Tema. Mashina mexanizmler teoriyasι pa`nine kirispe
Tema. Kinematikalιq juplardag`ι su`ykelis
Download 0.88 Mb. Pdf ko'rish
|
Mashina mexanizmler teoriyasi
|
Tema. Kinematikalιq juplardag`ι su`ykelis.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com 36 Joba. 1. Su`ykelis haqqιnda ulιwma tu`sinikler. 2. Ilgerlemeli juplardag`ι su`ykelis. Su`ykelis haqqιnda ulιwma tu`sinikler. Su`ykelis mashinadag`ι en` ken` tarqalg`an zιyan keltiriwshi bolιp tabιladι. Biraq su`ykelisti tek zιyanlι faktor g`ana dep tu`siniwge bolmaydι. Su`ykelistin` paydalι ta`repleri de bar ekenligin mιsallardan ko`riwge boladι. Su`ykelis paydalι faktor retinde ko`plegen texnologiyalιq protsesslerde qollanιladι. Toqιmashιlιq o`ndirisinin` barlιq mexanikalιq texnologiyasι, mata toqιw, talshιqlaw ha`m tayarlaw protsessleri su`ykelis ku`shin paydalanιwg`a tiykarlang`an ha`m su`ykelis ku`shi gezleme materiallarιnιn` bekkemligi menen shιdamlιιg`n arttιradι. Friktsionlι mexanizmler ha`m basqa da ko`plegen mexanizmlerdin` qurιlιsι su`ykelisti paydalanιwg`a tiykarlang`an. Su`ykelissiz poezddιn` rel`s penen qozg`alιwι, avtomobil`din` jol menen ju`riwin a`melge asιrιw mu`mkin bolmas edi. Ekinshi jag`ιnan, su`ykelis qa`legen qozg`alιstιn`, olay bolsa mashina jumιsιnιn` da so`zsiz deregi bola otιrιp, ol energiyanιn` tutιnιwshιsι rolide atqaradι. Bul energiya jιllιlιq bo`lip shιg`arιw ha`m su`ykelis ushιn qattι denelerdin` jeliniwine jumsaladι. Su`ykeliske jumsalatug`ιn energiyanιn` tek az bo`legi g`ana jιlιtιw energiyasιna aylanadι. Onιn` ko`pshiligi qattι betlerdin` jeliniwine jumsaladι. Bunι a`dette tozιw yamasa tozιwι jetken dep ataydι. Su`ykelis - fizikalιq ha`m ximiyalιq qa`siyetke iye qubιlιs. Sιrg`anawshι su`ykelistin` eki tu`rin ajιrata biliw kerek. Olar, maylanbag`an denelerdin` su`ykelisi ha`m jaqsι maylang`an denelerdin` su`ykelisi. Maylanbag`an denelerdin` su`ykelisi depeki denenin` su`ykeletug`ιn betlerinin` bir-birine tikkeley tiyisiwine aytιladι. Jaqsι maylang`an deneler o`z-ara salιstιrmalι qozg`alιsta bir-birinen may menen bo`linedi ha`m bir-biri menen tikkeley qatnaspaydι ha`m bul jag`dayda su`ykelis koeffitsienti maylaytug`ιn suyιqlιqtιn` ishki qabatιnda payda bolatug`ιn gedir-budirlike baylanιslι. Ha`zirgi waqιtta su`ykelistin` mexanikalιq teoriyasι ken` tarqalg`an. Qattι denelerdin` beti, onιn` ishinde metallbetleri qanday da`rejede jaqsι islengenligi menen de, absolyut tegis bolmaydι, bunda ko`plegen uqsas gedir-burιrlιqlar boladι. Qozg`alιstag`ι su`ykeletug`ιn betlerdin` gedir-budιrlιg`ιnιn` o`z-ara ta`siri olardιn` serpimlilik ha`m plastikalιq deformatsiyalarιn tuwg`ιzadι. Joqarιda maylanbag`an deneler su`ykelisinin` ta`biyatι haqqιnda aytιlg`anlardan mιnaday juu`wmaq shιg`arιwg`a boladι, su`ykelis betinde anag`ulιm da`rejede gedir-budιr az bolsa yag`nιy su`ykeletug`ιn bet anag`ulιm tegis bolsa, sol da`rejede su`ykelis ku`shi az boladι, al absolyut tegis bette su`ykelis ulιwma bolmaydι. Ilgerlemeli juplardag`ι su`ykelis. G salmaqlι qanday da bir dene R ku`shinin` ta`sirinen gorizontal` tegislikke bir tekli qozg`alsιn deyik, bul R ku`shinin` bag`ιtι G ku`shinin` bag`ιtι menen A tochkasιnda kesilisedi. Ku`shtin` ta`sir etiwshi tochkasιn ta`sir etiw sιzιg`ι boyιndag`ι tochkag`a jetkiziwge bolatug`ιnιn eske ala otιrιp R ha`m G ku`shleri A tochkasιna ta`sir etedi dep esaplaymιz. PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com 37 Tegisliktin` bag`ιtlawshι ta`repinen denege reaktsiyanιn` eki ku`shi ta`sir etedi. Tegislikte denenin` basιmιnan tuwιlatuιg`n N nomal` reaktsiyasι ha`m % jantasιwshι reaktsiya- su`ykelis ku`shi. Solay etip, denege bir-biri menen o`z-ara ten`lestirilgen to`rt ku`sh G, P, N, % ta`sir etedi. Eger bul sistemanι eki toparg`a bo`lip, birinshi toparg`a G ha`m R ku`shlerin, al ekinshi toparg`a N ha`m % ku`shlerin jatqarsa, onda bul topardιn` ten` ta`sir etiwshi R 1 ha`m R ku`shleri bir-biri menen ten` bolιwι kerek, o`ytkeni usι jag`dayda g`ana to`rt ku`shtin` sistemasι ten`lestiriledi (1-su`wret). Solay etip, N normal` reaktsiyasι G ku`shinin` ta`sir etiw sιzιg`ιnan denenin` qozg`alιw ta`repine qaray jιlιstιrιlg`an. R ku`shi (bettin` tolιq reaktsiyasι) bir teki bag`ιttan ϕ swykelis mu`yeshine, yag`nιy dene qozg`alιsιnιn` qarama-qarsι ta`repine orιn awιsqan. Mιsalι R ku`shinin` bag`ιtι belgili bolg`an jag`dayda, G salmaqlι denenin` bir tekli qozg`alιsqa jetkeriw za`ru`r. R ku`shinin` shamasιn grafiklikjol menen anιqlaw kerek bolsιn (2-su`wret). Al qozg`alιs gorizontal` bette boladι ha`m su`ykelis koeffitsienti f-ke ten` deyik. R ku`shinin` tysir etiw sιzιg`ιnιn` G ku`shi menen kesililsetug`ιn A tochkasι arqalι normal` menen su`ykelis mu`yeshin jasaytug`ιn MN tuwrιsιn ju`rgizemiz. G ku`sh vektorιnιn` V tochkasι arqalι R ku`shine paralel` bag`ιtta MN tuwrιsι menen S tochkasιnda kesiliskenge deyin sιzιq ju`rgiziledi. Bunnan son` G ku`shinin` bag`ιtιna paralel` S tochkasι arqalι D tochkasιnda R ku`shi menen kesiliskenge deyin sιzιq ju`rgiziledi. Bul jag`dayda AD denege bir qa`lipte qozg`alιs beretug`ιn izlenip atιrg`an R ku`shi boladι. Bul arqalι bettin` bir tekli reaktsiyasιnιn` 0 ta`sir etiw tochkasιda anιqlanadι. Bunιn` analitikalιq sheshimin AVS u`shmu`yeshligin sheshiw arqalι alιwg`a boladι. Bul jag`dayda R ku`shinin` bag`ιtι α mu`yesh arqalι beriledi. A mu`yesh ϕ -ge ten`, al S mu`yeshi 90 0 - ( ϕ - α ) ge ten`. AVS u`shmu`yeshliginen to`mendegini tabamιz. P G G s1n ϕ = = , P = G s1n ϕ s1n(90 0 -( ϕ - α )) sos( ϕ - α ) sos ( ϕ - α ) Eger sιrg`anaw tegisliginde MN tuwrιsιnιn` boyιndag`ι S tochkasι denenin` tirek betinen sιrtta jatqan bolsa, onda dene o`znin` tirek betinin` shetki E tochkasιnιn` a`tirapιnda aylana otιrιp, to`n`kerilip ketedi, o`ytkeni R ku`shinin` ta`sirinen payda bolatug`ιn to`n`keriwshi momentke qarsι ta`sir etiwshi G ku`shinin` momentinen artιq boladι. Gorizontal` bag`ιt penen α mu`yeshin jasaytug`ιn qιya tegislik ha`m R ku`shinin` ta`siri arqalι usι tegislikten joqarι qaray bir tekli qozg`alatug`ιn G salmaqtag`ι dene (4-su`wret) berilgen deyik. R ku`shinin` bag`ιtι menen su`ykelis koffitsienti berilgen dep esaplap, R ku`shinin` shamasιn grafiklik usιl menen anιqlayιq. R ha`m G ku`shlerin olardιn` bag`ιtlarιnιn` kesilisken A tochkasιna ta`sir etedi dep esaplay otιrιp, usι A tochkasι arqalι qιya tegislik penen ϕ su`ykelis mu`yeshin jasaytuιg`n KL tuwrιsιn ju`rgizemiz. G vektorιnιn` V arqalι KL bag`ιtι menen S tochkasιnda kesiliskenge deyin R ku`shinin` bag`atιna paralel` etip tuwrι ju`rgizemiz. Sonnan keyin S tochkasι arqalι R bag`ιtι menen D tochkasιnda kesiliskenshe, G ku`shine paralel` SD kesindisin ju`rgizemiz. Sonda AD kesindisi izlenip atιrg`an R ku`shi boladι. N normal` reaktsiyasι 0 tochkasιna tu`sirilgen. Esaptι analitikalιq jol menen sheshiw AVS u`shmu`yeshi arqalι orιnlanadι. Bunda R ku`shinin` bag`ιtιn R ku`shi vektorι menen qιya tegisliktin` bag`ιtι arasιndag`ι mu`yeshi arqalι anιqlawg`a boladι. AVS u`shmu`yeshligindegi mu`yeshlerdin` jayιlιwι to`mendegishe anιqlanadι. α + ϕ - ( β + ϕ ). AVS u`shmu`yeshligin sheshe otιrιp, to`mendegini alamιz. PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com |
