Tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risida tushuncha

Tashqi savdo oboroti elastikligini tavsiflovchi ko’rsatkichlar

№	Ko’rsatkichlar	Hisoblash tartibi	Izoh
1.	Eksport elastikligi(EE)	Э  Э : ЯИМ ^Э Э ЯИМ	E - eksport o’simi E - eksport hajmi YaIM - yalpi ichki mahsulot o’simi
2.	Eksportning ilgarilash koeffitsienti (KE)	КЭ  JЭ : JЯИМ	JE - eksport indeksi Jyaim - YaIM indeksi
3.	Import elastikligi(EI)	Э  И : ЯИМ ^И И ЯИМ	I - import o’simi I - import hajmi
4.	Importning ilgarilash koeffitsienti (KI)	КИ  JИ : JЯИМ	JI - import indeksi
5.	Koordinatsiya indeksi (JK)	JК  JЭ : JИ К НМ  Э : И	KNM - koordinatsiya nisbiy miqdori

E_E>1 va J_E >J_YaIM bo’lishi mazkur mamlakatda tovarlar eksportining ularni ishlab chiqarishga nisbatan tezroq o’sganligidan dalolat beradi. Bu albatta ijobiy hol.
E_I>1 va J_I>J_YaIM bo’lishini esa har doim ham ma’qul deb bo’lmaydi. Chunki mamlakat o’z ehtiyojini qondirish uchun o’zida ishlab chiqarishdan ko’ra tovarlarni chetdan olib kelishiga harakat qilgan bo’ladi.
Mamlakat tashqi savdo oboroti balansining ijobiy bo’lishi uchun:

• 
  E>I
  
• 
  J_K=J_E>J_I ya’ni J_K>1
  

bo’lishi kerak. Mamlakatning jahon bozoridagi ishtiroki va uning samaradorligini eksport va importning nisbati, ularning tarkibi belgilaydi.
Iqtisodi rivojlangan mamlakatlarning eksporti ko’p va u asosan tayyor sanoat mahsulotlaridan iborat. Kam rivojlangan mamlakatlarda eksportning o’zi oz, agar katta bo’lsa ham baribir xom ashyodan iborat bo’ladi. Ular importida tayyor mahsulot, hatto oziq-ovqatning hissasi katta bo’ladi. Iqtisodyoti kuchli rivojlangan davlatlar importida xom ashyo, yoqilg’i va butlovchi qismlar katta salmoqqa ega bo’ladi.

3. Milliy hisoblar tizimida tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi

MHT da tashqi iqtisodiy aloqalar faoliyati natijalari kuyidagi schyotlarda tavsiflanadi:

1. 
   Tovar va xizmatlar schyoti;
   
2. 
   Birlamchi daromadlar va joriy transfertlar schyoti;
   
3. 
   Kapital operatsiyalar schyoti;
   
4. 
   Moliyaviy schyot;
   
5. 
   Aktivlardagi boshqa uzgarishlar schyotalirdan tashkil topgan. Xozirgi kunda MHT unsurlarini joriy kilishda tovar va xizmatlar, birlamchi daromadlar va joriy transfertlar, kapital bilan operatsiyalar schyotlarini shakllantirishning umumiy metodologik printsiplari ishlab chikilgan.
   

«Tashqi dunyo» sektori mamlakat rezidentlari institutsional birliklari bilan operatsiyalarini amalga oshiruvchi norezidentlar birligidan tashkil topadi. Uning schyotlari shu mamlakat milliy iqtisodiyotini «Tashqi dunyo» iqtisodiyoti bilan boglovchi iqtisodiy munosabatlarning umumlashgan xolatini ta’minlaydi. Bir suz bilan aytganda, MHT ning «Tashqi dunyo» sektori schyotlarida shu mamlakat rezidentlari va norezidentlari urtasidagi barcha operatsiyalarni aks ettiradi.
«Tashqi dunyo» sektorining barcha schyotlari norezidentlarning nuktai nazaridan tashkil etiladi. Shuning uchun bu schyotlarning «Resurslar» tomonida norezidentlarning rezidentlardan olgan «Foydalanish» tomonida norezidentlarning rezidentlarga utkazadigan iqtisodiy kiymati kursatiladi.
Shu mamlakat norezidentlari urtasidagi joriy operatsiyalar tovar va xizmatlarning tashqi iqtisodiy schyotida xamda birlamchi daromadlar va joriy transfertlarning tashqi iqtisodiy schyotida aks ettiriladi.

Tovar va xizmatlar bilan tashqi operatsiyalar schyoti sxemasi: