‘Тастыйы3лайман’

Gaplarning tasnifi. Gaplarning kuzatilgan maqsadga ko‘ra turlari: darak gap, 
so‘roq gap, buyruq va istak gaplar. Har bir turning o‘ziga xos grammatik va 
intonatsion xususiyatlari. Har bir turda modallik xususiyatlarining ifodalanishi. 
Gaplarning tuzilish jihatdan turlari: sodda va qo‘shma gaplar. Sodda gaplarning 
yig‘iq gap va yoyiq gap turlari. Qo‘shma gap, uning sodda gapdan farqi, turlari. 
Gaplarning emotsionallikka (his-hayajonni ifodalashiga) ko‘ra turlari. Undov 
gaplarning grammatik, intonatsion xususiyatlari. Gaplarning modallikka ko‘ra turlari: 
tasdiq va inkor gaplar. Bunday gaplarning o‘ziga xos xususiyatlari. Sodda gaplarning 
grammatik asosga ko‘ra turlari. Eganing ishtirokiga ko‘ra egasiz (bir sostavli) va 
egali (ikki sostavli) gaplarga ajratilishi. Bir sostavli gaplar tushunchasining yangicha 
talqini. Sodda gap. Yig‘iq va yoyiq gaplar. 
Sodda gap sintaksisi. Bo‘laklanish. Sintaktik bo‘laklanish.Sintaktik va 
morfologik shakllar. Sintaktik aloqaga kirishadigan va sintaktik aloqaga 
kirishmaydigan sintaktik shakllar. Gap bo‘laklari. Gap bo‘laklarining leksik-
grammatik xususiyatlari. Logik bo‘laklar va grammatik bo‘laklar. Gap bo‘laklarining 
tasnifi. Bosh bo‘laklar va ikkinchi darajali bo‘laklar.Gap bo‘laklari talqiniga turlicha 
yondashuvlar. Kesim gapning asosiy uyushtiruvchi markazi ekanligi.
Bosh bo‘laklar. Kesim nutq predmetining belgisini tasdiq yoki inkor yo‘li bilan 

---

8 
anglatadigan bo‘lak ekani. Kesim-predikativ markazni tashkil qiluvchi bosh bo‘lak. 
Kesimlarning morfologik ifodasiga ko‘ra turlari: ot-kesimlar, fel-kesimlar. 
Kesimning tuzilishiga ko‘ra turlari: sodda kesim, sostavli kesim va murakkab kesim. 
Mustaqil va nomustaqil kesimlar. Murakkab kesimlar. Bog‘lama. Fel bo‘lmagan 
so‘zlar bilan birga kelib, kesimni shakllantirish, predikativlikni ko‘rsatish, modallik, 
zamon, mayl, shaxs-son ma’nolarini ifodalash uchun qo‘llanishi. Kesimning ega 
bilan moslashuvi. Ega gapdagi fikr qaratilgan predmetning nomi ekanligi. Ega 
harakatini bajaruvchi shaxsning nomi yoki kesim ifodalangan holat yoki belgi 
qarashli predmet nomini bildirishi. Ega va subyekt. Eganing turli so‘z turkumlari 
bilan ifodalanishi. Eganing qo‘llanmaslik holatlari. Eganing kesim bilan shaxs va 
songa ko‘ra mos bo‘lishi. Eganing birikmali (yoyiq) kelishi. Egasiz gaplar o‘z logik-
grammatik xususiyatiga qarab egali gaplardan farqlanishi. Egasiz gaplarning turlari: 
shaxsi aniq gaplar, shaxsi noma’lum gaplar, shaxsi umumlashgan gaplar, shaxssiz 
gaplar, nominativ gaplar, vokativ gaplar. Bo‘laklarga ajralmaydigan gaplar, ularning 
mazmunga ko‘ra turlari.