Tema: kirisiw. Sintaksis hám onin` izertlew obyekti

Xabar gáp

Xabar gápler qanday da bir waqıya, hádiyse haqqında xabar beriw, tastıyıqlaw ushın qollanıladı. Mısalı: Tastay qarańǵı tún. Arqadan uyqtıp qar boraydı. Jerdiń beti aq qaǵazday aq. Xabar gápler bir neshe modal`lıq mazmundı bildirip keledi.Ayırım jaǵdayda xabar, mazmunın waqiyanıń bolıw bolmawın anıq ekenligin bildirse, ayırım waqıtlarda gúman, shamalaw, arzıw, tilek t.b. mazmunlardı bildirip keledi.
Xabar gáplerdiń grammatikalıq ózgeshelikleri, basqa gáplerden parqı bayalawısh aǵzaǵa qarap belgilenedi.
1. Bayanlawısh - bayanlawıshları anıqlıq meyil formalarınan bolǵan xabar gápler bolǵan, bolıp atırǵan, yamasa endi bolatuǵın waqiya hádiyse haqqında xabarlaydı. Mısalı: Gúz. Paxtalar ashıq bolıp ashılǵan. Hámme paxta jıyın terimine járdemge bardı.
2. Bayanlawıshları atawısh sózlerden bolǵan xabar gápler tastıyıqlaw, biykarlaw mánidegi xabardı bildiredi. Mısalı: Men studentpen. Ol muǵallim. :yde adam joq. Ótirik sóylew jaqsı emes.
3. Bayanlawıshları modal` sózlerden bolǵan xabar gápler gúman, shamalaw. boljaw mazmunın bildiredi. Mısalı: Bálkim, meniń awıl adamlarınday ápiwayı kiyingenime tańlanıp atırǵan shıǵar.
4. Bayanlawıshları shárt meyil formasınan hám edi kómekshi feyilinen bolǵan xabar gápler arzıw, tilek mazmunın bildiredi. Mısalı: Men de unversitette oqısam. Oqıǵanlarımdı, úyrengenlerimdi turmısta iske asırsam edi.
5. Bayanlawıshları emish, mish janapayları arqalı ańlatılǵan xabar gápler mısqıllaw, kek etiw mazmunın bildiredi. Mısalı: Moskvaday qalada ilimiy jumıslar menen shuǵıllanıwshı alım Janbasqalaǵa kelermish.
Xabar gápler tómendegi grammatikalıq hám intonatsiyalıq ózgeshelikke iye boladı.
1. Gáptiń bul túri xabar intonatsiyasına iye boladı. Bunday gáplerde dawıs tolqını gáptiń basında kóterilip aqırında páseyedi. Eń keyingi sóz pás aytıladı. Mısalı: Tań attı. Hámmemiz jumıslarımızǵa kettik.
2. Xabar gáplerde gáp aǵzaları belgili bir tártipte ornalasqan boladı.
3. Xabar gáplerdiń bayanlawıshı feyildiń anıqlıq meyil formalarınan hám atawısh sózlerden boladı.