Tema: Kánshilik jumislardiń ratsional jónelisi Jobasi

Kánlerdi ashıq usılda tabıw sistemaları. Kánlerdi ashıq usılda tabıwda kán-tayarlaw, qorlama jınıslar hám paydalı qazilmani qazib alıw jumısların orınlawdıń málim tártibi qazıw sisteması dep ataladı. Arnawlı bir karyerda Transrortsiz qazıw sistemaları : qollanılap atırǵan qazıw sisteması átirap -ortalıqtı saqlaw talaplarına ámel etken halda kán qazıw jumısların nátiyjeli hám qawipsiz alıp barıwdı támiyinlewi kerek.
Karyer maydanın rekultivatsiya qılıw. Paydalı qazilmalarni ashıq usılda jer qa'ridan qazib alıw nátiyjesinde úlken maydan daǵı ónimli jerler awıl xojalıq oborotınan shıǵarılıwı menen bir qatarda, karyerda alıp barila digan kán qazıw processleri átirap -ortalıq ekologiyalıq jaǵdayına unamsız tásir kórsetedi. Usınıń sebepinen paydalı qazilmani qazib alıw nátiyjesinde buzılǵan jerlerdi rekultivatsiya qılıw zárúrshiligi payda boladı. Rekultivatsiya - bul buzılǵan jerlerdi xalıq xojalıǵınıń basqa tarmaqları ushın jaramlı bolıwın támiyinlew maqsetinde atqarılatuǵın túrli jumıslar kompleksi bolıp tabıladı. Biraq rekultivatsiya hámme waqıt da buzılǵan jerlerdi óziniń dáslepki jaǵdayına keltira almaydı hám ekonomikalıq tárepden oǵan etilgen ǵárejetlerdi qorlay almaydı. Rekultivatsiya nátiyjesinde awıl xojalıǵı, ormanshılıq, dem alıw zonaları, suw bazaları, turar jay hám sanaat islep shıǵarıw ımaratları qurıw sıyaqlı jumıslarǵa jaramlı jerler payda etinadi. Qaysı maqsetlerde paydalanıwǵa mólsherlengenligine kóre karyer tárepinen buzılǵan jerlerdi rekultivatsiya qılıw tómendegi kórinislerde orınlawǵa bolatuǵın :
1. Awıl xojalıǵına tiyisli, yaǵnıy awıl xojalıǵı eginlerin ósiriw, baǵlar, otlaqlar barro etiwge jaramlı jerler payda etiw;
2. Orman xojalıǵına tiyisli jay, suw, hawa rayı ortashalıǵın qorǵaw, sonıń menen birge, jumısqa jaramlı aǵash materialları islep shıǵarıw ushın ormanzorlar barro etiwge jaramlı jerlerdi payda etiw;
3. Tábiyaat qáwipsizligine tiyisli, átirap -ortalıqtı zálellentiretuǵın awdarmalardı ko'kalamzorga aylandırıw, dem alıw zonaların barro qılıw ;
4. Suw xojalıǵına tiyisli, yaǵnıy balıqchilik hám basqa islep shıǵarıw tarawları ushın suw bazaları barro qılıw ;
5. Qurılısqa tiyisli turar jay, sanaat hám srort imaratların qurıw ushın jer tayarlaw. Joqarıda keltirilgen maqsetler ushın jer tayarlanǵannan keyin kán-texnikalıq hám biologiyalıq rekultivatsiya qılıw processleri ámelgem asıriladı. Kán-texnikalıq rekultivatsiya qılıwda awdarmalar tegislenip, qıyalar tegislenedi, ústine zúráátli qatlam barro etiw ushın turroq jatqızıladı, sonıń menen birge, meliorativ hám jol qurılısı jumısları atqarıladı. Biologiyalıq rekultivatsiya bolsa, kán-texnikalıq rekultivatsiya tawsılǵannan keyin ámelge asıriladı. Bunda jerdiń zúráátliligin qayta qayta tiklew ushın zárúr bolǵan biologiyalıq processler atqarıladı. Maydanlardı rekultivatsiya qılıwda skrererlar, buldozerlar, ekskavatorlar, avtoag'dargichlar hám basqa mexanizmlerden paydalanıladı.