Tema : Sırtqı sawdanı tártipke salıwdıń tarifsiz quralları hám olardıń nátiyjeliligi ( arnawlı bir mámleket, sawda-ekonomikalıq gruppalar mısalında) Tapsırdı : I.Álimbaev Qabılladı : S. Seytnazarov Nókis-2023 Joba

Xızmetler - basqa shaxslar mútajliklerin qandırıwǵa jóneltirilgen isbilermenlik iskerligi bolıp, miynet huqıqına tiyisli munasábetler tiykarında ámelge asırilatuǵın iskerlik bunnan tısqarı. Xızmetler aldı -sotdisi bayınsha tiykarǵı sırtqı sawda pitimlerine transport xızmetlerin.. injiniring (injenerlik-texnika xızmetlerin sawdasına tiyisli operatsiyalar ), ijara munasábetIari (Iizing), sayaxatshılıq xızmetlerin. kirip-importına tiyisli operatsiyalar, informaciya hám basqarıwdı jetilistiriw salasındaǵı máslahát xızmetlerin. qamsızlandırıwlaw hám bir qatar basqa xızmetIar kiredi. Xızmetlerdiń sırtqı sawdası «ko'. ko'rinmilydigan ekipolb dep harn ataladı.
Kirip-import opcratsiyalari bev06 ita yamasa bilv06 ita bÓliwi, yaǵnıy tavar iyesileri hám dáldalshılar tárepinen ámelge asırılıwı múmkin. dáldalshılar retinde broker, diler, komissioner, konsignator, ulguJji qarıydar, sanaat apnttari iskerlik kórsetiwi múmkin. Kirip-import operatsiyalarınan tısqarı, sırtqı ekonomikalıq iskerlik ámeliyatında tavarlerdi satish ushın sırtqı sawdanıń sawda, auktsion (kim asdı sawda hám birja sinpri arnawlı formalarıdı da paydalanıladı. ¹Hár bie cksport yamasa import tavarı ushın pul summasın alıw yamasa tólew menen juwmaqlanatuǵın tovarlardı satıwǵa tiyisli ádetdegi cksport-import pitimleri menen bir qatarda sırtqı ekonomikalıq iskerlikte tavar ayırbaslaw operatsiyaları yamasa alternativ kompensatsiya sawdası da keń qollanıladı. Alternativ sawda tavarlerdi satıwǵa tiyisli operatsiya -lerdi óz ishine alıp, bunda kiripchilerdiń import etiwshi-lardan ónim bir bólegin yamasa kirip qılınıp atırǵan tovarlar bir bólegin satıp alınǵan zat etiwge alternativ minnetlemeleri názerde tutıladı. Túrme-túr balǵan alternativ pitimlerin shólkemlestirilgen-huqıqıy tiykar yamasa kompensatsiya qaǵıydasına baylanıslı halda úsh &uruhga ajıratıw múmkin: valutasiz tiykarda tavar ayırbaslaw pitimleri (barter), pul tiykarında sawda kompensatsiya pitimleri hám sanaat kompensatsiya pitimleri. Bartej pitimleri obiektleri ádetde bir túrdegi tovarlar, tiykarınan
XOmBiDyonıń kelisim jıynaqları bolıp, bul hot tavarlerdi manyovrlashni esaptan tısqarı etedi. Áyne sol sebepli barter alternativ sawdada eń kem tarqalǵan pitim bolıp tabıladı. Alternativ kompensatsiya sawdasınıń úlkengine qisrnini aqshaǵa tiykarlanǵan, elcsportchinıń import etiwshi usınıs islep shıǵaristt tarawı menen baylanıstırnsa, ol jetkezip beriwlerdiń bólek klass etetuǵın tavarlerdi satıwda qatnasıwın názerde tutatuǵın sawda kompensatsiya pitimleri egaUaydi. Bul túrdegi barlıq pitimlerdi gruppaǵa bolıw múmkin: «offset. túrdegi pitimler, csvitch. túrdegi pitimler, avans satıp alınǵan zatları hám taǵı basqa. Sawdanıń bul turl serikiaming ishlshab shıǵarıw baylanısların názerde tutmaydi. Eger alternativ sawda sanaat sherik-liginıń bir bólegi bolsa hám tikkeley toparın jarata -diki, bul gurul1 sanaat kompensatsiya pitimleri dep at alǵan. Mısalı, dóretiw etiletuǵın obiektler ushın jetkezip beriletuǵın úskeneler haqi onıń járdeminde islep shiǵarılatuǵın tavarlerdiń alternativ jetkezip beriliwi menen tolıqnadı. Xızmetler sırtqı sawdasında i1 miy-texnika izertlewleri nátiyjeleri sawdası hám avtorlıq huqıqları sawdası bólek orın tutadı. ²Ilmiy-texnika bilimlerin ayırbaslawǵa tiyisli kelisimler tekǵana ilimiy, bálki kommerciya mánisine da iye ho'lgan ilimiy-izertlew jumısları juwmaqlarınıń sawdası menen Baylanıslı. I1miy-texnika ilimleri sawdasına tiyisli operatsiyalarda patentler, litsenziya1 if, tavar belgileri, sanaat úlgileri formasındaǵı intellektuallıq miynet ónimleri, sonıń menen birge, «nou-xau. túsinigin birlestirgen texnikalıq bilimler hám tájiriybeler qatnasıw etedi. Sırtqı sawda baylanısları finanslıq baylanıslar menen baylanısqan, zero finans-sawda sawda tuwındı retinde payda boladı. MoJiya-
pul aǵımında, pullerdiń úzliksiz aylanbasında júzege keletuǵın munasábetler sisteması bolıp tabıladı. Basqasha etip aytqanda, moJiya-pul fondlari qáliplesiwi hám olardan paydalanıwda hámme pul qarjları aylanbası waqtında júzege keletuǵın pul munasábetleri sisteması bolıp tabıladı. Finans ush funksiyanı atqaradı :
- fondlerdi qáliplestiriw hám naq pul qarjların alıw ;
- pul fondlari hám naq pul qarjlarınan paydalanıw ;
- pul fondlari hám naq pul qarjların qáliplestiriw, olar-
den paydalanıw ústinen qadaǵalaw qılıw. Xalıq aralıq kreditlash, xalıq aralıq qamsızlandırıwlaw, xalıq aralıq bank xızmetin kórsetiw (esap -kitaplar, depozitlar hám basqa bank operatsiyaları ) finanslıq sırtqı ekonomikalıq baylanıslar formaları esaplanadı.