Ташқи иқтисодий фаолиятни ривожлантиришда суғурта бозорининг роли

O’zekiston sug`urta siyosati investistion loyihalarning himoya omili sifatida shakllanishi

Chet el investorlarining huquqlarini ximoya qilish kafolatlari va choralari to'g'risida)), «Chet el investitsiyalari to'g'risida»gi O'zbekiston Respublikasining qonuni, «Chet el investitsiyalari bilan bog'liq korxonalarga qo'shimcha rag'bat va afzalliklar berish to'g'risida»gi, «Chet el investitsiyalari bilan bog'liq korxonalar ishlab chiqargan mahsulotlar eksportini qo'shimcha rag'batlantirish chora-tadbirlari to'g'risida»gi Prezident farmonlari va boshqa bir qator muhim hujjatlar shular jumlasidandir. 3.3.1-jadval

Ko’rsatkichlar	O’lchov birligi	Yanvar-dekabr	2009 yil yanvar-dekabriga nisbatan foiz hisobida
6. Asosiy kapitalga kiritilgan investistiyalar	mlrd. so’m	15409,1	109,2
Markazlashtirilgan investistiyalar	mlrd. so’m	2855,3	99,7
byudjet mablag`lari	mlrd. so’m	1136,5	103,6
sug`oriladigan erlarning meliorativ holatini yaxshilash jamg`armasi mablag`lari	mlrd. so’m	63,8	102,8
byudjetdan tashqari fondlarning mablag`lari	mlrd. so’m	498,3	77,2
qayta qurish va rivojlantirish fondining mablag`lari	mlrd. so’m	581,3	141,8
davlat kafolati ostida chet el investistiyalari va kreditlari	mlrd. so’m	575,4	88,7
Markazlashtirilmagan investistiyalar	mlrd. so’m	12553,8	111,7
korxonalar mablag`lari	mlrd. so’m	4862,1	94,0
aholi mablag`lari	mlrd. so’m	2430,4	172,4
to’g`ridan-to’g`ri chet el investistiyalari va kreditlari	mlrd. so’m	3863,6	97,4
tijorat banklarining kreditlari va boshqa qarz mablag`lari	mlrd. so’m	1397,7	1,9r
Qurilish ishlari	mlrd. so’m	8174,6	108,1
Turar uy-joylarni ishga tushirish	ming.kv. m	8838,1	116,1

Manba:www/stat/uz
Ta'kidlash joizki, «Chet el investorlarini kafolatlash to'g'risida»gi qonun investitsiya kiritilgandan keyingi o'n yil davomida ham qonunchilik o'zgarishidan investitsiya kiritish shart-sharoitlari yomonlashadigan hollarda chet el investitsiyalarini ximoya qilishni nazarda tutadi.O’zbekistonning tashqi savdo aylanmasi holatini kuzatsak.
3.3.1-diagramma

Manba:www/stat/uz

Chet ellik investor O'zbekiston Respublikasida investitsion faoliyatni quyidagi yo'llar orqali amalga oshirishi mumkin:

• 
  O'zbekiston Respublikasining yuridik va jismoniy shaxslari - rezidentlari bilan birgalikda tuzilgan kompaniyalar, banklar, trestlar, kartellar, uyushmalarva boshqa korxonalarga ulush qo'shish;
  
• 
  yuz foiz ishtirok etish asosida korxonalar tuzish;
  
• 
  portfel investitsiyasi - O'zbekiston yoki O'zbekiston xukumati chiqargan aksiyalar, aksiya va boshqa kimmatbaxo kogozlar sertifikatlarini sotib olish orqali;
  
• 
  yer va ko'chmas mulkka, jumladan yer osti kazilma boyliklaridan foydalanishga daxldor yerdan foydalanish va konsessiyalar huquqlarini to'liq yoki qisman sotib olish.
  

