Tema: Ámeliy psixolog kasbi mazmuni

2.2. Psixodiagnostika ámeliy psixolog iskerliginiń baǵdarlarınan biri retinde
Psixodiagnostika teoriyalıq hám ámeliy pánlerden bolıp, ol insannıń individual psixologiyalıq qásiyetlerin úyreniwdiń túrli metodların islep shıǵıw jáne bul metodlar tiykarında psixologiyalıq kesellikti anıqlaw qoyıw menen baylanıslı. Diagnostika grekshe dia parq gnozis ańǵarıw degen mánisti ańlatadı. Ámeliy psixolog ádetde jańa metodikalardı islep shıǵıw menen emes, bálki dúzilgen metodikalardı qóllaw menen shuǵıllanadı. Ámeliy psixolog psixodiagnostika iskerlik baǵdarınıń tómendegi tiykarǵı wazıypalardı sheshedi (R. S. Nemov 1995).
1. Insan daǵı ol yamasa bul psixologiyalıq jaǵday yamasa minez-qulıq ózgeshelikiniń muǵdarın anıqlaw ;
2. Usı ózgesheliktiń rawajlanǵanlıq dárejesin hám de málim bir muǵdar hám sapa ko'rstkichlarda kórinetuǵın bolıwın anıqlaw.
3. Zárúr bolǵan jaǵdaylarda shaxstıń kesellikti anıqlaw qılınıp atırǵan minez-qulıq hám psixologiyalıq qásiyetlerin tiykarlash;
4. Tań qalarlıq qıylı insanlarda úyrenilip atırǵan ayrıqshalıqlardı rawajlanǵanlıq dárejesin salıstırıwlaw.
Psixodiagnostikada test-bul bir túrdegi standartlastırılgan qısqa tapsırmalar ceriyasi bolıp tabıladı. Ol mánisan uyqas bolǵan sinaluvchilarga salıstırǵanda usınıs etiledi.
Psixodiagnostik ilajlar hám olarǵa salıstırǵanda bir qatar talaplar barma? Eń ápiwayı hám áhmiyetlilerinen biri bul insanlardı ózine qarata alıw hám qollanilayotgan psixodiagnostik metodikalardı qóllaw shárt-shárayatların anıq biliw bolıp tabıladı. Bunnan tısqarı psixodiagnostika salasında iskerlik jurgiziwshi hár bir psixolog kásiplik etika principlerıni biliwi hám ámel etiwi kerek:
-ótkerilgen psixologiyalıq kesellikti anıqlaw ushın jeke juwapkerlik principi;
-kásiplik sır saqlaw principi;
-konfidentsiallik principi;
-ilimiy tiykarlanǵanlıq principi;
-ob'ektivlik principi;
-shaxstıń ǵárezsiz huqıqların támiyinlew principi hám óz quramına tómendegilerdi aladı :
a) psixologiyalıq izertlewlerde shaxs óz qaleishiga kóre qatnasıwı ;
b) tóplanǵan nátiyjelerdi psixoprofilaktika kózqarasınan bayanlaw ;
c) insannıń ózi anglamaydigan maǵlıwmatlar shıǵıwı haqqında da aytıp ótiw;
d) izertlew nátiyjelerin biliw huqıqı.
Psixodiagnostik metodlardı klassifikaciyası, olardıń ulıwma xarakteristikası hám psixologiyalıq tárepten tiykarlanǵanlıǵı
Psixologiyalıq konsultatsiya kásip retinde psixologiyalıq ámeliyattıń salıstırǵanda jańa tarmaǵı esaplanadı. Usı kásip klinikalıq buzılıwlarǵa iye bolmaǵan, biraq psixologiyalıq járdemdi izlengen insanlar mútajligine juwapan júzege kelgen. Sol sebepli psixologiyalıq konsultatsiyada biz eń dáslep kúndelik turmısda qıyınshılıqlardı basınan keshirip atırǵan adamlarǵa to'qnash kelamiz. Máseleleri spektri júdá keń bolıp, islew jayındaǵı qıyınshılıqlar (ishxonadagi qıyınshılıqlar, óz jumısından yamasa kásipinen qaniqmaslik, shaxslararo dawlar, isten bosanıw múmkinshiligı ), jeke turmıs daǵı qıyınshılıqlar hám shańaraqtaǵı kelispewshilikler, mektepte ózlestirmaslik, óz ózine isenimdiń etiwmasligi, ózin ózi bahalaw sistemasınıń tómenligi, qarar qabıllaw daǵı ikkilanishlar, shaxslararo munasábetlerge kirisiw hám qollap-quwatlawdıń quramalılıǵı hám x. k. lardan ibarat. Basqa bir tárepden psixologiyalıq konsultatsiya psixologiyalıq ámeliyattıń salıstırǵanda jas tarawı retinde házirshe saldamlı belgilengen shegaralarǵa iye emes, onıń sheńberine túrli rayon máseleler kiredi.
