Tashqi muhitning kishi organizmiga mexanik, elektrotermik, kimyoviy va nur ta’siri natijasida to'qima va a’zolarda anatomik va funksional o'zgarishlarning paydo boMishi shikastlanish deyiladi

Yelka-ko‘krak-yuz turi. 1884-yilda fransuz olimlari Landuzi va Dejerin kasallik belgilarini bayon etgan. Kasallikning autosom- dominant turida nasldan naslga o‘tadi. 20-25 yoshdan boshlab kasallik belgilari paydo bo‘ladi. Bunda mushaklar quvvatsizlanib, atrofiya avval yuz mushaklarida, keyinchalik yelka, ko‘krak mushaklarida boshlanadi. Bemorning yuzida harakatlar kamayib, peshana silliqlashadi va ko‘z to‘liq yumilmaydi, lablar qalinlashib ketadi. Yelka mushaklarida psevdogipertrofiya paydo bo‘ladi, pay refleksiyasi susayadi, aqli saqlan- gan bo‘ladi.
Davosi. Mushaklardagi uglevod almashuvini, oziqlanishini yax- shilash uchun retabolil, neyrobolil, piratsetam, ATF, vitamin E, kokarboksilaza, glutamin kislota, metionin, askorbin kislotasi, B^, B^,, B,2 vitaminlar buyuriladi. Asab-mushak o‘tkazuvchanligini yaxshilash uchun prozerin, galantamin, oksazil, dibazol, to'qimalarni kislorod bilan ta’minlash va kapillarda qon aylanishini yaxshilash uchun trental, teonikal, nikotin kislotasi tavsiya etiladi. Fizioterapiya va uqalash muolajalari buyuriladi. Organizm quvvatini oshiruvchi dorilardan pantokrin, eleuterokokk, elektroforczi 4%li mumiyo bilan birga uqafesh va shifobaxsh badantarbiya mashqlarini bajarish tavsiya etiladi. Parhez ovqatlar va vitaminlarga boy b'o‘lgan ovqatlarni kuchaytirish, tarkibida yog‘ va uglevodlar bo‘lgan ovqatlarni chegaralash lozim.
Neyrogcn mushaklar distrofiyasi
Verning-Goffman spinal amiotrofiyasi. Bu kasallikni nemis olimlari (1891-yil) Verning va Goffman (1893-yil) ta’riflab bergan. Kasallikda orqa miyaning oldingi shoxlaridagi hujayralarda degene- rativ o‘zgarishlar bo‘ladi. Bu juda og‘ir asab-mushak kasalligi bo‘lib, bola homila davrida yoki bir yoshidan boshlab kasallik belgilari boshlanadi. Kasallik autosom-retsessiv yo‘1 bilan nasldan naslga o‘tadi. Ona qornida homila harakatlarining susayishi yoki bola tug‘ilgandan keyin mushaklar tonusining pasayishi, mushaklar kuchi kamayishi, toliqish belgilari paydo bo‘ladi. Bu toliqish ko‘proq qo‘l va oyoq mushaklarining proksimal qismlarida bo‘ladi. Pay reflekslari pasaygan, chaqaloq past ovozda yig‘laydi, cmish va yutinish reflekslari susaygan, yuz mushaklarida harakat kam bo‘ladi. Bemorning tilida fibrillar qaltirash, yurakning tez urushi, boshni kech tutishi, umurtqa pog‘onasi qiyshayishi, ko‘krak qafasining shakli o‘zgarishi mumkin. Bular kasallikning tug‘ma turida uchraydi. Erta boshlangan turida esa dastlabki belgilar bolaning olti oylik yoki bir yarim yoshidan keyin paydo bo‘ladi. Bola vaqtida boshini tutadi, o‘tirib-turadi. Lekin ba’zi kasalliklardan so‘ng bolada parezlar avval oyoqlardan boshlanib, keyin tana va qo‘l mushaklariga tez tarqaladi. Mushaklar tonusi va pay reflckslari susayib boradi va yo‘qoladi. Natijada, mushaklar atrofiyalanib, fibrillar qallirash kuzatiladi. Kasallikning kech davri uch yoshdan keyin boshlanadi. Shu vaqtgacha bola sog‘lom bo‘lib o‘sadi, harakatlari yaxshi saqlangan bo‘ladi. Kasallik asta-sckin boshlanib, yurishi o‘zgaradi, tcz-tcz yiqilib turadi, oyoqlarini tizzadan ko‘tarib bosadi. Falaj oyoqning proksimal qismlarida boshlanadi, sekinlik bilan qo‘l va tana mushaklariga o‘tadi. Bunda mushaklarda fassikular va fibrillar qaltirashlar boMadi. Pay reflckslari yo‘qoladi. Bcmor 12 yoshga borib umuman yurmay qo‘yadi.
