Таянч иборалар

Нутқ маданияти ва услубияти. Нутқнинг услубий турлари. Ҳозирги илмий адабиётларимизда нутқ маданияти ва стилистика (услубият), асосан, қўшиб талқин қилинади. Баъзи ҳолларда бу икки тушунча бир-бири билан қориштириб юборилади, улар орасидаги фарқ лўнда, аниқ ажратиб берилмайди. Юқорида нутқ маданияти тушунчасига тўла аниқлик киритилди ва унинг моҳияти очиб беридди. Стиль сўзи грекчадан олинган бўлиб, ёзиш учун ишлатиладиган учи ўткирлаштирилган таёқчани билдириши бизга маълум.
Қадимги римликлар, грецияликлар стилга кишиларни ишонтириш санъати сифатида қараганлар. Стиль сўзининг асл моҳияти ҳозирги кунда ҳам ана шу изоҳлардан унча узоқлашгани йўқ. Фақат кейинги даврдаги талқинларда вазифавий стилга (аслида услуб ўшадир) кўпроқ талқин бериб юборилган: услуб (стиль) нутқнинг жамият ижтимоий фаолияти маълум томони би­лан боғланган ўзига хос луғати ва бошқа хусусиятларига эга бўлган кўриниши бўлиб, нутқнинг худди шундай бошқа турларидан ўз ички хусусиятлари билан тафовут қилиб туради. Стиль сўзи билан услуб сўзларининг асосий маънолари эса ҳозирги кунда бир-бирига тенгдир: ёзувчининг ўзига хос услуби (ёки тили); бадиий услуб (бадиий стиль) каби.
Хулоса қилиб айтганда, ҳозирги кунда тил услублари қуйидаги турларга ажратилади:
1. Сўзлашув нутқи услуби (алоқа-аралашув функцияси).
2. Илмий услуб.
3. Расмий иш қоғозлари услуби (хабар, ахборот бериш).
4. Публицистик услуб.
5. Адабий, бадиий нутқ услуби (тилнинг таъсир қилиш, тарғибот-ташви-қот ораси).
Ўқитувчи нутқи масаласи янги материални баён этганида нафақат ўқувчиларга билим бериш, уларда ушбу билимларга қимматли-манфаатли муносабатни шакллантириш, ўз хатти ҳаракатларида йўриқнома сифатида эхтиёжига айлантириш, ўз ишончларига асос қилиб олишдир. Ўқитувчи бу масалани ечади, қачонки ўнинг нутқи нафақат ахборот бериш, ўқувчилар онгига ҳис-тўйғуларига таъсир этиш, уларни фикр юритишга, яхши хатти ҳаракатларга чорлашдир.
Энди мантиқий занжирни тузиб чиқамиз, ўқитувчи билимларни баён этишида нутқ масалаларини улар натижалари билан муносабатида аниқлаймиз.
Ўқитувчининг ахборот бериш, таъсир этиш, хатти ҳаракат-
нутқи масалалари ривожлантириш билимларга ларга ўндаш,
муносабатни билим асосида
шакллантириш ҳаракатга ўндаш
Ўқувчилар билан интеллектни билимларни билимларни
ўқитувчи нутқини бойитиш англаш, уларни ўз хатти ҳаракат-
қабул этиш шахсий қимматлик ларида йўриқнома
натижалари сифатида қабул сифатида қўллаш
этиш
Жамиятимизни демократизациялаш асосида қайта қўриш жараёнида коллеж ўз тағдири ва атрофидаги одамлар тағдири учун шахсий маъсулиятни сезадиган фуқароларни тарбиялаш учун шароитларни яратиши лозим.
Гуманистик муносабатлар билан бойитилган ҳамкорлик, ҳамижодий-лик, ҳамдустлик, давлати ва ўз тағдири эгаси, ҳар тамонлама ривожланган шахсни, фуқарони тарбиялайдиган йўлларини аҳтариш коллежда маҳсулли мулоқот асосидир, Ушбу жараённи қуйидагича акс эттириш мумкин (шакл 1га қаранг).

Шакл 1.
Жамият Коллеж

Ж амиятни қайта қўриш Педагогик жараёни иштироқ-
чилари орасида муносабатларни
гуманизациялаш

Демократизациялаш ҳамкорлик:

ўқитувчи — ўқувчи
ўқитувчи — педколлектив
ўқувчи — ўқувчи

Х ўжайин позицияси Ҳар бир ўқувчининг шахсий

маъсулияти, ҳар тамонлама ривож.