Tashqi muhitning kishi organizmiga mexanik, elektrotermik, kimyoviy va nur ta’siri natijasida to'qima va a’zolarda anatomik va funksional o'zgarishlarning paydo boMishi shikastlanish deyiladi

Patogenezi va patologik anatomiyasi. Kasallik teri va si pardalarda kirish darvozalari (shilinish, jarohatlar, yorilis bo‘lgandagina streptokokkning tashqaridan organizmga natijasida yuqadi. Bundan tashqari, organizmda ilgaridan i.*» boigan infeksiya o‘choqlarida streptokokkning tushishi natij^ ham saramas rivojlanishi mumkin. Organizmning umumiy kuchi pasayganda saramasga beiiluvchanlik yanada oshadi. Streptokokklar teridagi limfatik tugunlarga kirganidan keyin seroz yallig‘lanish vujudga keladi (teri kapillyarlari o‘tkazuvch oshadi va to‘qimalarga seroz suyuqlik shimiladi). U shish, qi (giperemiya) va mayda o‘choqli infiltrat hosil bo‘lishi bilan terlanadi. Saramasda yallig‘lanish markazidagi suyuqlik steril, periferiya va hatto sog‘lom teri chekkalarida katta miqdorda tokokklar aniqlanadi.
Saramasning umumiy belgilari (tana haroratining ko‘tai. bosh og‘rig‘i, qusish taxikardiya va b.) organizm intoksikat bilan namoyon bo‘ladi, chunki o‘choqda mikroblar nobud I va to‘qimalar parchalanishi natijasida hosil bo‘lgan toksik me qonga so‘riladi va bakteremiya kuzatilishi mumkin. Saramas ^ pardalarda, masalan, halqum va burun shilliq pardalaridaj rivojlanishi mumkin. Kasallikning flegmonoz shaklida yij^ ekssudat bilan to‘lgan katta bo‘shliqlar (abssesslar) hosil bq) Gangrenoz shaklida terining ayrim sohalarida hujayralar nei uchraydi.
Klinikasi. Yashirin davri bir necha soatlardan 6 kungacha (1 cha 3—4 kun) cho‘ziladi. Kasallik o‘tkir boshlanadi: et uvu tana harorati 39—40°C gacha ko‘tariladi. Og‘ir holatlarda bei qusishi mumkin. Kasallik boshlanganidan 10—24 soat оЧд keyin yallig'lanish belgilari paydo bo‘ladi. Awal tarangla, achishish, zararlangan joyda biroz og‘riq, keyinchalik esa qi va shish kuzatiladi (45-rasm).
Saramasning eritematoz ihiiklida giperemiya sog‘lom Icridan aniq chegaralar bilan llralib turadi. Yallig‘lanish e'chog‘ining qirralari notekis bo'lib, geografik karta tuzillshini eslatadi. Yallig‘lanish loliasi sog‘lom teri sathidan ko'tarilgan, paypaslaganda isog‘riqli bo‘ladi. Shish dnrajasi odatda yallig‘lanish urayonining joylashgan yeriga K)g‘liq: yuz sohasida (ayniqsa Qovoq va lablarda), barmoqjrda, jinsiy a’zolarda shish ko'proq rivojlangan bo‘ladi. iMiihalliy yallig‘lanish jarayonining xarakteri bo‘yicha eritematoz (I'liqat giperemiya va shish) va eritematoz-bullyoz (giperemiya, shish Vii yallig‘lanish o‘chog‘ida epidermiyanii^ ko'chib tushishi natijasida piifaklar — bullalar hosil bo‘lishi) kuzatiladi. Teri osti kletehatkasining yiringli yallig‘lanishi natijasida flegmona rivojlanadi. Saramasning eritematoz-bullyoz shaklida bir necha soatlar yoki 2 3 kundan keyin terining ayrim zararlangan joylarida epidermis ко'chib tusha boshlaydi, har xil kattalikda seroz suyuqlik bilan lo'Igan pufakchalar hosil bo'ladi. Keyinchalik pufakchalar yorilib, Jliyuqlik chiqadi, po‘st tushishi natijasida nozik teri ko'rinadi. Kasallikning bu shaklida chandiqlar qolmaydi. Saramasdagi umumiy belgilar kuchli, lekin ko'p davom etmaydlg harorat reaksiyalari, bosh og‘rig‘i, umumiy holsizlik bilan Ultrakterlanadi. Ba’zan kuchli intoksikatsiya rivojlanishi mumkin. Oo'zg'alish va alahsirashlar kuzatilishi mumkin. Yuqori harorat etlatda 3—4 kun davomida doimiy turadi, so'ngra esa ertalabki va hcchki harorat o'rtasida ozroq o'zgarishlar paydo bo'ladi (ko'pincha |4' atrofida). Asta-sekinlik bilan harorat subnormal ko'rsatklchgacha tushishi mumkin. Xuddi shunday mahalliy yallig'lanish e'chog'i ham asta-sekin tuzala boshlaydi. 8—12 kundan keyin log'ayish kuzatiladi. Kasallik o'chog'idagi mahalliy o'zgarishlar ularning rivojlanish intensivligiga qarab 5—15-kunlari yo‘qol Asoratlariga teri po‘stining tushishi va pigmentatsiyalar kiradi.
Saramas retsidivlari kasallikdan keyin bir necha kundan yilgacha kuzatiUshi mumkin. Kasallik retsidivida yaUig‘lanish o‘cl boshqa joylarda uchraydi. Kasallik retsidivining sabablari to‘la bo‘l gan va noto‘g‘ri davolanish hamda qoldiq asoratlar bo‘lishi mi,. Tez-tez uchraydigan residivlarda isitma davri odatda qisqa (1—2. mahalliy jarayonlar kam rivojlanadi va bemorlar ko‘pincha o‘zi yaxshi his etadilar.
Saramasning asoratlari turlichadir. Ular barcha streptokol kasalliklar (revmatizni, miokardit, nefrit, sepsis va b.) ucL umumiy va saramas uchun spetsifik bo‘lishi mumkin. Spetsii asoratlarga teridagi yaralar va teri nekrozlari (saramasning gangrei shakli), abssesslar va teri osti kletchatkasidagi flegmonalar, bu elementlarning yallig‘lanishi va tromboflebitlar kiradi. Saramasi ko‘p marta kuzatilgan residivlari bir joyda uchrasa, limfa ayL... buzilib, qo‘shuvchi to‘qima o‘sishi va saramasning og‘ir asorat fillashuv (teri va teri osti kletchatkalarining keskin qalinlasl tufayli biror a’zo, ko‘pincha oyoqlarning g‘oyat katta bo‘lib ke. kasalligi)ga olib keladi. Fillashuv (yiriklashuv) ko‘pincha oyoqla„ uchraydi, chunki oyoq terisi ko‘p zararlanadi — shilinishl tirnalishlar va yaralar eski o‘choqlarning yangilanishi va yar ning paydo bo‘lishiga sharoit yaratadi.