+tdr 08 Investitsiya

YeIda investitsion tartibga solish quyidagi yo‘nalishlarga ega: 
– o‘zaro kapital qo‘yilmalarini to‘liq erkinlashtirish;  
– ishtirokchi mamlakatlarning kompaniyalari uchun yagona qonunchilikni 
shakllantirish;  
– o‘zaro investitsiyalarni rag‘batlantirishning umummilliy choralarini 
belgilash;  
– yagona huquqiy tartibot doirasida faoliyat yurituvchi kompaniyalarni qo‘shib 
olish umummilliy qoidalarini ishlab chiqish;  
– uchinchi mamlakatlar bilan mintaqalararo asosda hamda boshqa integratsion 
guruhlar bilan investitsion hamkorlik umumiy qoidalarini ishlab chiqish.  
Rim shartnomasi 73a-73g moddalariga muvofiq, ishtirokchi mamlakatlarda 
valuta nazorati va boshqa bevosita cheklovlar tugatildi. Shunga qaramasdan, 
norezidentlarning hamjamiyat ichki bozorlariga kirishini, xaridorlar, moliyaviy 
mablag‘lar yoki rezidentlarning xorijiy moliyaviy bozorlar, xorijiy moliyaviy 
institutlar yoki moliyaviy vositalardan erkin foydalanishini cheklovchi ma’muriy 
choralar saqlanib qolmoqda. 
Amalda bu investitsiyalarning oqib kelishi va oqib ketishini rag‘batlantirmaydi, 
balki kapitalni guruh doirasida samarali joylashtirishni buzadi. Umuman, 
norezidentlar moliyaviy bozorlarda, jumladan, obligatsiyalar bozorida bitimlarni 
yuritishda boshqalarga nisbatan ko‘proq erkinliklarga ega. 
YeI mamlakatlarida IHRT kodekslari bilan kapitallar harakati va joriy 
ko‘rinmas operatsiyalar bo‘yicha zaxiralangan o‘zaro kapital oqimlarining erkin 

---

100 
harakatlanish tamoyilidan istisnolar deyarli amal qilmaydi. Biroq amalda faqat ikkita 
YeI davlati ham o‘zaro kapitallar xususida, ham uchinchi mamlakatdan oqimlar 
yuzasidan istisnolarni umuman tan olmaydi. YeI amaliyotida saqlanib qolgan 
istisnolarning 80 foizi yettita YeI mamlakatiga to‘g‘ri keladi.
YeIda istisnolar qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalar, bank va investitsiya 
xizmatlari ko‘rsatishga tegishli – ular hissasiga kapitallarning erkin harakatlanishi 
tamoyilidan istisnolarning umumiy soni yarmi to‘g‘ri keladi. 10 ta YeI mamlakatlari 
xorijiy sug‘urta kompaniyalari, banklar va boshqa moliyaviy institutlarning filiallari 
faoliyatini tashkil qilishga nisbatan istisnolarni zaxiraga olgan. Sanab o‘tilgan 
istisnolar YeI doirasida kapital bozorlarida moliyaviy kompaniyalarning faoliyatini 
cheklaydi. 
Yevropa ijtimoiy fondi (YeIF) kadrlarni tayyorlash va ish o‘rinlari yaratishni 
amalga oshiruvchi tashkilotlar uchun resurslar ajratadi. Kompaniyalar mahalliy 
hukumatlardan ham grantlar, ham qarzlar oladi, bu YeIF liniyasi bo‘yicha 
moliyalashtirishga intilish imkonini beradi. 
ITTKI dasturlari har to‘rt yilda ishlab chiqiladi (hozirgi davr 1999-2003-
yillarni qamrab oladi). YeI Yevropa komissiyasi loyihalarni aniqlaydi va loyihalarni 
amalga oshirish uchun kompaniyalarni tanlaydi. ITTKI dastur liniyasi bo‘yicha 
moliyalashtirish axborot va kommunikatsion texnologiyalar, sanoat texnologiyalari, 
biotexnologiyalar, ekologiya, energetika, inson organizmining yashirin imkoniyatlari 
sohalaridagi rivojlanishni o‘rganishga bag‘ishlangan tadqiqotlarga mo‘ljallangan. 
Ushbu dastur yuqori texnologik tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishda 
qo‘shma loyihalarni ishlab chiqishga mo‘ljallangan. U yuqori texnologiyalar va 
tovarar ishlab chiqarish sohalaridagi barcha ITTKIni qamrab oladi. 
YeIning amaliy faoliyati integratsion guruhlarning mintaqa ichidagi BXIga 
umumiy ta’siri to‘g‘risidagi tezisni tasdiqladi: iqtisodiy integratsiya mintaqaning 
uchinchi mamlakatlar investitsiyalarini joylashtirish uchun jozibadorligini oshiradi. 
Darhaqiqat, bu 60-80-yillarda YeIga xos xususiyat edi. Umumiy bozorning bojxona 
ittifoqi sifatida shakllanib bo‘lishi Amerika kapitali ko‘p miqdorda kirib kelishiga 
xizmat qildi, bu Amerikaning xorijdagi bevosita investitsiyalari tuzilmasiga ta’sir 
qildi va Amerika firmalarini YeIdagi faoliyatini kengaytirishni rag‘batlantirdi.
Shimoliy Amerika Erkin savdo tashkiloti. Tashkil qilingan vaqti – 1992-yil 17-
dekabrda shartnoma imzolangan, 1994-yil 1-yanvardan kuchga kirgan. A’zo 
davlatlari AQSh, Meksika va Kanadadir. 
Janubiy Amerika Iqtisodiy va siyosiy hamjamiyati 
– 
MERKOSUR 1991-yil 
26-martda tashkil qilingan. MERKOSURga Argentina, Braziliya, Urugvay a’zo 
bo‘lgan, 2012-yil 22-iyunda Paragvayning a’zoligi to‘xtatilgan, uning o‘rniga 2012-
yil 31-iyuldan Venesuela a’zo bo‘lgan.
AND bojxona pakti (Kartagen shartnomasi). AND hamjamiyati 1969-yilda 
tashkil qilingan bo‘lib, Boliviya, Kolumbiya, Ekvador, Peru, Chili a’zo bo‘lgan 
(1976-yildan a’zolikdan chiqqan). AND hamjamiyatini tashkil qilishdan asosiy 
maqsad quyidagilardan iborat: 
1. A’zo davlatlar o‘rtasida ishlab chiqarishni rivojlantirishni birgalikda 
rejalashtirish.

---

101 
2. O‘zaro tovar ayirboshlashni erkinlashtirish.
3. O‘zaro uyg‘un holda iqtisodiy siyosatni amalga oshirish.
4. Umumiy bojxona tariflarini shakllantirish.
5. Iqtisodiyoti nisbatan kamroq rivojlangan Boliviya va Ekvador uchun alohida 
investitsion rejim shakllantirish.
Bularni amalga oshirish uchun AND hamjamiyati qoshida AND rivojlanish va