Tema: Ámeliy psixolog kasbi mazmuni

2.1. Ámeliyatshı psixologdıń diagnostik-korreksion jumısı diagnostik-korreksion jumıstıń ótkeriw basqıshları
Psixologiyalıq xızmet sheńberinde bólek diagnostik jumıs, bólek korreksion mıynet haqında sóylew múmkin emes. Psixologiyalıq xızmette diagnostik-rawajlantıratuǵın jónelisler jumıstıń birden-bir jónelisler bolıp tabıladı. D. B. Elkoninning atap ótiwishe, balalardı tańlaw ushın, anıqlanǵan shetlesiwlerdi ońlaw maqsetinde psixik rawajlanıwdı baqlawǵa jóneltirilgen arnawlı diagnostika zárúr. Onıń pikrine qaraǵanda, rawajlanıwda bolıwı múmkin bolǵan shetlesiwlerdi ertaroq ońlaw ushın psixik rawajlanıwdı baqlaw zárúr. Ámeliyatshı psixolog tek ǵana diagnoz qoyıw menen sheklenbesten, keyingi rawajlanıw programmasın islep shıǵadı, ózi bergen usınıslardıń orınlanıwın qadaǵalaw etedi, korreksion hám rawajlantıratuǵın islerdi ózi de alıp beredi.
Ámeliyatshı psixologdıń diagnostik-korreksion jumısı quramalı iskerlik túrlerinen biri bolıp, arnawlı psixologiyalıq tayarlıqtı talap etedi. Ámeliyatshı psixologdıń diagnostik-korreksion iskerligi quramalı, juwapkerlikti talap etiwi menen birge, kem úyrenilgen bolıp tabıladı. Bul process birinshi bolıp, tárbiyası qıyın hám normal balalardı úyreniwge arnalǵan pedagogikalıq izertlewlerde L. S. vigotskiy tárepinen qollanǵan. I. Shvantsara shaxs rawajlanıwın diagnostika qılıwdıń basqıshlı eksperimental-psixologiyalıq kózqarasın usınıs etedi.
Bul basqıshlar tómendegiler:
1. Psixologǵa rásmiy ótinish.
2. Psixologiyalıq mashqalanı anıqlaw. 3. Izertlew metodın tańlaw.
4. Psixologiyalıq diagnoz qoyıw.
5. Ámeliy usınıslar.
Psixologdıń rásmiy ótinishge juwap formasındaǵı jumısın birinshi kózqaras retinde psixologdıń yamasa oqıtıwshınıń tárbiyası qıyın oqıwshına salıstırǵanda málim social talabına juwabın kórsetiw múmkin. Bul halda oqıwshına «tarbiyasi qıyın» kesellikti anıqlawı oqıtıwshılar, medicina xızmetkerleri, jas óspirimler jumısı boyınsha qadaǵalaw xızmetkerleri tárepinen qoyılǵan boladı. Psixologdıń wazıypası - qıyınshılıqlardıń sebeplerin anıqlaw hám olarǵa uyqas ońlaw (korreksiya) metodların tabıwdan ibarat.
Eksperimental-psixologiyalıq izertlew ótkeriwden aldın pedagog - izertlewshi bala menen sáwbetlesedi. Bunda ol bala menen unamlı sezimiy baylanıs ornatıp atqarılatuǵın tapsırmanıń maqset hám wazıypalardı túsintirip beredi. Sáwbet psixologiyalıq izertlew metodı retinde bala haqqında maǵlıwmat alıwǵa múmkinshilik beredi. Sáwbet aldınan tayarlanǵan sorawlar tiykarında ótkeriliwi yamasa sabırsız xarakter kásip etiwi múmkin. Bunda izertlewshi sáwbet processinde balaǵa, onıń shańaraǵına yamasa úzeńgileslerine tiyisli bolǵan, balaǵa jaqpaytuǵın sorawlardı bermasligi kerek. Sáwbette bala shaxsınıń qásiyetleri, óziniń fizikalıq hám psixik jaǵdayına, ıskerligine ataq beriwi anıqlanadı, tekseriwshiniń social -materiallıq dárejesi, maǵlıwmatı, qızıǵıwshılıqları, mútajlikleri, óz-ara pikirlewiw qábiletleri anıqlanadı. Birpara jaǵdaylarda sáwbet psixoprofilaktik hám psixoterapevtik maqsetlerde ótkeriledi, bunda bala basınan keshirip atırǵan qorqınısh, qáwipleniw, ózine ishonmaslik sıyaqlı jaǵdaylar joytıladı. Sonday etip, tárbiyashi sáwbet processinde izertlew aldına qoyǵan wazıypaǵa baylanıslı túrde bala turmısı haqqında zárúrli maǵlıwmat alıwı kerek.
