Tashqi muhitning kishi organizmiga mexanik, elektrotermik, kimyoviy va nur ta’siri natijasida to'qima va a’zolarda anatomik va funksional o'zgarishlarning paydo boMishi shikastlanish deyiladi

Premedikatsiya. Tekshirishdan 45—60 daqiqa oldin 0,1% - 1—2 ml atropin va 0,5%—20 seduksin teri ostiga yuboriladi. Tekshirishdan 1 kun oldin ruhiy tinchlantirish uchun meprotan, seduksin, tazepam ichgani beriladi. Og‘iz-halqum sohasini og‘riqsizlantirish uchun dikain, trimekain ishlatiladi 0,25%—3% - 3 ml miqdorda yuqoridagi anesteziyalovchi moddalar sepilib, surkab yoki chayish yoii bilan og‘riqsizlantiriladi. 0,1% adrenalin eritmasi aralashtirilsa anesteziyalash davomiyligi ortadi.
Gastroskopiya
Me’dani maxsus optik ko‘rish tizimi gastofibroskop yordamida ko‘rib tekshirish usuliga gastroskopiya deyiladi.
Ko‘rsatmalar:

• 
  me’daning o‘tkir, surunkali yallig‘lanishiga, xavfli, xavfsiz o‘sma kasalliklariga tashxis qo'yish uchun
  
• 
  me’da kasalliklariga solishtirma tashxis qo‘yish uchun
  
• 
  biopsiya qilish uchun
  
• 
  me’daning sekretor faoliyati topografiyasini aniqlash uchun
  
• 
  me’da kasalliklarini turli xil usullarda davolashni baholash uchun
  
• 
  me’da kasalliklarini davolash, shuningdek operatsiya amaliyotini bajarish uchun
  

