Taxirova marjona isotsjon sizi davr xarajatlari auditini takomillashtirish

42
xolatlarda uzgartirilishi mumkin .
1.2-jadval
Yangi rakam belgisini olishga doir buxgalteriya provodkalari²¹

№	Xujalik operatsiyasining mazmuni	Debet	Kredit
1	Yangi rakam belgilari kirim kilindi	002-«Masʼul saklashga kabul kilingan tovar- moddiy бойликлар»
2	Yangi rakam belgilarini olish xarajatlari eks ettirildi	9430-«Boshka operatsion харажатлар»	5110-«X,isob-kitob счёти»

Mavjud rakamning yangisiga almashtirilishi avtotransport vositasi kiymatini uzgartirish uchun asos bulmaydi.

Yukorida keltirilgan vazifalardan kelib chikib, auditor xujalik yurituvchi subʼektda yangi rakam belgilari kirim kilinganda 002-“Masʼul sakdashga kabul kilingan tovar moddiy boyliklar” schetiga olib borilganligini(1.2-jadval) xamda yangi rakam belgilarini olish xarajatlari boshka operatsion xarajatlar sifatida aks ettirilganligini tekshirishi zarur.

1. 
   bob buyicha xulosa
   

Iktisodiyotni modernizatsiya kilish sharoitida audit soxasida kupgina ishlar amalga oshirildi. Audit soxasini rivojlantirish natijasida ijobiy uzgarishlar sezildi. Auditorlik tizimini yanada rivojlantirish uchun bir kancha konunlar ishlab chikildi. Xalkaro audit standartlari asosida milliy standartlar ishlab chikildi. Auditning xar bir soxasi buyicha takomillashtirish masalalari kurib chikilmokda.
Xulosa kilib shuni aytish mumkinki, biz dissertatsiyani birinchi bobida xarajatlarning iktisodiy mazmuni va umumiy turkumlanishi, davr xarajatlarining mazmuni va moxiyati xamda davr xarajatlari auditining maksadi va vazifalari xakida tuxtaldik. Ushbu bobda xarajatlarga berilgan taʼriflardan foydalanib, umumiy taʼrif berildi xamda ulurning turkumlanishi kurib chikildi. Uning barcha belgilari urganib chikildi.
Davr xarajatlarining iktisodiy moxiyati va mazmuni, davr xarajatlari buyicha tadkikot olib borgan olimlar va ulurning taʼriflari xakida aloxida suz yuritildi. Shu bilan bir katorda, bu bobda davr xarajatlarini xisobga oluvchi schyotlar, davr xarajatlarini tarkibi va turkumlarga ajratish xakida maʼlumotlar keltirildi.
Birinchi bobni oxirgi kismida xujalik yurituvchi subʼektlarda audit utkazishni maksad va vazifadan kelib chikib kuyiladigan maksadlar xakida aloxida tuxtalib utildi. Davr xarajatlari auditining obʼekti xakida tushuncha berildi.
Yukoidagilardan kelib chikib xarajatlar buyicha kuyidagi xulosalarga keldik:

1. 
   xorijiy amaliyotda xarajatlarni tasniflashda bir xil yondashuv mavjud emas, chunki u tartibga solinmaydi;
   
2. 
   maxalliy amaliyotda xarajatlarni tasniflash xarajatlar xakidagi maʼlumotlarga boglik bulib, amaliyotda xarajatlar asosan maxsulot, ish va xizmatlarning kiymatini xisoblash maksadidagina xisob-kitob kilinadi. Baʼzi xollardagina xarajatlarning xisobi boshkaruv xisobi va taxlil uchun amalga oshiriladi. Xarajatlarni guruxlashning ayrim belgilari tabiatan nazariydir, amaliyotda esa topish kiyin.
   

