Taxirova marjona isotsjon sizi davr xarajatlari auditini takomillashtirish
Boshka xarajatlar mavjudmi?
Download 0.57 Mb.
|
ДАВР ХАРАЖАТЛАРИ АУДИТИ 1
- Bu sahifa navigatsiya:
- Davr xarajatlari auditini tashkil kilish va utkazish
Natijada, tekshiruv chogida xarajatlarni amalga oshirishda boshkaruvning maxsus ruxsat xatlari mavjudmi yukmi tekshirish zarur. Mazkur bulinmada smetada belgilangandan ortikcha xarajatlar mavjudligi extimoli katta. Buxgalteriya xisobida davr xarajatlari xisobi vazifalarining uzviy ketma-ketlik tarzida bajarilishini taʼminlashda, mavjud tamoyillarga anik rioya kilish muxim axamiyatga ega. Chunki, davr xarajatlari buyicha xisob tamoyillariga doimiy amal kilib borish natijasida bajarilayotgan xisob vazifalari mazkur xarajat elementlari va moddalari xususidagi buxgalteriya xisobi maʼlumotlarining mukammalligini taʼminlaydi. Bunday natijaviylik uz navbatida davr xarajatlarining samara keltiruvchi yangi imkoniyatlarini kashf etishda iktisodiy taxlil vazifalarining tulik bajarilishi natijasi sanalgan yangi yunalishdagi kirralarini kengrok ochib beradi. Demak, davr xarajatlari xisobi va auditiga ijobiy samaradorlik keltiruvchi birlamchi boskich-xisob tamoyillari sirasida kuyidagilarni aloxida eʼtirof etish urinlidir: xujalik yurituvchi subʼektda yuzaga kelgan davr xarajatlarini buxgalteriyada xisobga olishda uzluksizlik tizimini taʼminlanganligini tekshirish; buxgalteriya xisobida xar bir yozuvning asosi bulgani kabi, aniklikni taʼminlash vositasi sanalgan-davr xarajatlarini yuzaga kelgan urni va javobgarlik markazlari buyicha boshlangich xujjatlarda uz vaktida aks ettirilganligini tekshirish; konunning 13-moddasida davr xarajatlarining sarflangan vakti sanasidan katʼiy nazar, kaysi davrga taallukli bulsa, xisoblash tamoyiliga kura usha xisobot davrida aks ettirilganligini tekshirish; xujalikda amalga oshirilgan xar bir davr xarajatlarini taxliliy nuktayi nazardan kelgusida kanday samaradorlik keltirishini oldindan kura bilish va natijaviyligini extiyotkorlik asosida baxolash; 38 davr xarajatlari elementlari va moddalari buyicha sarflangan mablaglar tugrisidagi maʼlumotlarni boshkaruvga tegishli karorlar kabul kilish uchun optimal tarzda yetkazishda, umumiy mazmunni saklagan xolda shaklni soddalashtirish yuli bilan xujjatlar aylanishi tezkorligini taʼminlash; sarflangan mablaglarni davr xarajatlari moddalari buyicha shunday tashkil kilish kerakki, taxliliy jixatdan xar bir sarflangan mablag utgan davrlarga nisbatan samaradorligi ijobiy farkni bersin, yaʼni davr xarajatlarining moddalari kursatkichlarini kiyoslanuvchanlik shaklida tashkil kilish. Xujalik yurituvchi subʼktlar faoliyatining kabul kilingan konun- koidalariga monandligini ekspertiza kilish, baxolash, asosli xulosalarga kelish va tavsiyalar berish auditordan kup bilim va saviyani talab kiladi. Xujalik yurituvchi subʼektlarda davr xarajatlarini audit kilishda auditorlik tekshiruvi utkazilayotgan xujalik yurituvchi subʼekt amalga oshirayotgan moliya-xujalik faoliyati bilan boglik xujjatlarni tulik xajmda olish, shuningdek ushbu xujjatlarda xisobga olingan xar kanday mol-mulkning amalda mavjudligini xamda davr xarajatlarini tarkibiy kismlarini amaldagi xolatini tekshirishdan iboratdir Xujalik yurituvchi subʼektlar faoliyatini kompleks yoki tematik audit tekshiruvidan utkazish auditni tashkil etishning 2-boskichini tashkil etadi. Ushbu boskichni auditorlar 1-boskichda tuzilgan dasturga muvofik olib boradilar. Dasturga kirgan xar bir mavzu yoki obʼektni tekshirishda auditorlar maʼlum ketma-ketlikka amal kilishlari, tekshirishni yukoridan pastga karab yoki pastdan yukoriga karab tekshirish usullaridan birida amalga oshirishlari lozim. Bizningcha, pastdan yukoriga karab tekshirish eng kulay usuldir. Ushbu usulga muvofik auditor xar bir obʼekt buyicha maʼlumotlarni boshlangich xujjatlardan tortib, to xisobotda aks ettirilgan kursatkichgacha tizimlab chikadi. Auditor barcha tekshirish obʼektlari tugrisidagi 39 maʼlumotlarni boshlangich xujjatlar asosida uzinig kompyuteriga kiritib boradi, oralik maʼlumotlarni oylik, choraklik, yarim yillik, tukkiz oylik va yillik davrlar buyicha jamlaydi. Boshlangich xujjatlar buyicha isbotlarni tuplash chogida birdaniga