Tábiyiy geografiya hám gidrometrologiya

2. 4 Karbonat hám Terrigen taw jınıslar
Karbonat hám Terrigen taw jınısları
Karbonat taw jınısları ximiyalıq jınıslar orosida keń tarqalǵan bolıp olarǵa hák tas, dolomit, siderit, magnezit, hám hár túrli aralas taw jınısları kiredi. Olar júz, hátte, mıń metrge shekem bolǵan qatlamlardı, linzalarni hám konkretsiyalarni quraydı. Karbonatlı taw jınısları payda bolıwına (genezisiga) kóre ximiyalıq, bioximiyalıq hám bólekli túrlerge, mineral quramına qaray kalsitli, dolomitli, magnezitli, sideritli hám aralas jınıslarǵa bólinedi.
Karbonat taw jınıslarınıń strukturası olardıń genezisiga kóre hár túrlı boladı. Karbonatlı bólekli taw jınıslarınıń strukturası psefitli, psammitli, alevralitli, orgonogen jınıslarniki - biomorfli hám detrusli, ximiyalıq túrlerniki - pelitomorfli, kristall donali, oolitli, pizolitli bolıwı múmkin. Jınıslardıń teksturasi qatlamlı, qal-qal, ayırım túrleri bolsa tártipsiz.

Pikirler
Meniń kurs jumısı temasımda Shógindi taw jınıslarınıń klassifikaciyası kórip shıǵılǵan. Shógindi jınıslardıń payda bolıwı jáne onıń geologik áhmiyetin úyrenip shıqtım. Alǵan maǵlıwmatlarım tiykarında shógindi jınıslardı qanday shiyki retinde qollanılıwın úyrendim. Házirgi kúnde geologiya tarawı rawajlanıp kiyatırǵan tarawdıń esaplanadı. Geologiya salasındaǵı barlıq taw jınıslar úsh gruppaǵa bólinedi, shógindi taw jınısları jer sharınıń 75% maydanın iyelegen. Fredrix voler 1800-jıllardıń baslarında organikalıq birikpelerdi laboratoriyada minerallar hám basqa organikalıq bolmaǵan materiallardan sintez qılıw múmkinligin kórsetdi. Kelip shıǵıwı hám qáliplesiwine qaray planetamızda hár túrlı jınıslardıń túrleri. Búgin biz soylesemiz shógindi jınıslar. Málim bolıwı múmkin bolǵan barlıq hár qıylı geologik qáliplesiwler arasında jer júziniń 75 payızın quraytuǵın bul túrdegi jınıslar bar. Bul procent talay joqarı bolıp sezilse-de, olar júdá kishi koefficient hám biz olardı jer qabıǵınıń úlken bólegin quraytuǵın magmatik jınıslar menen salıstıramız. Jerdıń pútkil mantiyasi da magmatik taw jınslardan ibarat. Olar hár túrlı ólshem degi hár qıylı bólekshelerdiń toplanıwı nátiyjesinde payda bolǵan hám taslaq qáliplesken basqalardan kelip shıǵıs jınıslarǵa sonday ataladı. Tastı quraytuǵın barlıq bólekler shógindi jınıslar dep ataladı. Bul onıń atı. Bul shógindiler suw, muz hám samal sıyaqlı sırtqı geologik qurallar arqalı tasıladı. Shógindi jınıslardı payda etetuǵın shógindi jınıslar hár qıylı geologik agentler tárepinen shógindi háwizleri dep atalatuǵın jayǵa taslanıwı ushın tasıladı. Olar shógindi suw háwizlerine jaylasqannan keyin, olar shógindi dep atalatuǵın processdi baslaydılar. Jáne bul process átirap -ortalıq hám basqa organizmlerdiń qatnasıwı ushın juwapker boladı. Shógindi jınıslardıń payda bolıwına kóplegen tiri organizmler, de haywanlar, da ósimlikler járdem beriwi múmkin. Bunday halda, biz qaldıqlardıń bar ekenligin názerde tutıp atırmız. Qalǵan shógindi jınıslar shógindilerdiń bir-birlerine basıwınan payda boladı. Bul basım milliardlap jıllar dawamında tsementlew procesiniń shógindi jınıslardı payda bolıwına alıp keledi.
Mámleketimiz byudjetin ósiwinde bul jınıslardıń tiykarınan minerallardıń ornı júdá úlken. Onı jáne de ósiwi ushın meniń pikirimshe shógindi taw jınıslarına itibarın tartıw jáne de zavodlar, sırt elden islep shıǵarıw texnologiyaların alıp kelgen halda onıń kólemin keńeytirip kiris qılıw kerek.