Psixologiyalıq járdemdiń bul eki salasınıń bólistiriliwi quramalı wazıypa bolıp, profesional psixolog óziniń ne menen shuǵıllanayotganini aytiwi qıyın - konsultatsiya menen shuǵıllanadimi yamasa psixoterapiya menenmi, anıqlap beriwi qıyınshılıqlı. Konsultatsiyada da, psixoterapiyada da áyne bir klient hám psixoterapevt shaxsına qoyılatuǵın talaplar ámeldegi boladı. Hár eki jaǵdaylarda da klientke járdem konsultant (psixoterapevt) hám klient ortasındaǵı óz-ara tásirge tiykarlanadı. Bul eki tarawdı bolıw qıyınshılıqları sebepli birpara ámeliyatshılar “psixologiyalıq konsultatsiya hám “psixoterapiya” terminlerin sinonim retinde qollaydilar.
Gelso, Fretz (1992), Blosher (1966 ) psixologiyalıq konsultatsiyaning tómendegi qásiyetlerin ajıratıp kórsetediler:
- konsultatsiya klinikalıq saw shaxsqa jóneltirilgen bolıp, psixologiyalıq qıyınshılıqlar, nevrotik xarakter degi shaǵımları mavjdu bolǵan, ózin jaqsı sezim qılıp atırǵan, biraq óz aldına endigidengi rawajlanıwdı maqset etip qoyǵan shaxslarǵa járdem beriwdi názerde tutadı ; konsultatsiya shaxstıń buzılıwlar dárejesinden qaramastan saw táreplerine mólsherlengen, bul móljel isenimge qaratılǵan, yaǵnıy “insan ózgeriwi, onı qaniqtiradigan turmıstı tańlawı, óz iqtidorini kórinetuǵın qılıw usılların izlewi múmkin” degen isenim bolıp tabıladı (Jordan Myers, 1998);
- konsultatsiya kóbinese klientlerdiń házirgi hám keleshek kúnine jóneltiriledi; konsultatsiya ádetde qısqa múddetli járdemge mólsherlengen (15 ushırasıwge shekem);
-konsultatsiya shaxs hám ortalıq óz-ara tásirinde júzege keliwshi máselelerge jóneltiriledi;
-konsultatsiyada konsultant qatnasıwına qádiriyat retinde qaraladı ; konsultatsiya klient shaxsı rawajlanıwına hám turpayın ózgertiwge jóneltirilgen.
Psixologiyalıq ámeliyatda derlik hár kúni insannıń ómiriniń túrli iskerlik tarawıları menen to'qnash keliwge tuwrı keledi. Konsultant klient menen birgelikte onıń onsha itibarǵa iyelik etiw blo'magan yamasa oǵada zárúrli máselelerin talqılaw etedi hám oǵan járdem beriwge háreket etedi. Atap aytqanda :
-Kúndelik tańlawlar motivların ańlap alıwda ;
-Júdá emotsional mashqalalardi hám shaxslararo munasábetlerdegi quramalılıqlardı sheshiwde;
-Ishki xaosni engishda hám x. k.;
Sol sebepli konsultant kim bóle alıwı jáne onı klient qaynday insan retinde qabıllawdı qáleyotganligini túsiniwi kerek. Basqasha etip aytqanda bul erda konsultant rolin anıqlaw wazıypası turadı. Konsultant klientke dosma, professional máslahátchimi, oqıtıwshıma, ekspertmi? Júdá kóp baslawshı konsultantlarni áyne áne sol soraw qiynaydi.
Konsultant mutaxssis iskerligi natiyjeliligi kóp jaǵdaylarda onıń psixokonsultatsiyadagi óz ornın qanday oyda sawlelendiriwine baylanıslı boladı. Áne usıǵan baylanıslı anıqlıq bolmasa, óz jumısında málim bir teoriyalıq principlerge tayanmasa, bálki tek ǵana klient kutilmalari hám mútajliklerine juwap beriwge intilsa, bunday qánige jaqsı nátiyjelerge erise almaydı. Klientler bolsa kóbinese konsultantdan olardıń máseleleri ushın pútkil juwapkershilikti óz moynına alıwdı hám pútkil mashqalalardi hal etip beriwdi kutadilar, mısalı qayda oqıw, ishxonadagi mashqalalardi qanday sheshiw, ómir joldasınan ajrashsinmi yamasa joqpa hám x. k.
K. K. Platonov tariypida iskerliginiń aosiy belgileri anglanganligi hám maqsetke jónelgenligi bolıp tabıladı. G. v. Suxodolskiy kózqarasınan iskerliginiń tiykarǵı túsiniklik apparatı óz ishine tómendegilerdi aladı.