Davosi. Asab to‘qimalarini oziqlantiruvchi dorilar-scrcbrolizin, aminalon, cnscfabol, retabolil, ATF, vilaminlar, fizioterapevtik muolajalar, uqalash va badantarbiya mashqlari tavsiya cliladi. Tomson miotoniyasi. Bu kasallik dastlab ingliz shifokori Tomson tomonidan 1876-yilda ta’riflangan bo‘lib, sczilarli oilaviy va irsiy xarakterga egadir. Asosiy belgilari; harakatlarning izdan chiqishi. Mushaklar zo‘r bcrib qisqarganidan kcyin bo‘shashuv qiyinlashib qoladi. Odamning musht qilib tugilgan barmoqlari yozilmaydi. Takroriy harakatlar erkinroq bajariladi. Mushaklar tizimi yaxshi rivojlangan, ammo ularning kuchi birmuncha pasaygan bo‘ladi. Bemor asab tizimi tekshirilganda qanday bo‘lmasin biror kasallik o‘chog‘i topilmaydi. Mushaklarda qo‘zg‘aluvchanlikning kuchayib ketishi xarakterli belgidir; bolg‘acha bilan urib ko‘rilganda o‘rnida ancha vaqtgacha chuqurcha yoki ko‘tarilib turgan mushaklar qoladi, tizza rcfleksi yuzaga kcltirib ko‘rilganida rcfleks yo‘qolib ketganidan kcyin ham boldir yozilgancha qolaveradi. Miotoniya taraqqiyotida ionlar bilan mcdiatorlar almashinuvining izdan chiqishi ahamiyatga cga, mushaklarda asetilxolin bilan kaliy ionlarining miqdori ko‘payib, xolinesteraza faolligi susayib kctadi. Bu kasallik autosom - dominant tipda nasldan naslga o‘tadi.
Davosi. Tomson miotoniyasihing ycngil va o‘rtacha og‘ir shakllarida davoning hojati yo‘q. Odam sovuq qotishi va jismonan zo‘riqishdan o‘zini ehtiyot qilishi kcrak. Kasallikning og‘ir shakllarida kalta kurs (5- 10 kungacha, kuniga 2-4 mahal) xinin ichib yurish buyuriladi (har bir kursdan keyin oradan 5 kundan tanaffus qilib boriladi). Kalsiy xlorid yoki 10% li kalsiy glukonat 10,0ml tomir ichiga sekinlik bilan yuboriladi. 5% U retabolil 1,0 ml. m/o har 5 kunda, jami 5 marta yuboriladi. Miasteniya. Kasallik, asosan, 20-30 yoshda uchraydi, mushaklarda tez-tez charchash bo‘lib turadi. Kasallikni zararlaydigan joy ko‘ndalang targ‘il mushaklardir. Miasteniya asab-mushaklar kasalligi bo‘lib, asosiy belgi mushaklar zaifligi va ularning kasallik natijasida charchaydigan bo‘lib qolishidir. Takroriy harakatlarda mushaklar zaifligi kcskin kuchayib, ba’zan falaj darajasigacha borib yetadi. Odam dam olganidan keyin yana harakat qila oladi. Miasteniya bilan og‘rigan kasallarda nervdan mushakka impuls o‘tkazib berish uchun zarur boMgan asetilxolinni tez parchalab yuboradigan xolinesteraza fermenti ko‘payib ketadi. Miasteniyaning har xil shakllari kuzatiladi, chaynash, yutish, nutq izdan chiqishi bilan o‘tadigan bulbar shakli: narsalarning ikkita bo‘lib ko‘rinishi, g‘ilaylik, qovoqlarning yumilib qolishi (ptozi) singari ko‘zga aloqador kamchiliklar bilan o‘tadigan ko‘z shakli; ko‘krak qafasi va qorin mushaklarining zaifligi bilan o‘tadigan spinal shakli shular jumlasidandir. Bu kasallikning kclib chiqishi yetarlicha o‘rganilgan emas. Ko‘pchilik hollarda (60%ga yaqin kasalliklarda) ayrisimon bezda o‘sma yoki giperplaziya ko‘rinishidagi o‘zgarishlar topiladi. Gripp, boshqa yuqumli kasalliklardan hamda turli zaharlanishlardan keyin bemorlarning ahvoli og‘irlashib qoladi. Miasteniya uchun prozerin bilan o‘tkaziladigan sinam^ning musbat boiib chiqishi xarakterlidir: 1,5-2 ml 0,05% li prozerin eritmasi teri ostiga yuborilib, so‘ngra (20-40 daqiqa o‘tkazib turib) 0,5 ml 0,1 % li atropin eritmasi inyeksiya qilinganidan keyin kasallikning barcha belgilari sczilarli darajada kamayib qoladi, ba’zida esa butunlay yo‘qolib ketadi; 2-3 soat o‘tganidan keyin kasallik belgilari yana qaytalanadi.
Davosi. Kasallik kelib chiqishiga qarab xolinesterazani parchalaydigan dorilar beriladi; ovqatdan 30 daqiqa oldin 0,015 g dan kuniga 3 mahal prozerin ichiriladi yoki 0,05 %li eritmasi 1,0 ml teri ostiga inyeksiya qilinadi (prozerin ayniqsa, inyeksiya qilib yuboriladigan bo‘lsa, ancha tez - 15-20 daqiqadan keyin foyda beradi, lekin ta’siri uzoq cho‘zilmaydi, ko‘pi bilan 2-3 soat davom etadi), 0,06 g dan kuniga 3-4 mahal mestinon (kalimin) tabletkalari, ovqatdan bir soat oldin 0,01 g dan kuniga 3—4 mahal oksazil berib turiladi (oksazil ichilganida 1-2 soatdan keyin ta’sir qiladi, ta’siri uzoq davom etadi). Antixolinesteraz vositalar bilan qilinadigan davo kaliyli dorilar va 0,025-0,5 g dan kuniga 2-3 mahal veroshperon bcrib turish bilan birga davom ettirib boriladi. Katta dozadagi gormonal dorilar bilan ham davolanadi (40-80 ml dan kunora prednizolon berib turiladi). Ayrisimon bezda giperplaziya yoki o‘sma bo‘lsa, jarrohlik usuli qo‘llaniladi, ayrisimon bez olib tashlanadi yoki ayrisimon bez sohasiga rentgenoterapiya buyuriladi. Siringomiyeliya. Bu kasallik orqa miya kulrang moddasining Q,‘rtasida bo‘shliqlar hosil bo‘lishi bilan xarakterlanadi. Neyrogliya o‘sib ketib, keyin uning yemirilishi natijasida shunday- bo‘shliqlar yuzaga keladi. Bunday bo‘shliqlar ko‘pincha orqa miyaning bo‘yin va ko‘krak bo‘limlarida joylashgan bo‘ladi. Bo‘shliq orqa miyaning kulrang moddasini yemirib, orqa miya markaziy kanalining oldidan o‘tib boradigan (oldingi bitishma sohasida) og‘riq va harorat sezgilarini o‘tkazuvchi yo‘llarni zarariantiradi. Shu segmentlar davomiga to‘g‘ri keladigan mushaklarda atrofiya boshlangan hollarda bo‘g‘imlar o‘zgarib qolishi - artropatiyalar ro‘y berishi mumkin.