Tema: Oqıw sabaqlarinda kórgizbeli qurallardan paydalaniw. Jobasi: I. Kirisiw II. Tiykarǵi bólim

Oqıw mexanizmi, onıń strukturalıq bólimleri
Háripler, hárip birikpeleri hám individual sózlerdi vizual anıqlaw arqalı signallar miydiń bilim saqlanatuǵın bólimlerine, standartlar - háripler úlgileri, olardıń dawıslar menen baylanısları, hár qıylı fonemalarning dawıs variantlarınıń ayriqsha qásiyetlerin belgilew usılları tuwrısında maǵlıwmat beriledi.
Miyaga kiretuǵın vizual signallar sóylew - motor shólkemlerine-til, erinler, alqımǵa tınıshsızlanıw beredi. Sóylew-motor qozǵalıwları menen bir waqıtta (yamasa olar delingeni sıyaqlı, sóylew kinesteziyalari) olar menen bekkem baylanıslı esitiw sezimi, esitiw. Sonday etip, dáslepki oqıw waqtında, tap vizual, sóylew - motor hám esitiw baylanıslarınıń ayriqsha sheńberi payda boladı, olar birgelikte támiyinleydi - jáne bul eń áhmiyetlisi - aqıldıń barlıq úsh túrin aktivlestiriw waqtında alınǵan barlıq zatlardı túsiniw, ańǵarıw.
Sońǵı payıtlarda dástúriy oqıw ornın bosmoqchi bolǵan tez oqıw yamasa dinamikalıq oqıw dep atalatuǵın baslanǵısh mektepti engiziwge shaqiriqler barǵan sayın kóbeyip barıp atır. Biraq sóylew kinesteziyalari hám esitiw aqılın bastırıwǵa tiykarlanǵan dinamikalıq oqıw tálimdiń dáslepki basqıshlarında kórkem hám kórkem ádebiyatqa baylanıslı tekstlerdi tolıq oqıw hám aqıl etiwge, sonıń menen birge, baslanǵısh mektep oqıwshılarınıń sóylewin rawajlandırıwǵa dúzetib bolmaytuǵın zálel etkazadi.
Ulıwma alǵanda, qatań aytqanda, dinamikalıq oqıw tiykarlanıp biznes mazmunı tekstlerine tiyisli bolıp tabıladı jáne onı oqıtıw, tez oqıw, úlken mektepte yamasa hátte studentlik dáwirinde usınıs etiledi. Usınıń menen birge, oqıwdıń bir túrin (dástúriy) basqasına (dinamikalıq ) almastırıw ushın emes, bálki kórkem ádebiyatqa baylanıslı hám kórkem tekstlerdi oqıtıp atırǵanda odan paydalanıwǵa anıq baǵıtlanǵan dástúriy oqıwdı saqlap qalıw ushın.
Sonday etip, sózdiń eń jaqsı mánisinde dástúriy oqıw túrin úyreniw, onı hár qanday jetilistiriw zamanagóy mekteptiń aktual wazıypalarınan biri bolıp qalıp atır, sebebi oqıwdıń bul túri mektep oqıwshılarınıń kognitiv til hám sóylewdi rawajlandırıwdıń tiykarǵı hám nátiyjeli usılı bolıp xızmet etedi.
Balalardı dáslepki oqıwǵa uyretayotganda, oqıw waqtında kózler sızıq boylap bir tegisde emes, bálki sekrew, qısqa " juwırıw"menen háreketleniwin esapqa alıw kerek. Olardıń hár birinen keyin qısqa toqtap qalıw - fiksatsiya payda boladı. Naǵız ózi waqıtta bir yamasa bir neshe háripler, sózler hám hátte sózler toparı anıqlanadı. Oqıw waqtında hátte bir harfni dúzetganda, kózler sızıq boylap háreketlanayotganda, oǵan qońsılas bolǵan bir neshe háriplerdi bayqasadı. Bul biziń kóriw qábiletimizga tán bolǵan lateral kóriw maydanına tásir etedi. Oqıw procesine kelsek, ol kóbinese oqıw maydanı dep ataladı. Oqıw qábiletine iye bolǵan adam, qaǵıyda jol menende, oqıw maydanına salıstırǵanda salıstırǵanda keń bolıp shıǵadı. Ol bir waqtıniń ózinde bir neshe háriplerdi, buwınlardı hám hátte sózlerdi yamasa hátte gáplerdi óz ishine aladı.
