Tashqi muhitning kishi organizmiga mexanik, elektrotermik, kimyoviy va nur ta’siri natijasida to'qima va a’zolarda anatomik va funksional o'zgarishlarning paydo boMishi shikastlanish deyiladi

__________________________________________________________________________________
Terminal holatlar
Organizmda o‘tkir rivojianayotgan kasaliiklar (shok, miokard infarkti, ko‘p qon yo‘qotish, zaharlanish) va shikastlar tufayli kislorod yetishmovchiligi paydo bolishi bilan terminal holatlar yuzaga keladi.
Terminal holatlar yig‘ma tushuncha bo‘lib, hayotiy funksiya- larning haddan tashqari pasayib ketishi bilan xarakterlarnadi va quyidagi bosqichlarga boMinadi:

• 
  talvasa oldi (agoniya oldi);
  
• 
  talvasa (agonal);
  
• 
  klinikoMim.
  

Agoniya oldi holati - bir necha daqiqadan bir necha soatgacha davom etishi mumkin. Bu davrda bemorning es-hushi qisman saqlangan, arterial qon bosim 60 mm.sim.ust.dan past. Dastlab taxikardiya so‘ngra esa bradikardiya kuzatiladi. Nafas olishi tezlashadi, patologik nafas turiga almashadi. Bemorning burun uchi, barmoqlarining ko‘karishi kuzatiladi. To‘qima va a'zolarda kislorod yetishmovchiligi belgilari kuzatiladi.
Agonal holat - miyaning po‘stlog‘i ishdan chiqadi. Bemor­ning es-hushi yo‘qoladi. Markaziy asab tizimi faoliyati so‘na boshlaydi. Nafas olish havoni yutish ko‘rinishida boMadi. Qon bosimi va reflekslarni aniqlab boMmaydi. Periferik arteriyalarda puls aniqlanmaydi. Ko‘z qorachiqlari kengayadi, yorug‘likka reaksiyasi yo‘qoladi. Bu davr bir necha daqiqa davom etadi.
Klinik о ‘Urn - bu organizmning markaziy asab tizimi, nafas va yurak faoliyati to‘xtagandan keyin bir necha daqiqa davom etadigan holatdir. Bu holat hayot bilan o‘lim o‘rtasidagi holatdir. Bu davrda qon aylanishi va nafas to‘xtashi kuzatiladi, ammo organlarda qaytmas o‘zgarishlar sodir bo‘lmagan boMadi. Shuning uchun bu

• 
  ko‘z qorachiqlarining maksimal kengayishi va ularning yorugMikka reaksiyasi yo‘qligi;
  
• 
  shox parda reflekslarining yo‘qligi;
  
• 
  tananing quyi qismlarida oiimdan keyingi gipostaza belgilari.
  

Yurak – o’pka reanimatsiyasi
Yurak-o‘pka reanimatsiyasi to‘satdan klinik o‘lim sodir boMganda bajariladi. Klinik oiim yuz bergan vaqtdan 5 daqiqadan kam vaqt o‘tgan boMsa, reanimatsiya tadbirlari o‘tkaziladi. Shuning uchun odatda yurak-o‘pka reanimatsiyasi yordam beruvchining ko'z o‘ngida yuz bergan hollarda amalga oshiriladi.
Davolab bo‘lmaydigan kasalliklarda va kasallikning oxirgi bosqichlarida yuz bergan o‘limda yurak-o‘pka reanimatsiyasi qilinmaydi.
Yurak-o‘pka reanimatsiyasini P.Safar uch qismga ajratgan (har bir bosqich uch etapdan iborat):

1. 
   davr. Organizm hayotini elementar ta’minlash.
   

1.