Eksperimental psixologiyalıq izertlew óziniń tómendegi shártli sızılmasına iye:
Balanı eksperimental-psixologiyalıq úyreniw sızılması
Eksperimental jaǵdayda bala beriletuǵın jol-joba, kórsetpeni túsiniwi zárúrli rol oynaydı. Kórsetpe túsinikli, balanıń jası hám intellektual rawajlanıw dárejesine uyqas bolıwı kerek. Bala tapsırmanı orınlawdı baslaǵanınan keyin kórsetpeni mısallar menen yamasa qollap-quwatlaw menen bekkemlew zárúr, bul bolsa sinaluvchida iskerlikke unamlı munasábetti qáliplestiredi.
Izertlewge tayarlanıw, izertlew maqset hám wazıypaların anıqlaw Bala menen gáplesiw, unamlı -sezimiy baylanıs ornatıw, tapsırmalardı orınlaw motivatsiyasın o
Tájiriybe processinde izertlewshi bala nede qiynalayotganini anıqlaydı hám oǵan járdemlesedi. Kórsetpege kiritilgen barlıq qosımsha hám ózgertiwler haqqındaǵı barlıq maǵlıwmatlar aldınan tayarlanǵan izertlew sheshimine jazıp qóyıladı.
Eksperiment processinde alınǵan nátiyjelerdi puqta jazıp barıw keyingi sapalı analizdi kórsetip beredi. A. Binening (1910 ) atap ótiwishe, eksperimental-psixologiyalıq izertlewdi ótkeriw ushın ruchka, azǵantay qaǵaz hám kóp shıdam zárúr. Izertlewshi ol yamasa bul alınǵan maǵlıwmattı ılajı bolǵanınsha tezirek sheshimge jazıp alıwı kerek. Hár bir tájiriybe sheshimi bólek qaǵazda bolıwı kerek.
Oqıwshın eksperimental-psixologiyalıq tekseriw sheshimi Tapsırma jáne onıń qásiyetleri Kórsetpeni túsiniwi Tapsırmanı orınlaw (tabıslı, áwmetsiz ketkazilgan waqıt) Sinaluvchi turpayı (sezimiy, sóylewiy reaksiyalar )
Tekseriw qaǵazları hár túrlı bolıwı múmkin. Olar bólek psixodiagnostik izertlew nátiyjelerin jazıp alıw ushın arnawlı formaǵa iye boladı. Ol jaǵdayda qatar metodikalar kompleksi de sawleleniwi múmkin. Tekseriw qaǵazların tuwrı toltırıw, qararların jazıp barıw hár túrlı metodikalar boyınsha alınǵan nátiyjelerdi ulıwmalastırıw, tekserilip atırǵan balalardı bir jas toparında salıstırıwlaw imkaniyatın beredi. Tájiriybe dawamında pedagog -psixolog bala iskerligin ılajı bolǵanınsha tábiyiy sharayatlarǵa jaqınlashtirishi kerek.
Mısalı, orta gruppa balaları ushın sonday tapsırmalardı tańlaw kerek, olar oyın jaǵdayında orınlansın. Úlken mektepge shekem tálim shólkemi balaları hám baslanǵısh klass oqıwshıları ushın bul tapsırmalar oqıw iskerligi elementleri menen birge qosılıwı múmkin.
