Tema: Miynet tárbiyasında xalq awızeki dóretpeleriniń ornı. Reje

6. Saqalı bar, aqli joq.

7. Baraberadi, baraberadi, Shıpta sıyaqlı jerdi alıp jatadı.

8. Kishkene ǵana boyı bar, gúńgirtlegen tonı bar.

9. Dostım serik boladı, úydi qorıb turadı.

10. Uyaday orında jatadı, tıshqan kórse qashadi.

11. Túye desem, oǵada úlken, Ústi keń-ol, bir mákan.

12. Teksheme -tekshe, Azamat xo'ja.

13. Suw astında altın baldaq.

14. Embeklegen tastı kórdim, Tastan shıqqan bastı kórdim.

15. Dawıs berer azanda, mazalı bar qazanda.

16. Qapa bolsa, top bolıp, Iyne kórpe jabadı. Demde kóz ashıp kúlip, ilgerilep shabadi.

17. Mákanı bolıp tabıladı atızlar, pushtalarda balalar, Tonı jolaq biyqasem, góshi suwlı hám pal (ǵarbız )

18. Bo'lar sarı yamasa qızıl, Jer astında jetiler. Túbinde jalǵız ónim, Shashı jasıl, selkilder.

ERTEKLER

Erteklerde káramat yamasa hádiyse belgili waqıya-qubılıslardı turmıs penen baylanıstırıp, haqıyqat, azatlıq, tuwrılıq, adamgershilik, insaniylıq ideyaların en jaydiradı. Sol sebepli olar balanı ózine kóbirek tartadı. Erteklerde didaktikalıq, tárbiyalıq áhmiyetke iye esaplanadı. Atap aytqanda: «Ǵarrı menen kempir», «Búlbúl kibi», «Ur toqpaq», «Úsh aǵa -ini batırlar», «Qasqır menen qózi», «Baxıtlı kál» sıyaqlı ertekler usılar toparınan bolıp tabıladı. Erteklerdiń haywanlar, qus haqqındaǵı túrleri, kishkine polvonlar («Noqatbay», «Qulaqbay», «Jambılsha palwan», «Jalpaq palwan») haqqındaǵı túrleri, bir yamasa eki epizodli satira jardeminde unamsız tárbiyalıq túrlerdi sın pikir, masqara etiwshi etnopedagogika turi bolıp tabıladı. ózbeklerde sulıw qaytarıw, sózge sheshenlik jarısı formasında ótkeriledi.

Ruwxıy -etikalıq tárbiya máseleleri kórsetilgen erteklerden úlgiler keltiremiz:

Shıyrın uyqı (ertek)

Bir danishpannıń úsh balası bolıp, áke ólimi aldınnan ulların shaqırıp sonday wásiyat etipdi: «Uyquni shıyrın etip uyqlań, awqattı shıyrın etip jeń». Eki ájaǵa áke wásiyatına ámel etip, kórpeshelerdi qabat -qabat etip tósepti. Hár túrlı awqatlardı keltirip, ústpe-úst jeb jata beripti. Miynet penen shuǵıllanmaptı. Jegen awqatları sińbepti. Kózine uyqı kelmabdi. Barǵan sayın mal-dúnyaları azayıp jarlılasıp kete beripdi. Úshinshi ul bolsa azannan keshke shekem miynet eter eken. Barǵan sayın dáleti kóbeyip, uyqısı shıyrın bolıp, awqatı mazalı bolıp barıpdı. Sonday eken, ertekten sonday juwmaq shıǵadı, barlıq ráhátlerdiń ákesi -miynet bolıp tabıladı. Ájaǵa -inileri bunı hár túrlı túsinipdi. Áke násiyatın durıs túsingen genje ul óz murat maqsetine jetipdi.