotasi uchun: trans-9- C₁₈H₃₄O_{2 .}

Bir nechta qo‘shbog‘ili yog‘ kislotalarning har bir qo‘shbog‘i har xil fazoviy to‘zilishga ega bo‘lgan va qo‘shbog‘lari zanjirda bir-biriga yaqin (sopryajyonnыe) yoki o‘zoq (izolirovannыe) joylashgan izomerlari mavjud. Ya’ni birinchi qo‘shbog‘ sis-, to‘zilishda bo‘lsa, boshqalari trans- to‘zilishga ega bo‘lishi mumkin. Tabiiy o‘simlik moylarida asosan molekulalarining fazoviy to‘zilishi sis- ko‘rinishga ega bo‘lgan to‘yinmagan yog‘ kislotalar bo‘lib, ular xona xaroratida suyuq, Hayvonlar yog‘larida esa keyingi vaqtlarda trans- to‘yinmagan turli yog‘ kislotalar aniqlandi.

Umuman, etilen bog‘li yog‘ kislotalar bir-biridan molekulalaridagi uglerodlarining soni, qo‘shbog‘larining soni, qo‘shbog‘ning uglevodorod zanjiridagi o‘rni (pozitsiya izomerlari) hamda molekulalarning fazoviy to‘zilishlari (sis-, trans- izomerlar) bilan farq qiladilar.

O‘simlik moylari tarkibida ko‘proq 18 ta uglerodli to‘yinmagan yog‘ kislotalar uchraydi. Boshqa to‘yinmagan yog‘ kislotalar o‘simlik moylari tarkibida siyrak va juda oz miqdorda uchraydilar. Dengiz xayvonlari moylari tarkibida uglerodlari soni C₁₆ dan C₂₄ gacha bo‘lgan to‘yinmagan yog‘ kislotalari topilgan. Qo‘shbog‘larining soniga ko‘ra yer hayvonlari yog‘i va o‘simlik moylari tarkibida 1 dan 4 gacha qo‘shbog‘i bo‘lgan to‘yinmagan yog‘ kislotalar aniqlangan.

Bir qo‘shbog‘li yog‘ kislotalar qatori yoki olein qatori yog‘ kislota-larining umumiy formulasi - C_nH_2n-2mO_2. (Formulada m-qo‘shbog‘lar soni.) Bir to‘yinmagan olein kislota misolida struktura formulasi :