ularni tugri tuzilganligini tekshiradi, ulardagi baxolarni va soniy-summaviy mikdorlarni shartnomalar bilan takkoslaydi. X,ar oylik maʼlumotlarni Bosh kitobdagi mos schyotlarning maʼlumotlari bilan uygunligini tekshiradi. Tuplangan maʼlumotlarni “Buxgalteriya balansi”, “Moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobot” va xisobotning boshka shakllarida aks ettirilgan maʼlumotlar bilan takkoslab kuradi. Tuplangan isbotlarni xisob va xisobot maʼlumotlari bilan mos kelishi tekshirilayotgan obʼekt xisobini tugri olib borilganligidan, mos kelmasligi esa xato va kamchiliklariga yul kuyilganligidan darak beradi. Mos kelmaslik auditordan chetlanishlar buyicha keyingi isbotu-dalillarni yigishni talab etadi. Xuddi shunday ketma-ketlik, maʼlumotlarni yigish tartibi auditning barcha obʼektlari buyicha amalga oshiriladi. Davr xarajatlari auditini tashkil kilish va utkazish Respublikamizda audit bozori barkaror rivojlanayotgan sunggi yillarda iktisodiyotni modernizatsiyalash va diversifikatsiyalash jarayonlariga aloxida eʼtibor berilmokda. Zero, auditorlik xizmatiga bulgan extiyoj yildan-yilga oshib borayapti. Uzbekistonda auditorlik faoliyatini xam rivojlantirish va xalkaro standartlar asosida tashkil etish davr talabiga aylanmokda. Auditorlik faoliyatining rivojlanishi va buxgalteriya xisobi tizimini takomillashtirishning xozirgi boskichi milliy va xalkaro standartlarning uzaro muvofikdigi masalalarini oldingi uringa chikardi va ularning dolzarbligi ushbu ikki (auditning xalkaro standartlari va moliyaviy xisobotning xalkaro standartlari) standartlarni amaliyotga joriy etishni takozo etdi. Taʼkidlash joizki, Uzbekiston Respublikasining “Auditorlik 40 faoliyati tugrisida”gi ^onuni bilan auditning xalkaro standartlarini kullash uchun kulay sharoit yaratilgan. Uzbekistonda milliy audit standartlarini xalkaro standartlarga muvofiklashtirishga doir eʼtiborga molik vazifalar amalga oshirilishiga karamay, xozirgi davrda auditorlik amaliyotida auditorlik tekshiruvini rejalashtirish, utkazish va yakunlash jarayonida uz yechimini kutayotgan kator muammolarni bartaraf etish, ularning nazariy va uslubiy asoslarini takomillashtirish dolzarb va davr talabi xisoblanadi. Jumladan, bugungi kunda bunday muammolar tarkibiga buxgalteriya xisobi va auditorlik faoliyati buyicha amaldagi meʼyoriy-xukukiy xujjatlar talablarining auditorlik amaliyotida talab darajasida kullanilmayotganligi, Respublikamiz va xorij olimlari ilmiy tadkikotlari va konun xujjatlarida audit boskichlarining uslubiy jixatlari tulik va anik bayon etilmaganligi, auditorlik tekshiruvi natijalarini audit ish xujjatlarida umumlashtirish, baxolash va takdim etish jarayonining amaldagi talablarga tula javob bermasligi, audit ish sifatini nazorat kilish va auditorlik tashkiloti faoliyat samaradorligini baxolash uslubiyatini xalkaro standartlar talablari darajasida ishlab chikilmaganligi, milliy audit standartlari talablarini auditorlik faoliyatini tartibga soluvchi boshka meʼyoriy xujjatlar va xalkaro standartlar yoki ilgor xorij tajribasi talablariga tulik mos kelmasligi, auditorlik tashkilotlarida xalkaro standartlar asosida auditorlik tekshiruvini tashkil etish va utkazish amaliyotining talab darajasida emasligi masalasi kabilarni kiritish mumkin.22 Xalkaro standartlarga utish aksiyadorlik jamiyatlari mutaxassislari va auditorlarning uzlarida muayyan amaliy kunikmalar va nazariy tayyorgarlik bulishini talab kiladi. Maʼlumki, barcha faoliyat uni rejalashtirishdan boshlanadi. Rejaning tugri tuzilishi uni samarali tashkil etilishi bilan izoxlanadi. Shu singari, davr xarajatlari auditini rejalashtirish jarayoni xam “Auditni rejalashtirish” deb nomlangan sonli auditorlik faoliyatining milliy standarti asosida tartibga 48 solinadi. (2.3-jadval) Shuningdek, auditorlik tekshiruvlari kam vakt talab kilishi va iktisodiy tejamkor bulishida rejaning optimal tuzilishi talab etiladi. Buning uchun esa, davr xarajatlari auditini rejalashtirishning maksadi, uning boskichlarini tulik urganish, undagi muammolarga xolisona baxo berish, ularni bartaraf etish asosida rejalashtirish jarayonini takomillashtirish zarur. 2.3-jadval Download 0.57 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|