2. 
   BOB. DAVR XARAJATLARINING XOZIRGI XOLATI
   

1. 
   Davr xarajatlari xisobini tekshirish yunalishlari
   

Jaxon iktisodiyotiga jadal surʼatlar bilan integratsiyalashayotgan Uzbekistonda xozirgi kunda xalkaro moliyaviy xisobotlar va audit standartlariga utish masalalariga aloxida eʼtibor berilmokda. Xrzirgi kunda soxaga oid normativ-xukukiy baza zamon talablariga mos ravishda takomillashtirilib borilmokda.
Tarakkiyotning kup asrlik tarixi davomida audit passiv “xisobot tinglash”dan professional faoliyat turiga utdi. Auditni tashkil etishning xar bir boskichi iktisodiy munosabatlarning muayyan darajasiga tugri keldi, chunki audit xar doim muayyan iktisodiy muxit talab kiladigan vazifalarni amalga oshirdi.
Aynan audit tadbirkorlik subʼektining moliyaviy xolatiga oid ishonchli maʼlumot olishda asosiy vosita xisoblanadi, chunki buxgalteriya xisobi buzilish xavfi mavjud bulgan.
Uzbekiston mustakillikka erishganidan sung iktisodiyotning boshka soxalari kabi auditorlik faoliyatiga xam aloxida eʼtibor karatildi va auditorlik faoliyatiga oid konun xamda normativ-xukukiy baza yaratildi.⁴⁴
Auditorlik faoliyatini meʼyoriy tartibga solish tizimining birinchi (yukori) pogonasida Uzbekiston Respublikasining “Auditorlik faoliyati tugrisida”gi konuni (yangi taxriri) turadi. Ushbu konun Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2000 yil 26 maydagi karoriga muvofik kabul kilingan bulib, 29 moddadan iborat. Konun Respublikamizning moliyaviy-iktisodiy tizimida auditning urni, maksadi va vazifalarini belgilangan.
Davr xarajatlari auditini amalga oshirishda xukukiy asos bulib, Vazirlar Maxkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54-son karori bilan

tasdiklangan “Maxsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chikarish va sotish xarajatlarining tarkibi xamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi tugrisida” Nizom xisoblaadi. Ushbu Nizom Uzbekiston Respublikasining Solik kodeksiga muvofik xamda daromadlar va xarajatlarni buxgalteriyada xisobga olishning yagona uslubiyotini taʼminlash uchun Vazirlar Maxkamasi tomonidan kabul kilingan.
Davr xarajatlari auditi auditorlik tekshiruvining muxim obʼektlaridan biri bulib, undagi urganiladigan masalalar keng, kamrovli va ularning barchasini kuyidagicha umumlashtirish mumkin:

• 
  davr xarajatlarning guruxlanishini urganish (xakikatdan xarajatlar amalga oshirilganligi;
  
• 
  sotish, maʼmuriy va boshka operatsiya xarajatlarining tugri turkumlanishi;
  
• 
  analitik va sintetik xisob xamda xisobot maʼlumotlarining mosligi)
  
• 
  davr xarajatlariga doir muomalalarni dastlabki xujjatlashtirish xamda xisobda aks ettirish;
  
• 
  davr xarajatlariga doir muomalalarni sintetik xisob registrlarida aks ettirish;
  
• 
  davr xarajatlariga doir muoialalrni solikka tortish;
  
• 
  maʼmuriyatdagi asosiy vositalarga amortizatsiya xisoblash va xisobda aks ettirish(asosiy vositalarning foydali xizmat kilish muddatini aniklashning tugriligi);
  
• 
  amortizatsiya xisoblash usullarini kullashning konuniyligi va tugriligi; jadallashtirilgan amortizatsiya usulini kullashning konuniyligi; amortizatsiya ajratmalari xisob-kitoblarining tugriligi;
  
• 
  amortizatsiya ajratmalarini xisobda aks ettirishning tugriligi);
  
• 
  boshkaruv axamiyatidagi xamda savdodagi asosiy vositalarni tiklashni - taʼmirlash, zamonaviylashtirish va kayta jixozlashni xisobda
  

aks ettirish (muomalalarni xujjatlarda rasmiylashtirish, boshkaruv axamiyatidagi taʼmirlash xarajatlarini davr xarajatlariga olib borishning tugriligi).
2.1-jadval