Tema: kirisiw. Sintaksis hám onin` izertlew obyekti

Kelisiw. Bul gáptegi sózlerdiń arasındaǵı baylanıstıń bir túri. Onıń negizgi forması, yaǵnıy grammatikalıq kórsetkishi betlik qosımtalar bolıp esaplanadı. Sonlıqtan, eki sóz gápte bet, san formaları arqalı baylanısıp kelse, bunday baylanıs kelisiw dep ataladı. Kelisiw gápte bas aǵzalar baslawısh hám bayanlawısh arasında boladı. Mıs: Men keldim. Sizler barıń. Bunda 1-gáp I bet birlik sanda, 2-gápte II bet kóplik sanda eki sóz kelisiw usılında baylanısqan. Sen ketpe. Bul gápte II bet birlik san, biraq betlik forma joq, sebebi buyrıq meyili II bette betlik formaǵa iye bolmaydı.
Sabirov Qáliylanı qaytarıp jiberdi. Olar Qáliylanı qaytarıp jiberdi.
Bul gáplerde 1-gápte III bet birlik sanda, al 2-gápte III bet kóplik sanda baylanısıp kelgen. Biraq, grammatikalıq forma qaytarıp jiberdi eki gápte de birdey. Sonlıqtan, qaraqalpaq tilinde kelisiw usılı bette tolıq bolǵan menen sanda tolıq bolmaydı. Mıs: Ol student. Olar student.
Basqarıw. Tiykarǵı grammatikalıq kórsetkishi barıs, tabıs, shıǵıs, orın seplikleriniń qosımtaları hám kómekshi sózler. Baǵındırıwshı sóz benen baǵınıwshı sóz usı seplik formaları hám kómekshi sózler arqalı baylanısıp keledi.
Mıs: Aqıl jastan shıǵadı, Hasıl tastan shıǵadı. Mısaldaǵı «shıǵadı» sózi baǵındırıwsha al «jastan» baǵınıwshı komponent shıǵıs seplik forması arqalı baǵınıp bayla­nısqan. Basqarıw eki túrli: feyil basqarıw hám atawısh basqarıw bolıp keledi. Atawısh basqarıwda baǵındırıwshı sóz atawısh sózlerden boladı. Mıs: Elimiz toǵayǵa bay. Pal qanttan mazalı.
Sonday-aq, basqarıw seplik qosımtaları hám kómekshi sózler arqalı da boladı. Kómekshi sózler (tirkewish) arqalı baylanısa­dı. Mıs: Awılǵa qaray kiyatırman. Seni kútip keshke shekem otırdım.
Basqarıw arqalı baylanısqanda baǵınıwshı sózge baǵındırıwshı, sózge qarap qosımtalar qosıladı. Bul ayırım jaǵdaylarda leksikalıq mánige de tásir jasaydı. Mısalı: sútten ishiw, (azıraq ishiw), sútti ishiw (barlıǵın). Bul mısalda seplik qosımta­ları ulıwmalıq mánige tásir jasaǵan.
Jupkerlesiw. Tas jay, jún gezleme, tez islew, aytılǵan sóz usaǵan sóz dizbekleri jupkerlesiw usılı menen baylanısqan. Olardıń komponentleri arasında hesh qanday betlik, seplik qosımtaları joq. Olardı baylanıstırıp turǵan intonatsiya hám sózlerdiń orın tártibi. Sózler qatar turıp hesh qanday qosımta­larsız orın tártibi arqalı mánilik jaqtan baylanısıwın jup­kerlesiw deymiz. Tómendegi sózler jupkerlesiw usılı menen bay­lanısadı.
1. Kelbetlik, sanlıq, almasıq, kelbetlik feyil, ráwish sózler atlıq sózler menen dizbeklesiw arqalı: qızıl kóylek, on bala, usı úy, kóp kitap, oqıǵan bala.
2. Ráwish, kelbetlik, eliklewish sózler, hal feyili, feyil sózler menen dizbeklesiw arqalı áste sóylew, kóp oqıw, jaqsı islew, mádeniyatlı sóylew, jalt qaraw, qızıp sóylew, sekirip ótiw, juwırıp barıw t.b.
Izafet. Tiykarǵı grammatikalıq kórsetkishi iyelik sep­liginiń forması hám tartım qosımtası. Mıs: suwdıń aǵısı, terek­tiń japıraǵı. Bunda keyingi sózler baǵındırıwshı komponent bo­ladı.
Házirgi qaraqalpaq tilinde izafetlik dizbekler úsh túrde ushırasadı.
1. Baǵınıwshı sóz ashıq iyelik sepliginde turadı, jalǵanıwı shárt. Mıs: Murattıńúyi, Gúljannıń balası, ǵarrınıń aqlıǵı.2. Baǵınıwshı sózge iyelik sepliginiń qosımtası jalǵanbawı múmkin. Mıs: bulaq suwı, mektep baǵı, mektep direktorı t.b.
3. Izafetlik dizbekler qospa sózlerge aynalıp ketken. Mıs: Aral teńizi, balalar baqshası, Hókis qalası, Berdaq mektebi t.b.Iyelik sepliginiń qosımtası jalǵanıwı yaki jalǵanbawı ara­sında mánilik parq boladı. Mıs: Bulaqtıń suwı (belgili bir bu­laqtıń suwı), bulaq suwı (ulıwmalıq mánide) awıldıń adamı, awıl adamı.