Balanıń oqıw qábiletin ózlestiriwdiń dáslepki, dáslepki basqıshlarınan baslap, balanıń oqıw maydanı bir hárip menen yopilmasligi, bálki qosılıwdı quraytuǵın keminde eki harfni óz ishine alatuǵın tárzde sabaqlardı stilistik túrde támiyinlew júdá zárúrli bolıp tabıladı. Ámeliyat sonı tastıyıqlaydıki, bunday shınıǵıwlar menen oqıw maydanı talay tez pát penen kengayadi.
Sonday etip, sawatlılıqtı úyreniw dáwirinde, atap aytqanda, oqıw kónlikpelerin rawajlandırıwdıń dáslepki basqıshlarında, miyaga vizual hám sóylew-motorlı signallardı qabıllaw kanallarınıń hár birin tolıqlıq hám anıqlıq menen júklew, kóbirek kórsetpelerge tayanish kerek. Oqıw, aytıp ótkeni sıyaqlı, vizual, esitiw, artikulyatsiya, intellektual hám basqa, mısalı, Shıdamlılıq, háreket hám strukturalıq bólimlerdiń quramalı óz-ara tásiri menen dawam etedi. Soǵan kóre, balalardı baslanǵısh oqıwǵa úyretiwdiń dáslepki basqıshlarınan baslap, eń úlken tásirge tekǵana dawıslı háripke hám ol belgilegen dawısqa, bálki dawıssızlarǵa hám olardıń arqasında turǵan dawıslarǵa da ústin turatuǵın jónelis islep shıǵılǵanda eriwiladi. Unlilar sózge dawıslı hám dawıssız sesler sebepli málim bir dawıs menen toldırılǵan dawıslı ramka beredi, usınıń menen birge olar menen semantik " kvantlar" - sózde O'qilgan hecelerin mánis elementleri, onıń mánisin etkazadi.
Semantik tárepten, sonday etip aytqanda, sózdiń mazmunli quramında tiykarǵı yamasa jaqsılaw aytqanda, dawıssız sesler úlken júk kóteredi. Sózlerdiń kóplegen qısqartirilgan jazıwlarında unlilar joq ekenligi kútilmegen jaǵday emes, mısalı : BP. (waqıt), mn. (kópshiligilik), qarang. (orta ), k.- n. (kimdir), SK. (qansha ), sat. (jıynaq ), PR. (basqalar ), qarang (qarang), doktor (doktor), PR-t (prospekt), PR-D (sayaxat ) hám basqalar.
K. D. Ushinskiy " balalarǵa dawıssız harfning mánisin túsiniw barlıq sawatlılıq shınıǵıwlarında eń zárúrli hám eń qıyın ishdir" dep aytıp ótkeninde tereń aqsha edi. Bul oqıwdıń gilti bolıp tabıladı. " Zárúrli, sebebi sóz mánisleriniń tiykarǵı tasıwshılarınıń mánisin túsiniw ol menen baylanıslı, sebebi olardıń " xatti - háreketleri" - olar dawıslı menen birlesadimi, birlesadimi, dawıslı menen belgilengen tártipte tuwrı aytıladıma yamasa qarsılıq kórsetedime, sózdiń tuwrı aytılıw etiliwi baylanıslı. Tuwrısıda, unlilar da úlken semantik júkti (pıshıq - kit) alıp jurediler hám hátte sózdiń mánisin tupten ózgertiwi múmkin, biraq olardıń tiykarǵı maqseti dawıssızlarǵa " buyrıq beriw", olardı málim usıllarda qurıw bolıp tabıladı. "
Balalarǵa dawıslardı birlestiriwdi úyretiw metodologiyasining variantlarınan biri belgili zamanagóy metodistlar
Baslanǵısh oqıwdı úyretiwde sóylew óndiristiń fonetikalıq hám kinematik tiykarların organikalıq túrde birlestiriw, oqıw waqtında vizual-identifikaciya, artikulyatsiya-aytılıw hám funktsional -semantik signallardıń birden-bir kompleksinde birlestiriw, yaǵnıy. baspa yamasa qolda jazılǵan tekstti dekodlash balalardıń tekǵana oqıw procesin, bálki sóylew iskerliginiń basqa túrlerin da ámelge asırıwınıń zárúrli shárti bolıp tabıladı, ana tilin úyreniw ulıwma alǵanda.
