Tasdiqlayman” Tarix fakulteti dekani V. Ishquvatov

Испан тахтининг ворислиги муаммоси урушнинг баҳонаси.

Германия Францияга қарши урушга тайёр эди. Энди бирор баҳона топиш қолган эди. Баҳона эса тезда топила қолди: Испания қироли ўлиб, ундан ворис қолмаган эди. Европа матбуотида Испан қироллик тахтига Пруссиянинг Гогенцоллер сулоласи шаҳзода Леопольднинг номзоди кўрсатилди. Агар бу зот Испан тахтига ўтирса Европада Пруссиянинг мавқеи кучайиб кетиши мумкин эди. Лекин иш ьунга бориб етмади. Шаҳзода Леопольд ўз номзодини қайтариб олди. Франция қироли Наполеон III Испаниянинг кекса қиролидан ҳеч қачон Пруссиядан Гогенцоллерлар сулоласи вакиллари ҳеч қачон Пруссия тахтига чиқарилмаслиги ҳақида ёзма кафолат талаб қилди. Прусс қироли бунга розилик бермади. Наполеон III бу жавобдан ҳақоратланган бўлиб кўриниб Пруссияга қарши уруш очишга баҳона қилди. Аслида ғолибона уруш Наполеоннинг мавқеини мустаҳкамлайди, деб режа қилинган эди.

Франция бу босқинчилик режасини амалга оширишда ҳеч бир давлатдан ёрдам кутиши мумкин эмас эди. Чунки, масалан, хитой, Хиндистон, Сурия, Янги Каледония каби мамлакатларда Франциянинг уруш ҳаракатлари Буюк Британия манфаатларига зид келган эди. Россия Қрим урушида мағлуб бўлиб, аҳволи Францияга ёрдам берар даражада эмас эди. Италия Рим папалик ҳудудини Италия таркибига қўшиб олишга Наполеон III қаршилик қилганини кечираолмас эди. Австрия ҳам Пруссияга қарши Франция билан иттифоқ тузишдан бош торти.
Вазият умид боғлашга асос бермаса-да, генерал Лебеф Франция армияси урушга тайёр деб эълон қилди. 1870 йили 19 июль куни Франция Пруссияга қарши уруш эълон қилди. Амалда Франция урушга тайёр эмас эди. Истеҳкомлар чала, ҳарбий тадбирлар режаси тайинли эмас эди. Ўқ-дори, қурол-аслаҳа шай эмас эди. Хатто Шарқий чегараларнинг харитаси ҳам йўқ эди. Разветка маълумотларига эътибор берилмас, солдат ва офицерларнинг асосий кўпчилигига бошланаётган урушнинг мақсадлари аён эмас эди.
Франциядаги урушга тайёргарликнинг сохта тарғиботи давом этаётган бир пайтда Германия давлатлари ўртасидаги ҳарбий битим асосида Пруссия атрофида барча шимолий мулклар ва анубдаги тўрт Герман давлати армиялари бирлашди. Сон жиҳатдан бу армия Франция армиясидан икки баробар кўп, ҳарбий тайёргарлиги устун эди. Бунинг устига Герман давлатларининг бирлашви ҳалақит бераётган Франциянинг таъзирини бериб қўйиш руҳи немис қўшинларига сингдирилган эди. Ҳарбий аслаҳа хоналар тўла, саноат ҳарбий маҳсулотлар кўлами юқори, темир йўллар тинимсиз ҳаракатни таъминлаган эди.