Taxirova marjona isotsjon sizi davr xarajatlari auditini takomillashtirish

1.3-rasm.Operatsion faoliyatning boshka xarajatlari


34

Bozor iktisodiyoti sharoitida reklama xizmatlarining axamiyati kuchayib, xarajatlar tarkibida reklama xarajatlarining xissasi ortib bormokda, reklama tadbirkorlikning aloxida bir tarmogiga aylandi va reklama maxsus konunlar va koidalar muvofik tashkil etiladi. Reklama- bevosita yoki bilvosita foyda olish maksadida yuridik yoik jismoniy shaxslar, maxsulot, shu jumladan, tovar belgisi, xizmat kursatish belgisi va texnologiyalar tugrisida xar kanday shaklda va xar kanday vositalar yordamida konun xujjatlariga muvofik tarkatiladigan maxsus axborot xisaoblanadi.

Agar kompaniya uz maxsulot, ish yoki xizmatlarini reklama kilish uchun xarajatlarni amalga oshirsa, bu xarajatlar asoslangan bulishi lozim, korxona bepul seminar utkazayotgan bulsa, uning asosiy maksadi potensial mijozlarning maxsulot, tovar, ish va xizmatlarga eʼtiborini jalb kilish bulib, bunday tadbirni tashkil etish bilan boglik xarajatlar reklama xarajatlariga tulik mos keladi. Yangi mijozlarni jalb kilish uchun seminarlar, takdimotlar, kurgazmalar, uchrashuvlar, ilmiy anjumanlar, simpoziumlarni utkazishga sarflanadigan xarajatlar reklama bilan boglik.
Operatsion faoliyatning boshka xarajatlari tadkikot xarajatlari, kasbiy xizmatlarga xak tulash (xukukiy, auditorlik, mulkni baxolash), kompensatsiya va ragbatlantirish tusidagi tulovlar, xodimlarga tulanadigan moddiy yordam, jarimalar va peniyalar, ijtimoiy va madaniy obʼektlarni saklash xarajatlari xamda boshka xarajatlar uz ichiga olishi kerak (1.3-rasm).
Rivojlangan Yevropa mamlakatlari xisob tizimida davr xarajatlari tarkibini sotish xarajatlari, reklama xarajatlari, xizmat safari va kungilochar tadbirlar uchun xarajatlar, komissiya xarajatlari, baʼzi amortizatsiya xarajatlari, umumiy va maʼmuriy xarajatlar, korxona ijro va maʼmuriyat xodimlariga maoshlar va ularga imtiyozlar natijasidagi xarajatlar, foiz xarajatlari (asosiy vositaga kapitalizatsiya kilinmaydigan) tashkil kiladi. Yukoridagilardan kurish mumkinki, Yevropa davlatlari xisob tizimida xam maʼmuriy xarajatlar davr xarajatlari deb eʼtirof etiladi va ular uz urnida bir kancha guruxlarga bulingan. Kuyidagi
35
moddalar davr xarajatlari xisoblanmaydi:

• 
  avvaldan tulangan xarajatlari, masalan oldindan tulangan ijara xarajatlari;
  
• 
  tovar-moddiy zaxiralar tannarxiga kiritilmaydigan xarajatlari, masalan ishlab chikarish tugridan tugri mexnat xarajatlari, ishlab chikarish tugridan tugri material xarajatlari va ustama xarajatlari;
  
• 
  asosiy vositalar tannarxiga kushiladigan xarajatlar, masalan, ularni xarid kilish xarajatlari va kapitalizatsiya kilinadigan foizlar.
  

3. 
   Davr xarajatlari auditining maksadi va vazifalari
   

Xujalik yurituvchi subʼektlarning faoliyati bevosita daromad, xarajatlar bilan boglik. Daromadlar, xarajatlar va foyda buxgalteriyaning eng muxim obʼektlari xisoblanadi. Ular davlat nazorat organlari va yukori darajali tashkilotlar tomonidan nazorat kilinadigan xisobot kursatkichlari ruyxatiga kiritilgan. Shu sababli tashkilotning buxgalteriya siyosatini shakllantirishda daromadlarni, xarajatlarni va daromadlarni xisobga olishni tashkil kilish va xisoblash uslublari muxim axamiyatga ega.¹⁹
Tashkilot faoliyatining asosiy umumlashtiruvchi sifat kursatkichi bulib, yakuniy moliyaviy natijalar- faoliyat samaradorligini tavsiflaydi. Shu sababdan moliyaviy natijaga taʼsir kiluvchi omillarning xar birini tekshirish vakolati mavjud bulgan solik, audit va boshka yukori turuvchi tashkilotlar tomonidan nazorat kilinishi uta muximdir.
Xarajatlar xisobini yuritishning maksadi bulib, mol-mulkni samarali boshkarish jarayonida tashkilotning moliyaviy natijalarini shakllantirishda xizmat kiladigan xarajatlarning mikdorini aniklash xamda nazorat kilishdan iborat.
Auditning maksadi- moliyaviy xisobotlarning ishonchliligi xamda anikdigi tugrisida xulosani shakllantirishdan iborat.
“Mustakil auditorning umumiy maksadlari va auditni auditning
37
xalkaro standartlariga muvofik utkazish” nomli XAS-200 ga kura moliyaviy xisobotlar auditini utkazishda auditorning umumiy maksadlari kuyidagilardan iborat buladi(1.4-rasm):