Balalarǵa baslanǵısh oqıwdı úyretiwdiń zárúrli noqatları, joqarıda aytıp ótilgeni sıyaqlı, álbette, buwınlardı, sózlerdi tuwrınan - tuwrı oqıw hám - Oraylıq sabaq-baslanǵısh tekstti oqıw bolıp tabıladı.
1. 5 klass oqıw sawatlı adamlıǵı sabaqlarında tolıq oqıw kónlikpelerin qáliplestiriw
Klass oqıw kónlikpelerin qáliplestiriwprimer betleriniń dúzilisi hám mazmunına tiykarlanadı.
Balalar oylawınıń psixologiyalıq qábiletlerin (qızıǵıwshılıq, izertlewge umtılıw, jańa ashılıw quwanıshın sezim qılıw ) esapqa alǵan halda, izertlew jumısları ushın materiallar usınıs etiledi.
Sonı atap ótiw kerek, balanıń kóplegen háripler hám birlespelerdi oqıw múmkinshiligi sheklengenligi sebepli, Primerning birinshi stanciyalarında ámeldegi bolǵan barlıq túrdegi islerdi jaylastırıw múmkin emes.
Oqıwshın oqıwdı úyretiwde tiykarǵı wazıypa psixologiyalıq tosıqtı engib ótiw bolıp tabıladı, bul orıs tilindegi sózdiń aytılıwı hám orfografiyası kóbinese bir-birine uyqas kelmewi nátiyjesinde júzege keledi hám soǵan qaramay, student " jazılǵanı sıyaqlı sóylew" munasábetin qáliplestiredi.
Sol munasábet menen, hár bir harfni úyreneyotganda, málim bir pozitsiyada qaysı dawıstı anıqlawın turaqlı túrde anıqlaw kerek: ońındaǵı qońsılasqa (dawıssız ) yamasa stresske (dawıslı ) qaray.
Eger bala dawıs qaysı pozitsiyada - kúshli yamasa kúshsiz ekenligin anıqlay almasa, asıǵıs juwmaqlar shıǵarmaslik jáne onı asıqtirmaslik kerek. Tek oqıtıwshı basshılıǵındaǵı sistemalı ámeliy shınıǵıwlar oqıwshılarda orfografiya qıraǵılıǵın hám dawıslar hám sózlerdiń tuwrı aytılıwın qáliplestiriwge járdem beredi (5-qosımsha ).
Bul bapta oqıw hám sawatlılıqtı oqıtıw metodikası kórip shıǵıldı
Sawatlılıqasosiy wazıypanı sheshedi: balalardı oqıw hám jazıwǵa úyretiw. Bul dáwirde bala sóylewdi gáplerge, gáplerdi sózlerge, sózlerdi heceler hám dawıslarǵa ajıratıwdı, dawıslar hám háriplerden sózlerdi qáliplestiriwdi úyrenedi. Bul fonemik (sóylew) esitiwdiń rawajlanıwına járdem beredi, yaǵnıy. tekǵana aytılıw etilgen sózler hám buwınlardı, bálki olardı quraytuǵın dawıslardı da esitiw qábileti. Oqıwdı úyretiw menen bir qatarda jazıwdı úyreniw de bar. Usı waqıtta balalarǵa háriplerdi tuwrı jazıwdı, baspa hám jazba tekstlerdi oqıwdı hám jazıwdı, diktant astında jazıwdı hám taǵı basqalardı úyretiw zárúrli bolıp tabıladı.
Sóylewdi oqıw hám rawajlandırıwadabiyot haqqında dáslepki maǵlıwmatlardı etkazish, tuwrı, tuwri, sanalı hám kórkem oqıw kónlikpelerin qáliplestiriw hám jetilistiriwge qaratılǵan.
Oqıw qábileti shaxstıń etikalıq pazıyletlerin tárbiyalawǵa, átirap daǵı dúnyanı biliwge xızmet etedi. Tiykarǵı maqsetke erisiw ushın oqıtıwshı balalarǵa o'qilayotgan zatlardı aqıl etiw hám túsiniw, sonıń menen birge, shıǵarmaǵa óz túsinigi hám munasábetin ańlatıw usılların uyretedi. Klasstan tısqarı oqıw sabaqlarında klass oqıw tereńlesedi hám kengayadi.