133

• 
  

133



MAVZU:_________________________________________________________________
Mamlakatda olib borilayotgan islohotlarni yanada takomil- lashtirish Respublika Qurolli Kuchlarida ham muhim o‘zgarishlar qilishga sabab bo‘ldi. Chunonchi, 2002-yil 12-dekabrda qabul qilingan yangi tahrirdagi «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi Qonunni ko‘rish mumkin. Unga binqan, fliqarolarning 0‘zbekiston Respublikasini himoya qilishga majburiy harbiy tayyorgarligidan iborat bo‘ladi hamda 0‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safini to‘ldirishni va ularning rezervini tayyorlashni ta’minlash maqsadida joriy etiladi.
Umumiy harbiy majburiyat fuqarolarni harbiy xizmatga tayyorlashni, harbiy xizmatga chaqirishni (kirishni), chaqiruv yoki kontrakt bo'yicha harbiy xizmat o‘tashni, rezervdagi xizmatni, muqobil xizmatni, harbiy ro‘yxatdan o‘tish qoidalariga rioya etishni, favqulodda vaziyatlarda yoki 0‘zbekiston Respublikasiga qarshi tajovuz bo‘lgan taqdirda, aholini muhofaza etish tadbir-choralarini qamrab oladi.
«Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi Qonunga muvofiq, 0‘zbekiston Respublikasining quyidagi fuqa- rolari, xususan:
• harbiy xizmatga chaqiriladigan va tuman (shahar) chaqimv uchastkalarida qayd etilgan shaxslar — chaqiriluvchilar;
• haqiqiy harbiy xizmatdagi shaxslar — harbiy xizmatchilar;
• Qurolli Kuchlarning rezervi yoki zaxirasidagi shaxslar — harbiy xizmatga majburlar;
• turli sabablarga ko‘ra, harbiy ro‘yxatga olinmagan yoki harbiy ro‘yxatdan chiqarilgan, shu jumladan, iste’fodagi shaxslar — harbiy xizmatga majbur bo4magan shaxslar, deb ataladi.
Umumiy harbiy majburiyat 0‘zbekiston Respublikasi hududida doimiy yoki vaqtincha yashayotgan chet el fiiqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarga tatbiq etilmaydi. Harbiy xizmatga birinchi marta chaqirilgan yoki ixtiyoriy ravishda (kontrakt bo‘yicha) kirgan fuqarolar 0‘zbekiston Respublikasi xalqi va Prezidentiga sodiqlik to‘g‘risida Harbiy qasamyod qabul qiladilar.
Muqaddam harbiy qasamyod qabul qilmagan harbiy xizmatga majburlar yig‘inlarga jalb etilganlarida yoki safarbarlik bo‘yicha chaqirilganlarida, harbiy qasamyod qabul qiladilar. Harbiy xizmat 0‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining Qurolli Kuchlar safida umumiy harbiy majburiyatni bajarish borasidagi davlat xiz- matining alohida turidir. «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi Qonunga binoan, harbiy xizmatning quyidagi turlari joriy etilgan:
— muddatli harbiy xizmat;
— safarbarlik chaqiruvi rezervidagi harbiy xizmat;
kontrakt bo'yicha harbiy xizmat;
— 0‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida harbiy xizmatni o'tagan rezervchilar xizmati.
Tinchlik davrida oddiy askarlar va serjantlar tarkibi lavozim- larida muddatli harbiy xizmatga, shuningdek, safarbarlik chaqimvi rezervidagi xizmatga o‘n sakkiz yoshdan yigirma yetti yoshgacha bo‘lgan, saiomatligiga ko‘ra, Qurolli Kuchlar safida harbiy xiz¬matni o‘tashga yaroqli erkak fuqarolar chaqiriladi. Muddatli harbiy xizmatda chaqirilishi yoshidagi fuqarolarning oddiy askarlar . va serjantlar tarkibi lavozimlarida, shuningdek, muqaddam harbiy xizmatni o‘tamagan ofitserlarning qonun hujyatlarida belgilangan muddat mobaynida Qurolli Kuchlar safidagi majburiy xizmatdir.
Muddatli harbiy xizmat muddatlari kalendar hisobida:
• muddatli harbiy xizmatni oddiy askarlar va serjantlar tarkibi lavozimlarida o‘tayotgan harbiy xizmatchilar uchun — o‘n ikki oy (oliy ma’lumotli shaxslar uchun — to‘qqiz oy)',
• muddatli harbiy xizmatni chaqiniv bo‘yicha ofitserlar tarkibi lavozimlarida o‘tayotgan ofitserlar uchun to‘qqiz oy qilib belgilandi.
0‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan 2002-yil 12-dekabrda yangi qabul qilingan «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi Qonunga asosan, fuqarolarning muddatli harbiy xizmatga hamda safarbarlik chaqiruvi rezervidagi xizmatga chaqirilishi 0‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkama- sining qaroriga asosan, yUiga ikki marta: aprel-may va oktabr-noyabr oylarida o‘tkazilib kelingan. 0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 20-noyabrdagi «Fuqarolarning 0‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarida muddatli harbiy xizmatni o‘tash shart- sharoitlarini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi Farmoniga binoan, 0‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarini yanada takomillashtirish maqsadida yiliga bir marta — fevral-mart oylarida chaqirilish belgilandi.
0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori chaqiruv boshlanishiga kamida bir oy qolganida, ommaviy axborot vosita- larida e’lon qilinadi. Prezidentning qarori e’lon qilingandan keyin chaqiriluvchilar, jumladan, vaqtincha ro‘yxatda turgan chaqi- riluvchilar chaqiruv qog‘ozida ko‘rsatilgan muddatda chaqiruv punktida hozir bo‘lishi shart. Muddatli harbiy xizmatni yoki safarbarlik chaqiruvi rezervidagi xizmatni o‘tamagan va harbiy ro‘yxatda turmagan chaqirilish yoshidagi fuqarolar, shuningdek, doimiy turar joyidan vaqtinchalik boshqa joyga jo‘nab ketgan va o‘sha yerda harbiy ro‘yxatda turmagan chaqiriluvchilar mudofaa ishlari organlarida hozir bo‘lishi shart.
0‘n sakkiz yoshga to‘lgan va yoshi o‘n sakkizdan oshgan chaqi- riluvchilarning harbiy ro‘yxatdan turish joyini o‘zgartirishiga 0‘z- bekiston Respublikasi Prezidentining navbatdagi chaqiruv to‘g‘ri- sidagi qarori e’lon qilingunga qadar yo4 qo'yiladi.
0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori e’lon qilingan- dan keyin chaqiriluvchilar harbiy ro'yxatda turish joyini, faqat quyidagi hollarda o‘zgartirishi mumkin:
— boshqa ishga o‘tkaziladigan boMsa;
— yangi turar joyiga ko‘chib o‘tgan bo‘lsa;
— ta’lim muassasasiga o‘qishga kirgan va ta’lim olishni davom ettirish uchun ketayotgan boisa.
Ushbu ko'rsatilgan asoslarning mavjudligi mudofaa ishlari organiga taqdim etiladigan hujjatlarda tasdiqlanishi lozim.
Fuqarolar mudofaa ishlari organlari tomonidan belgilangan muddatlarda chaqiruv uchastkalarida hozir bo‘lmaganda, quyida- gilar uzrli sabab hisoblanadi:
• fuqaroning chaqiruv uchastkasiga kelishiga imkon bermagan kasalligi;
• yaqin qarindoshining (otasi, onasi, aka-ukasi, opa-singlisi, xotini, bolasi) vafot etganligi yoki og‘ir kasalligi;
• fiiqaroga bog‘liq bo'lmagan holda uning chaqiruv uchastkasiga kelishiga imkon bermagan tabiiy ofat yoki boshqa holatlar.
Hozir boMmaganlik sabablari tegishli hujjatlar bilan tasdiq¬lanishi lozim.
Tinchlik davrida quyidagi fuqarolar muddatli harbiy xizmatga chaqirllmaydi:
1) chaqiriluvchining ota-onasi mehnatga qobiliyatsiz bo‘lib, ularni boqish shart boMgan mehnatga qobiliyatli voyaga yetgan boshqa o‘g‘li bo‘lmasa;
2) chaqiriluvchining mehnatga qobiliyatli yolg‘iz onasi yoki otasi bo‘lib, ularning qaramog‘ida o‘n olti yoshga toimagan ikki va undan ortiq farzandi bo‘lgani holda mehnatga qobiliyatli voyaga yetgan boshqa o‘gii bo‘lmasa;
3) chaqiruv kunida chaqiriluvchining tug‘ishgan aka-uka- laridan biri muddatli harbiy xizmatni o‘tayotgan bo‘lsa;
4) chaqiriluvchining onasiz tarbiyalanayotgan voyaga yet- magan bir farzandi boisa;
5) chaqiriluvchining birinchi yoki ikkinchi guruh nogiron xo¬tini va voyaga yetmagan ikki va undan ortiq farzandi boisa;
6) ishi yuzasidan surishtiruv yoki dastlabki tergov olib borilayotgan yoki jinoyat ishi sudda ko‘rilayotgan shaxslar.
Chaqiriluvchini uning ota-onasi vafot etganligi, ular uzoq muddat betobligi munosabati bilan yoki boshqa uzrli sabablarga ko‘ra, kamida besh yildan buyon o‘z qaramog‘ida saqlayotgan shaxslar uning ota-onasiga tenglashtiriladi.
Umumta’Hm maktablarida, akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida, shuningdek, oUy ta’Hm muassasalarida kunduzgi o‘qishda tahsil olayotgan talabalar o‘qishni davom ettirishlari uchun ularning chaqirilish muddati o‘qishni tamomlagunlariga qadar kechiktiriladi. Ta’hm muassasalaridan o‘qishdan chiqaril- gan shaxslar chaqirilish muddatini kechiktirish huquqidan mah- rum boMadilar.
Chaqirilish muddatini kechiktirish asoslarini yo‘qotgan chaqi- riluvchilar, shuningdek, «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi Qonunga muvofiq, chaqirilish muddatini kechiktirish huquqiga yoxud chaqirilishdan ozod etish uchun asoslarga ega bo‘lmagan va turli sabablarga ko‘ra, muddatli harbiy xizmatga yoki safarbarlik chaqiruvi rezervidagi xizmatga chiqa- rilmagan shaxslar chaqirilish kuni yigirma yetti yoshga to‘lgunga qadar, Qurolli Kuchlar safiga navbatdagi chaqiruv paytida chaqi- riladilar.
Tinchlik davrida muddatli harbiy xizmatga hamda safarbarlik chaqiruvi rezervidagi xizmatga chaqirilishdan quyidagilar ozod etiladi:
1) salomatligiga ko‘ra, harbiy xizmatga yaroqsiz deb, topilgan chaqiriluvchilar;
2) yaqin qarindoshlaridan biri (aka-ukasi, opa-singlisi) harbiy xizmatni o‘tash vaqtida halok boMgan yoki vafot etgan chaqiriluvchilar;
3) ro‘yxatdan o‘tgan diniy tashkilotlardan birida rutba egasi bo‘lgan chaqiriluvchilar.
Yuqorida ko‘rsatilgan shaxslar o‘z roziliklari bilan harbiy xizmatga chaqirilishlari mumkin. Jinoiy javobgarlikka tortilgan, shuningdek, sudlanganlik holati tugallanmagan yoki sudlanganligi olib tashlanmagan fuqarolar harbiy xizmatga chaqirilmaydi.