Tasdiqlayman” Qashqadaryo viloyati favqulodda vaziyatlar boshqarmasi boshlig’i polkovnik F. Mirzayev

Cho‘chish – shartsizreflektorli “qo‘qqisdanqo‘rqish”.
Hadik - xavf-xatarnidoimiysezish. Usekin-astalikbilanyuzagakeladivauzoqroqdavometadi.
Dahshat – qo‘rquvningengkuchlidarajasivaqo‘rquvningongustidang‘alabasi.
Vahima – odamlarguruhiniqamrabolganqo‘rquvhissi. Uningbiologikmexanizmirefleksningfaol-himoyalanishturidaniborat; uhaminsonfaoliyatidasalbiyholdanamoyonbo‘ladi. Buholdaqo‘rquvaffektkuchigaerishib, qochish, qotibqolish, himoyalovchiagressiyagaundashimumkin.
Sog‘lig‘ivahayotimuhofazavositalariningqo‘llanilishibilanishonchlita’minlanganihamdanazorattizimibilankafolatlanganligigabo‘lganishonchinsonnio‘zigayuklatilganvazifalarniyanadaqat’iyroqbajarishgaundaydi, ushbusharoitdaolibborilayotganishlarningxavfsizligigaishonchnimustahkamlaydi. Xavflivaziyatlardainsonturliruhiyjarohatberuvchiomillarta’sirigauchraydi, ularhayotgabevositaxavf, yokishuxavfningkutilishi (ehtimoli) bilanasoslanganbo‘lishimumkin.
Xavflivaziyatlardagiruhiyo‘zgarishlarnikuzatish, shuningdekqutqaruv, ijtimoiyvatibbiytadbirlarnitahlilqilishsxematikravishda 3 tadavrniajratishimkoniniberadi, ulardaturliruhiybuzilishlarkuzatiladi.
Birinchi (o‘tkir) davr – to‘satdano‘zshaxsiyhayotigaxavfningpaydobo‘lishivayaqinlariningo‘limibilanxarakterlanadi. Uxavfomilita’siriningboshlanishidantoqutqaruvishlaritashkiletilgunigaqadardavometadi. Budavrdaruhiyvaruhiybo‘lmagandarajadagipsixogenreaksiyalarko‘proqkuzatiladi. Qatorhollardavahimayuzagakelishimumkin.
Ikkinchi, qutqaruvishlariolibborilayotgandavrda, agarshundaynomlashmumkinbo‘lsa, “nome’yoriy (ekstremal) sharoitlardagime’yoriyhayot” boshlanadi. Dezadaptatsiyavaruhiybuzilishlarholatishakllanadiganbudavrdajabrlanuvchiningshaxsiyxususiyatlari, shuningdekhayotigaxavflivaziyatningdavometayotganligini, yaqinlariniyo‘qotish, oilaningtarqalibketganligi, uy-joyi, mol-mulkidanayrilganliginianglabetishikattarolo‘ynaydi.
Jabrlanuvchilarxavfsizhududlargako‘chirilgandanso‘ngboshlanadiganuchinchidavrdako‘pchilikdavaziyatnimurakkabemotsionalqaytako‘ribchiqish, boshidankechirganlarniqaytabaholash, yo‘qotganlarinio‘zigaxoskalkulyasiyaqilishboshlanadi.
Psixogenreaksiyalarningyuzagakelishidavaziyatgato‘g‘ribahoberishimkoniniberuvchiaxborotningetishmasligiyokitahdidto‘g‘risidagitasavvurlarningyuzagakelishigaimkonyaratuvchimish-mishlaretakchirolo‘ynaydi.
Potensialxavfliob’ektlarishchi-xizmatchilariningkasbiyfaoliyatidoimosurunkali, vaqti-vaqtibilanesaanchaginayorqinnamoyonbo‘luvchistresssharoitidakechadi. Doimiyxavfningmavjudbo‘lishiuyokibuma’nodaruhiymuhofazamexanizmlariningkuchaytirilganholdafaoliyatyuritishigaolibkeladi.
Murakkabsharoitdaistalgankishininghayotuchunxavflivazifanibajarishgatayyorekanigaishonibishtutibbo‘lmasliginidoimoyoddatutishlozim.
Ruhiyholatime’yordabo‘lgan “qo‘rqmaydigan” odamlarningo‘zibo‘lmaydi. Hammagapsarosimagaberilishxissiniengibo‘tish, oqilonaqarorqabulqilishvaharakatlarniboshlashuchunketadiganvaqtda. Favquloddavaziyatlargatayyorgarlikko‘rganodamdabuholanchaginatezroqkechadi, tayyorgarlikdano‘tmaganlaridaesauzoqdavometuvchiharakatsizlik, dovdirashsaqlanibqoladi. Buningo‘ziesaruhiybuzilishlarningrivojlanishigaolibkeladi.
