Tashqi muhitning kishi organizmiga mexanik, elektrotermik, kimyoviy va nur ta’siri natijasida to'qima va a’zolarda anatomik va funksional o'zgarishlarning paydo boMishi shikastlanish deyiladi

5 — M. A. Fozilbekova va boshq.


65



MAVZU: _______________________________________________
_____________________________________________________________________
Psixologiya voqelikning alohida sohasi bo‘lib, ruhiy hodisalar, kechinmalami o'rganadi. Bizning ruhiy hodisalarrtnizga sezgilarimiz, idrokimiz, tasawurlarimiz, fikr, his-tuyg‘u va intilishimiz kirishi hammaga ma’ium. Psixologiya so‘zi - grekcha ”psixo" (ya’ni ruh, jon) va "logos" (so‘z, ilm) degan ikki so‘z birikmasidan tuzilgan. Demak, "psixologiya" so‘zini oV.bekchaga o'girsak rah ilmi degan ma’noni anglatadi. Ruhiy hodisalaming butun majmuyi, odatda, psixika degan so‘z bilan alaladi. Psixika bu real voqelikning bosh miyada aks etishidir. Psixika o‘zicha alohida bir olam emas, u organik olamning yuksak shakUaridan bo‘lib, laqat hayvonlar bilan odamga xosdir. Odam psixikasi hayvon psixikasidan sifat jihatidan farq qiladi. Odamda psixik hayotning yuksak shakU - ong bor.
Insonlardagi psixika uch xil rahiy hodisa sifatida namoyon bo‘ladi:

1. 
   Shaxsaing ruhiy xususiyatlari bu uning temperamenti, xarakteri, qobiliyati va psixik jarayonlaming barqaror xusxisiyatlari, shuningdek, mayU, c'tiqodi, bilimi, ko‘nikmalari, malakasi hamda odatlaridan iborat.
   
2. 
   Psixik holatlar uncha uzoq davom etmasa-da, lekin ancha murakkab jarayon. Bunga tetiklik yoki ma’yuslik, ishchanlik yoki hoig‘inlik, serzardalik, parishonxotirlik, yaxshi va yomon kayfiyat va hokazolar kiradi.
   

1. 
   Psixik jarayonlar rahiy faoliyatning murakkabroq turiga kimvchi oddiy, clemcntar psixik hodisalardir. Ular juda qisqa vaqt davom etadi. Psixik xususiyatlar, holatlar, jarayonlar o'zaro mustahkam bog'langan lioMib, biri ikkinchisiga aylanishi, o‘tishi, fo‘ldirishi mumkin.Psixologiyaning vazifasi ana shu bog‘Ianish va munosabatlarnmg qoiumiyallarini ochib berishdir. Psixologiya fanining ma’lumotlaridan amahy miiqwidda va awalo la’lim-tarbiya, bemorsog‘lig‘initiklash, mustahkamlash VH MiiqliiMlula, ruhiy ta’sir ko‘rsatishda foydalanmoq uchun har bir tibbiyot xodimi pNixikaning taraqqiyot qonuniyatlarini bilishi kerak.I Imiimiy psixologiya bir necha psixologiya fanlariga bo'lnadi: pedagogik pslxolonlyii. yuridik psixologiya, muhandislik psixologiyasi, ijtimoiy pNixolottiyn, libbiy psixologiya va hokazo.ribblyol sohasldagi barcha masalalar, vazifalar tibbiyot psixologiyasimasalalari bilan chambarchas bog'lanib ketadi. Tibbiyot psixologiyasi iisoslarini o‘rganish tibbiyot xodimining vazifasi va burchidir.Tibbiy psixologiya ko‘magida o‘rta ma’lumotli tibbiyot xodimlari vashifokorlar:asab-ruhiy kasalliklar yoki somatik kasalliklar bilan og‘riganbcmorlaming ruhiy ahvoli to‘g‘risida;
   
2. 
   bemor psixikasiga somatik kasallikning ta’siri to‘g‘risida va aksincha, asab-ruhiy o‘zgarishlarining somatik kasalliklaming o‘tishiga ta’siri to‘g‘risidal()‘g‘ri fikr yurita oladilar;somatik kasalliklaming kelib chiqishi, o‘tishi va oqibatlarida rahiy omillaming qanday rol o‘ynashini aniqlay oladilar.
   