Bundan bir necha yillar ilgari chet el investitsiyasi bilan bog'liq korxonalarning
soliq afzalliklariga quyidagilar kiradi:

• 
  agar chet el investitsiyasi Davlat investitsion dasturi loyihalari ro'yxatida ko'rsatilgan loyiha bo'yicha amalga oshirilgan bo'lsa, yetti yillik muddatga daromad (foyda)dan olinadigan soliqdan ozod qilish;
  
• 
  agar ishlab chiqarilayotgan mahsulotning 60% dan ortig'i bolalar uchun tovarlar bo'lib hisoblansa, daromad (foyda)dan olinadigan soliqni 10% gacha kamaytirish;
  
• 
  kompaniya o'z mahsulot (ish xizmat)ini sotish umumiy hajmining 30% dan kam bo'lmagan qismini eksport qilsa, daromad (foyda)dan olinadigan soliqni 50% ga kamaytirish;
  
• 
  kompaniya o'z mahsulot (ish xizmat)ini sotish umumiy hajmining 15% dan 30% gacha bo'lgan qismini eksport qilsa, daromad (foyda)dan olinadigan soliqni 30% ga kamaytirish;
  
• 
  agar kompaniya qishloq joyda tuzilgan bo'lsa, ishlab chiqarish boshlangan paytdan boshlab, uch yil muddatga daromad (foyda)dan olinadigan soliqni to'lashdan ozod qilish va keyingi ikki yil davomida foydadan
  

olinadigan soliqni 50% ga kamaytirish;

• 
  agar chet el investitsiyasi lokalizatsiya (mahalliylashtirish) dasturlarining loyihalari ro'yxatida ko'rsatilgan loyiha asosida amalga oshirilsa, daromad (foyda)dan olinadigan soliqdan 5 yil muddatga ozod qilish, lokalizatsiya loyihalari asosida ishlab chiqarilgan mahsulotning bir qismiga (soddalashtirilgan soliq tizimi qo'llaniladigan ob'ektlar uchun) alohida soliq belgilash;
  
• 
  yangi tashkil qilingan korxonalarni ro'yxatga olingan paytdan boshlab ikki yil muddatga mulk solig'idan ozod qilish;
  
• 
  kompaniya o'z mahsulot (ish xizmat)ini sotish umumiy hajmining 30% ni eksport qilsa, mulk solig'ini 50% ga kamaytirish;
  
• 
  kompaniya o'z mahsulot (ish xizmat)ini sotish umumiy hajmining 15% dan 30% gacha bo'lgan qismini eksport qilsa, mulk solig'ini 30% ga kamaytirish;
  
• 
  agar chet el investitsiyasi lokalizatsiya dasturlarining loyihalari ro'yxatida
  

ko'rsatilgan loyiha asosida amalga oshirilsa, lokalizatsiya qilinadigan mahsulotlar uchun foydalaniladigan asosiy ishlab chiqarish fondlarining bir qismini 5 yil muddatga mulk solig'idan ozod qilish;

• 
  oylik ish haqi fondlarini cheklashdan ozod qilish.
  

Hozirda yuqoridagi imtiyozlarga ayrim o'zgartirishlar kiritilgan. Soliq Kodeksiga
ko'ra investorlarga nisbatan quyida nazarda tutilgan soliqlar va boshqa majburiy
to'lovlar bo'yicha imtiyozlar qo'llaniladi:

• 
  yuridik shaxslar qonun hujjatlarida belgilanadigan ortiqcha ishchi kuchlari mavjud bo'lgan mintaqalarva qishloq aholi punktlarida joylashtirilganda;
  
• 
  chet ellik investorlar tomonidan to'g'ridan-to'g'ri xususiy xorijiy investitsiyalar O'zbekiston Respublikasining kafolati berilmagan holda amalga oshirilganda;
  
• 
  yuridik shaxslarning ustav kapitalida xorijiy ishtirokchilarning ulushi kamida 50 foizni tashkil etganda;
  
• 
  yuridik shaxs davlat ro'yxatidan o'tkazilganidan keyin to'g'ridan-to'g'ri xususiy xorijiy investitsiyalar kiritilganda;
  
• 
  xorijiy investitsiyalar erkin almashtiriladigan valyuta yoki yangi zamonaviy texnologik asbob-uskuna tarzida kiritilganda;
  
• 
  soliqlar va boshqa majburiy to'lovlar bo'yicha imtiyozlar berilganligi natijasida ushbu imtiyozlarning qo'llanilish muddati mobaynida olingan daromadlar yuridik shaxsni yanada rivojlantirish maqsadida qayta investitsiyalashga yo'naltirilganda.