Odamlardagiyakka, individualvahimalibuzilishlaraffektiv-shokreaksiyalaribilananiqlanadi. Ularrivojlanganda, ayniqsa, birvaqtningo‘zidabirnechajabrlanuvchidashundayholatnamoyonbo‘lganda, “hayvoniy” qo‘rquvhamrohlikqiluvchi, ommaviyemotsionalbuzilishlargaolibkeluvchijabrlanuvchilarningbir-birigavaatrofdagilargata’siriyuzagakelishimumkin. Vahimaqo‘zg‘atuvchilar (vahimachilar) aniqnamoyonbo‘luvchiharakatlarga, o‘zgalarnigipnozholatigatushiraoladiganqattiqovozga, amalgaoshirayotganharakatlariningmaqsadgamuvofiqligigaishonchlarikomilodamlardir. Favquloddavaziyatchog‘idaolomongaetakchibo‘libolgach, ularkatta-kattajamoalarnifalajholatigatushiribqo‘yadigan, odamlarnibir-birigayordamberaolishdan, maqsadgayo‘naltirilganxatti-harakatlargarioyaqilishdanmahrumqiladiganumumiytartibsizliklarkeltiribchiqaraolishlarimumkin. Ommaviyvahimarivojlanishining “epitsentri” bo‘lib, odatdatezdabirovningdomigatushibqoladigantalvasagamoyilhamdaegoistvao‘zigakuchlie’tibornitalabqiluvchiinsonlarhisoblanishadi.
Aholiayrimguruhlarininghayotuchunxatarlivaziyatdagifaoliyatialohidaodamningxatti-harakatigaqarabbelgilanadi. SHuningbilanbirgafavquloddavaziyatningoldiniolishyokibundayvaziyatnitugatishzimmasidabo‘lganbutunboshliqjamoaningfaoliyatiguruhlarxatti-harakatigabog‘liqdir.
Odamlarningruhiychiniqqanligivahimalikayfiyatrivojlanibketishigato‘sqinlikqiladi, dadillashib, borirodasinito‘plab, sodirbo‘lganvaziyatdanchiqishningto‘g‘ri, maqsadbopyo‘linitopishimkoniyatiniberadi. Aksholdasarosimavavahimaustunlikqilaboshlaydi.
Halokatyokitabiiyofatzonasidaqolganmahalliyaholiningko‘proqqiyinchilikkaduchkelishishubhasizdir. Olibborilgantadqiqotlarnatijalariningguvohlikberishicha, bundayvaziyatyuzagakelganhududdayashovchiaholining 50-75% davahimali, 12-25% daesashaytonlabqolish, vasvasagatushishholatianiqlangan. Ayrimlarkuchliqo‘zg‘alishholatidabo‘lib, telba-teskariharakatlarniamalgaoshirsalar, boshqalaridaesa, aksincha, qotibqolish, tushkunlik, atrofdasodirbo‘layotganvoqea-hodisalarganisbatanbefarqlikholatlarinamoyonbo‘ladi. Faqatgina 12-15% odamlar, o‘zlariniyo‘qotibqo‘ymay, murakkabvaziyatdaqat’iyvaoqilonaharakatqiladilar.
Favquloddavaziyatxavflivao‘zgaruvchanbo‘ladi, odatdagiuyqu, damolishvaishlashnavbatlanishibo‘lmaydi. Vazifalarnikecha-kunduzningturlivaqtlari, yomonob-havo, axborotetarlibo‘lmagansharoitdabajarishgato‘g‘rikeladi.
Xavf-xatar, ortiqchaishlash, odamqurbidarajasidanchiqibketish, etishmovchilik, echiladiganvazifalarningmurakkabligi, borkuchninihoyatdazo‘rberibishlatishodamfaoliyatiniqiyinlashtirib, undanko‘zdatutilganmaqsadgaerishishgato‘sqinlikqilinishiturliruhiyholatlargasababbo‘lishimumkin.
Kuchlitovushvashovqinlaruzoqvaqtta’siretibturishiasabtizimicharchashivahattobuzilishiningsabablaridanbirihisoblanadi. Surunkalishovqinboshniaylantiradi, og‘ritadi, ko‘rishquvvatinikamaytiradi, xotiranisusaytiradi, tushkunlikkasoladi, harakatnisekinlashtiribqo‘yadi.
CHarchashodatdaodamningfaolliginikamaytiradi, jumladane’tibornisusaytiradi, salbiyhis-tuyg‘ularnikuchaytiradi.
Tabiiyofat, ishlabchiqarishavariyalarivahalokatlarningoqibatlarinibartarafetishishlarianchaginaqiyinchiliklarbilanbog‘liqbo‘lib, muayyanko‘nikmamahorat, amaliytayyorgarlik, ruhiybarqarorliktalabqiladi.

YAKUNIYQISM:

O‘tilganmavzunimaqsadinimohiyatinieslatish. Konspektlarniyuritilishinitekshirish. Mashg‘ulotnia’lo, qoniqarsizo‘zlashtirganlarnianiqlashvakeyingimashg‘ulotgavazifaqo‘yish.