2. Oqıw uqıpı ústinde islew metodikası
2. 1 oqıwdıń tuwrılıǵı hám tuwriligi ústinde islew
Oqıw sheberliginiń pazıyletleri retinde tuwrılıq hám tuwrilik haqqında sóylew, eger oqıwshı ózi aytqan tekstti túsinse, logikalıq boladı. Biraq, oqıtıwshı anıqlıq hám tuwrilikti rawajlandırıwǵa qaratılǵan arnawlı usıllardı biliwi kerek. Bul erda eki jónelis ámeldegi:
vizual aqıldı jaqsılaytuǵın, artikulyatsiya apparatın rawajlantiradigan, dem alıwdı tártipke soluvchi arnawlı oqıw shınıǵıwlarınan paydalanıw ;
shıǵarmalardı oqıtıp atırǵanda M. I. Omorokova tárepinen usınıs etilgen hám v. G. Goretskiy, L. F. Klimanova tárepinen suwretlengen kópxotinlilik principin qóllaw.
Bul princip tekstti analiz qılıwda balanı turaqlı túrde semantik tárepten zárúrli bolǵan úzindilerdi qayta oqıwǵa tartıw hám usınıń menen tekǵana dóretpe ideyasına kirisiwdi támiyinlew, bálki tuwrı hám tuwri oqıwǵa erisiw bolıp tabıladı.
Oqıwdıń tuwrılıǵı -bul buzılıwlarsız oqıw, yaǵnıy. o'qilayotgan zattıń mánisine tásir etetuǵın qátelersiz. Balalarda oqıw qábiletin qáliplestiriw boyınsha kóp jıllıq gúzetisler oqıwshılar tárepinen qabıl etilgen ádetiy qátelerdiń bir neshe gruppaların ajıratıp kórsetiwge múmkinshilik beredi.
1. Dawıs -hárip quramınıń aynıwı :
háripler, heceler, sózler hám hátte qatarlardı ótkerip jiberiw;
oqıw birliklerin (háripler, heceler, sózler) almastırıw ;
oqıw birliklerine qálegen elementlerdi kirgiziw;
birpara oqıw birliklerin basqalar menen almastırıw.
Bunday qátelerdiń sebepleri vizual aqıldıń nomukammalligi yamasa artikulyatsiya apparatı rawajlanbaǵanlıǵı bolıp tabıladı. Usınıń menen birge, buzılıwlardıń sebebi " shama menen oqıw" dep atalatuǵın zat bolıwı múmkin Vushbu hádiysediń hasası insannıń antitsipatsiya sıyaqlı ózgesheligi bolıp tabıladı - ilgeri O'qilgan bólekten qashannan berli málim bolǵan mánis hám usılda ele o'qimagan teksttiń mánisin aldınan biliw qábileti. Shama oqıwshında oqıw tájiriybesine iye bolǵan halda payda boladı hám sol sebepli onıń oqıw sheberligin iyelew degi jetiskenlikleriniń belgisi bolıp tabıladı. Usınıń menen birge, oqıtıwshı tájiriybeli oqıwshınıń tekstli shaması kemnen-kem jaǵdaylarda o'qilayotgan zattıń mánisin buzatuǵın qátelerge alıp keliwin hám ısılmaǵan balanıń sub'ektiv shaması kóbinese o'qilayotgan zattı túsiniwge ırkinish beretuǵın qátelerge alıp keliwin esta saqlawı kerek.
2. Tákirarlawlardıń bar ekenligi.
Bunday qáteler oqıw birliklerin tákirarlawdan ibarat ; háripler, heceler, sózler, gápler. Oqıw qábileti qanshellilik kem bolsa, oqıw birligi sonshalıq kishi tákirarlanadı. Bul qáteler aldınǵı túrge júdá jaqın, biraq olardıń sebepleri basqasha. Tákirarlawlar, qaǵıyda jol menende, balanıń jańa O'qilgan komponentti ramda saqlaw qálewi menen baylanıslı. Bul kishi oqıwshı ushın oqıwdı túsiniw ushın kerek. Sol sebepli, uqıptı qáliplestiriwdiń analitik basqıshında tákirarlaw anıq hám oqıtıwshı tárepinen tábiyiy hám hátte unamlı hádiyse retinde qabıl etiliwi kerek, oqıtıwshınıń hádden tıs hawlıqpalıǵı, oqıwshılardı oqılıwındaǵı " tákirarlawlar" dıń erte bostirilishi balanı erkin hám tábiy sintetik oqıw basqıshına ótiwine tosqınlıq jasawı múmkin.