3. 
   Tibbiy psixologiya quyidagi mavzulami o‘rganadi:
   

1. 
   Bemor shaxsini.
   
2. 
   Tibbiyot xodknlarining shaxsini.
   
3. 
   Tibbiyot xodimlari bilan bemorlar o‘rtasidagi munosabatlami.
   
4. 
   Tibbiyot xodimlarining o‘zaro munosabaltlarini.
   
5. 
   0‘rta tibbiyot xodimlarining shaxsini.
   

Tibbiy psixologiyaning asosiy vazifasi — shaxsning kasaUikka reaksiyasini va bemoming o‘rta tibbiyot xodimi, shifokor hamda o‘z yaqin qarindoshlari bilan munosabati xususiyatlarini o‘rganishdan iborat.Tibbiy psixologiya yana quyidagilami o'rganadi:

1. 
   Kasalliklaming oldini olish va sog‘Uqni mustahkamlashda psixikaningrolini.
   
2. 
   Turli xil kasalliklaming kelib chiqishi, kechishida, rivojlanishidapsixikaning roli va o‘mini.
   
3. 
   Kasallikni davolash vaqtida psixikaning holatini.
   
4. 
   Turli kasalliklarda ro‘y beradigan ruhiy o‘zgarishlami va ulaming oldiniolishni.
   

Tibbiy psixologiyaning maqsadi bemorga uning shaxsiga oid individual xususiyatlami hisobga olgan holda terapevtik samara beradigan usuUami(opib yondoshishdan iboratdir. Mustaqil mamlakatimiz tabobati asosida bemor psixikasiga ozor beradigan turli ta’sirotlardan, jumladan, somatik kasalUklarga aloqador la’sirotlardan saqlab borib, bemomi imkoni boricha avaylash va unga insonparvarlik, mehribonlik, shirinsuxanlik bUan muomala qilish tamoyili yotadi.Bemoming rahiy ahvoliga to‘g‘ri baho bera bilish va shu ahvoliga ta’sir ko‘rsatish uchun tibbiyot xodimi tibbiy psixologiya asoslarini bilishi shart.Tibbiy psixologiya psixoprofflaktika, psixoterapiya, psixogigiyena kabi dolzarb masalalami ham o‘rganadi. Tibbiyot psixologiyasi bemor odam kasalliklarining kelib chiqishiga, kechishiga va oldini olishga aloqador bo‘lgan psixik faoliyatning turli tomonlarini tekshiradi.Tibbiy psixologiyaning tekshirish uslublari quyidagilar: kuzatish metodi, cksperiment metodi, so‘rab-surishtirish va suhbat metodi, taijimayi holini iCkNhirish inc(odi, faoliyat samaradorligini tekshirish, testlash, kompyutei
aniqiash, anketalash. Barcha tibbiyot fanlari singari tibbiy psixologiya ham ikki qismdan iborat:

1. 
   Umu miy tibbiy psixologiya.
   
2. 
   Xususiy tibbiy psixologiya.
   

Umumiy tibbiy psixologiya bemor shaxsini, o‘rta tibbiyot xodimlari shaxsini, ularning o‘zaro munosabatiarini, umumiy qonuniyatlarini o' rganadi. Xususiy tibbiy psixologiya esa bemor shaxsini, tibbiyot xodimlari shaxsini, ularning o‘zaro munosabatiarini aniq tibbiy fanlar va sohalar yordamida o'rganadi. Masalan, jarrohlik, pediatriya, gigiyena, terapiya, asabva ruhiy kasalliklar, gerontologiya, sanitariya va hokazo fanlar yutuqlaridan Ibydalanadi.
Psixologik parvarish haqida tushuncha
Hoziigi kunda psixologik parvarish nafeqat ruhiy bemorga, baDd sog'lom insonga ham zarur.