Eksperimental psixologiyalıq izertlew bir neshe basqıshda ótkeriliwi zárúr. Bul balanıń jańa jaǵdayǵa jaqsı iykemlesiwine, ol menen unamlı baylanıs ornatıwǵa múmkinshilik beredi. Birinshi basqıshda izertlewshi bala menen baylanıs ornatadı, onıń qızıǵıwshılıq hám mútajliklerin anıqlaydı. Bala birpara tapsırmalardı izertlewshi aldında atqaradı. Ekinshi basqıshda alınǵan maǵlıwmatlarǵa anıqlıq kiritiledi, basqa metodikalarda alınǵan nátiyjeler menen óz-ara baylanıslılıq anıqlanadı. Úshinshi basqıshda tájiriybede alınǵan nátiyjeler analiz etiledi, olar ulıwmalastırılıp, juwmaq shiǵarıladı.
Alınǵan maǵlıwmatlardı bir jayǵa toplap, izertlewshi sinaluvchi shaxsınıń xarakteri, aqli, yadı, sezimi, psixik buzılıwlar bar ekenligi yamasa joq ekenligi haqqında juwmaq shiǵarıladı.
Izertlewdiń sońǵı bólegindegi juwmaqlar shaxsqa psixologiyalıq diagnoz qoyıw, sinaluvchi psixikasidagi ózgerislerdi aldınan aytıp beriw, alınǵan maǵlıwmatlardan paydalanıw múmkinshilikleri menen baylanıslı túrde hám de pedagog ámeliy iskerliginde usınıslar beriw maqsetinde qızıqlı bolıp tabıladı. Sonı este tutıw zárúrki, eksperimental jaǵday bala ushın ádetdegidan basqasha boladı. Sol sebepli alınǵan nátiyjeler mudamı da haqıyqıy kórsetkishlerge uyqas túspewligi múmkin.
Eksperimental izertlew xarakterine baylanıslı túrde odan alınǵan nátiyjelerdi oqıw tárbiya processinde paydalanıw múmkin.
Balalardıń eksperimental-psixologiyalıq úyreniw nátiyjelerinen oqıw shınıǵıwları waqtında psixik processleriniń qálegenligin rawajlandırıwda da paydalanıw múmkin.
Balalar ústinde psixologiyalıq izertlewler ótkeriw tájiriybesi sonnan dárek berediki, qollanilayotgan psixodiagnostika metodikaların shártli túrde ol yamasa bul psixik processlerdi úyreniw metodikalarına ajıratıw múmkin. (L. I. Poperechnaya 1978; L. L. venger, v. v. Xolmovskaya 1978; Z. I. Kalmikova, 1982; v. M. Bleyxer, I. v. Kruk, 1986 ). Mısalı, oqıwshı yadı haqqında tek bir metod tiykarında juwmaq shıǵarıw múmkin emes, onıń ushın metodikalar kompleksin qóllaw kerek. Usınıń menen bir waqıtta, hár bir eksperimental metodikalar óziniń tiykarǵı baǵdarınan tısqarı (yaǵnıy shaxstıń málim ózgeshelikin úyreniwden tısqarı ) psixikani basqa qásiyetleriniń jaǵdayı haqqında birpara maǵlıwmatlar beredi. Mısalı : balaǵa berilgen 10 sózdi qanday yadlawına qaray, tek onıń yadı haqqındaǵına emes, bálki qálegen dıqqatı, háreketleriniń maqsetke jóneltirilganligi, olardıń sebepleri haqqında da bilse boladı.
Tárbiyashi-izertlewshi izertlew ushın ol yamasa bul metodikanı tańlaǵanında kórsetpeni salgina ózgertiw metodikadıń baǵdarı ózgerip ketiwine sebep bolıwın esapqa alıwı kerek. Tapsırmanı orınlawǵa kirisiwden aldın bala oǵan bolǵan kórsetpeni tuwrı tushunganligiga isenim payda etiw kerek. Atqarılıp atırǵan tamaqtasıriqning tabısı kóbinese soǵan baylanıslı boladı.